Wróciły kontrole fiskusa. Przybywa blokad rachunków bankowych

W 2022 r. liczba kontroli wyłudzeń VAT wróciła do poziomu sprzed pandemii. Coraz częściej, choć nadal nie na masową skalę, fiskus blokuje firmowe rachunki bankowe.

W 2022 r. zablokował 1138 rachunków bankowych należących do 265 podmiotów. Dla porównania, w 2019 r. zajął 566 kont należących do 120 podmiotów. Łączna wartość zablokowanych środków waha się rocznie od 70 mln zł (w 2019 r.) do 101 mln zł (w 2021 r.). W ubiegłym roku było to ok. 77 mln zł.

Z danych wynika, że w latach 2019–2022 sukcesywnie rosła też liczba rocznych kontroli wyłudzeń VAT. Chodzi zarówno o kontrole podatkowe (prowadzone przez urzędy skarbowe), jak i kontrole celno-skarbowe (prowadzone przez urzędy celno-skarbowe). Co prawda w 2022 r. skarbówka wykryła nieprawidłowości na mniejszą kwotę niż w poprzednich latach, ale zdaniem ekspertów to zasługa coraz lepszej analityki (typowania do kontroli) oraz coraz bardziej skutecznych metod zapobiegania wyłudzeniom. Eksperci zwracają też uwagę na ewidentnie rosnące wpłaty VAT wskutek kontroli celno-skarbowych.

Dane udostępnił 7 kwietnia br. zastępca szefa Krajowej Administracji Skarbowej Mariusz Gojny w odpowiedzi na poselską interpelację (nr 39910). Poinformował, jak w latach 2019–2022 zapobiegano wyłudzeniom VAT, ile mafii VAT-owskich wykryto i w jakich województwach dochodziło do największych nieprawidłowości.

KAS wróciła do normalnego trybu działania

Wzrost liczby kontroli ukierunkowanych na wyłudzenia VAT może wynikać przede wszystkim z zakończenia okresu pandemii, która doprowadziła do wyhamowania bądź zatrzymania aktywności gospodarczej w wielu branżach. Obecnie pracownicy i funkcjonariusze KAS powrócili do normalnego trybu działania, a przedsiębiorcy wznowili swoją działalność, co zwiększyło obroty podatkowe i w konsekwencji liczbę przeprowadzanych kontroli. Szczególnie dobitnie widać to na przykładzie kontroli celno-skarbowych, których liczba była wyższa o 76 proc. w stosunku do roku 2019 r.

Co istotne, zwiększona liczba kontroli nie przełożyła się na wyższe statystyki dotyczące zidentyfikowanych uszczupleń w VAT. Można by przyjąć, że organy zwyczajnie błędnie typują podatników, skupiając się nie na jakości, ale liczbie prowadzonych działań. Niewykluczone jednak również, że skoncentrowały działania kontrolne na obszarach, które mogą przynieść realne wpływy do budżetu. O ile bowiem spadła kwota wykrytych uszczupleń w VAT, o tyle przynajmniej kontrole celno-skarbowe przyniosły w ubiegłym roku o wiele wyższe wpływy do budżetu. Trudno jest więc w związku z tym jednoznacznie ocenić efektywność fiskusa.©℗

Kontrole podatkowe

W przypadku kontroli podatkowych można mówić o powrocie do poziomu sprzed pandemii, kiedy to kontroli związanych z wyłudzeniami VAT było 10 385 (w 2019 r.). Pozwoliły one wtedy wykryć wyłudzenia na ok. 3,8 mld zł. W latach 2020–2021 kontroli było mniej, po ok. 8 tys. rocznie. Mniej było też wykrytych wyłudzeń VAT: 3,1 mld zł w 2020 r. i tylko 2,4 mld zł w 2021 r.

Odbicie nastąpiło w 2022 r., gdy liczba kontroli podatkowych w tym zakresie wróciła do poziomu z 2019 r. (ponad 10 tys.). Nadal natomiast dużo mniej było wykrytych wyłudzeń (2,5 mld zł).

Można by więc mówić o spadku efektywności kontroli podatkowych, ale eksperci upatrują przyczyn gdzie indziej. Zdaniem Jakuba Warnieło, szefa zespołu postępowań podatkowych i sądowoadministracyjnych w MDDP, znaczący spadek kwot wykrytych wyłudzeń może wynikać z licznych w ostatnich latach reform podatkowych. Mowa m.in. o pakietach paliwowym i przewozowym, mechanizmie podzielonej płatności, obowiązku składania JPK_VAT, przepisach o Systemie Teleinformatycznym Izby Rozliczeniowej (STIR).

– Najwyraźniej wszystko to przyniosło zamierzone efekty, oszustom trudniej jest zaplanować i przeprowadzić bezprawne działania – mówi doradca podatkowy.

Zwroty VAT

Podobnie Jakub Warnieło ocenia spadek uszczupleń wykrytych dzięki kontrolom podatkowym dotyczącym zasadności zwrotu VAT. W 2019 r. urzędy skarbowe przeprowadziły 8272 takie kontrole i wykryły uszczuplenia na ponad 661 mln zł. Dla porównania, w 2022 r. takich kontroli było 4882 i wykryto uszczuplenia na prawie 300 mln zł.

Zdaniem eksperta może to oznaczać, że zasadność zwrotu VAT jest badana niekoniecznie poprzez kontrole podatkowe, ale także w ramach czynności sprawdzających, które są dużo mniej niesformalizowane.

– W moim przekonaniu potwierdzają to statystyki dotyczące zatrzymanych zwrotów VAT. Nie wynika z nich, by wartość zatrzymanych zwrotów znacząco spadła w ostatnich latach – zwraca uwagę ekspert MDDP.

