Podatek Belki przebija wszystkie inne. Nie dorównał mu nawet "exit tax"

Podatek od dochodów z zagranicznych jednostek kontrolowanych (CFC) oraz exit tax nie przyniósł wielkich wpływów – wynika z danych Ministerstwa Finansów o opodatkowaniu dochodów osób fizycznych.

Przez ostatnie pięć lat osoby fizyczne zapłaciły z tytułu CFC zaledwie 38,6 mln zł, a od dochodów z niezrealizowanych zysków – łącznie 4,5 mln zł przez cztery lata.

Z roku na rok maleją statystyki dotyczące 70-proc. sankcyjnego podatku pobieranego od menedżerów państwowych i samorządowych spółek.

Systematycznie rosną za to wpływy z 5-proc. PIT od dochodów z kwalifikowanych praw własności intelektualnej (ulga IP Box).

Z danych MF wynika też, że w ostatnich latach wpływy budżetu z ryczałtu od najmu kilkunastokrotnie przekraczały PIT od dochodów wynajmujących. Jeszcze więcej budżet zarabiał na podatku od dochodów z oszczędności i inwestycji.

Statystyki dotyczą ostatnich pięciu lat (2018–2022) i obejmują budżetowe należności wyłącznie od osób fizycznych (nie od osób prawnych). Udostępnił je 29 marca br. wiceminister finansów Artur Soboń w odpowiedzi na interpelację poselską nr 39709.

Ryczałt wypiera skalę

Przypomnijmy, że od 2023 r. jedyną dozwoloną formą rozliczania się z fiskusem z prywatnego najmu jest ryczałt od przychodów ewidencjonowanych. Stawki wynoszą 8,5 proc., a od nadwyżki przychodów powyżej 100 tys. zł – 12,5 proc. W ubiegłym roku można było jeszcze płacić od dochodów z najmu PIT na ogólnych zasadach (według skali podatkowej), tak jak i w latach