Przypomnijmy, że co do zasady fiskus powinien oddać nadwyżkę VAT naliczonego nad należnym w ciągu 60 dni, ale ma prawo przedłużyć ten termin, jeśli zasadność zwrotu wymaga dodatkowej weryfikacji (art. 87 ust. 2 ustawy o VAT). Fiskus może to sprawdzać poprzez czynności sprawdzające, kontrolę podatkową, kontrolę celno-skarbową lub postępowanie podatkowe.

…i celno-skarbowe

Dużo mniej niż kontroli podatkowych było w latach 2019–2022 kontroli celno-skarbowych w zakresie wyłudzeń VAT, ale ich liczba również rosła: z 1544 w 2019 r. do 2721 w 2022 r.

Zdecydowanie wyższa była tu za to kwota pokontrolnych ustaleń, chociaż i ona z roku na rok maleje. Najwięcej wyłudzeń w tym okresie wykryto w 2019 r. – na ponad 7,5 mld zł. W 2020 r. kwota ta zmalała do ok. 5 mld zł, a rok później jeszcze bardziej, bo do 3,8 mld zł. W 2022 r. wskutek kontroli celno-skarbowych wykryto wyłudzenia na niecałe 3,6 mld zł.

Zatrzymane w tym czasie zwroty VAT (przed terminem zwrotu) wyniosły: w 2019 r. – ponad 147 mln zł, w 2020 r. – ok. 83 mln zł, w 2021 r. – prawie 124 mln zł, a w 2022 r. – 107 mln zł.

Więcej wpłat

– Dane te mogą potwierdzać, że ciągle poprawia się analityka KAS. Dzięki temu fiskus może odejść od „pompowania” danych dotyczących wykrytych nieprawidłowości w VAT na rzecz realnej szansy odzyskiwania pieniędzy od przestępców podatkowych. Uważam to za bardzo dobre podejście – komentuje Piotr Leonarski, adwokat, doradca podatkowy i szef praktyki podatkowej w B2R Law Jankowski, Stroiński, Zięba.

Potwierdzają to dane przedstawione przez wiceministra Gojnego. Wynika z nich, że wpłaty VAT do budżetu państwa wskutek kontroli celno-skarbowych wzrosły w 2022 r. do 706 mln zł, podczas gdy rok wcześniej nieznacznie tylko przekroczyły 278 mln zł. Dla porównania w 2020 r. wyniosły niespełna 300 mln zł, a w 2019 r. – ok. 326 mln zł.

Część ekspertów podejrzewa, że za wyższymi wpłatami do budżetu w 2022 r. mogą się kryć również dobrowolne korekty rozliczeń po zakończonej kontroli celno-skarbowej. Takiego zdania jest Przemysław Antas, radca prawny i partner w firmie doradczej Ontilo. – Byłoby to kolejnym dowodem na skuteczność prowadzonych kontroli – mówi ekspert.

Blokady rachunków

Wzrosła liczba nałożonych w tym czasie blokad dzięki przepisom o Systemie Teleinformatycznym Izby Rozliczeniowej (STIR). W 2019 r. było ich 120, a w ubiegłym roku już 267 (liczba podmiotów objętych blokadami – 265). Wzrosła również liczba zablokowanych rachunków bankowych – z 566 w 2019 r. do 1138 w roku ubiegłym (w 2021 r. było ich jeszcze więcej – 1270).

Za to łączna wartość zablokowanych środków wyniosła: w 2019 r. prawie 70 mln zł, rok później – ok. 96 mln zł, w 2021 r. – prawie 101 mln zł, a w ubiegłym roku – ponad 77 mln zł.

Spadła za to łączna kwota szacowanych uszczupleń publiczno-prawnych, które stały się przyczyną blokady. W 2019 r. szacowano je na prawie 592 mln zł, a w 2022 r. na niewiele ponad 291 mln zł.

Przypomnijmy, że blokada może potrwać 72 godziny, jeśli fiskus nabierze podejrzeń, że dane konto jest wykorzystywane do wyłudzeń skarbowych. Jeżeli szacowana kwota zobowiązania podatkowego przekroczy równowartość 10 tys. euro, to blokada może być przedłużona na trzy miesiące.

Mafie VAT

Na pytanie o liczbę wykrytych mafii VAT-owskich wiceminister Gojny przypomniał, że sprawy dotyczące zorganizowanej przestępczości podatkowej są prowadzone zasadniczo w formie śledztwa przez prokuraturę. W niektórych sytuacjach może ona powierzyć prowadzenie śledztwa lub dokonanie określonych czynności innym organom ścigania (np. organom KAS), ale ich działania i tak są następnie nadzorowane przez prokuratora.

Wiceminister poinformował natomiast, że w latach 2019–2022 organy KAS wszczęły 748 postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa skarbowe lub przestępstwa w zakresie oszustw podatkowych z wykorzystaniem mechanizmu karuzeli podatkowej w VAT. Najwięcej takich postępowań wszczęto w województwie mazowieckim.

Maleje luka w VAT

Wiceminister przypomniał o sukcesywnie wdrażanych od 2015 r. rozwiązaniach podatkowych, takich jak: wspomniane już pakiety paliwowy i przewozowy, mechanizm podzielonej płatności, obowiązek składania JPK_VAT, przepisy o STIR. Ich efektem było wyraźne zmniejszenie skali szarej strefy w VAT z poziomu 24,1 proc. w 2015 r. do poziomu 4,3 proc. w 2021 r. – przypomniał wice minister Gojny. Dodał, że równocześnie rosły wpływy z tego podatku: z poziomu 181 mld zł w 2019 r. do prawie 216 mld zł w 2021 r. i ponad 230 mld zł w 2022 r.©℗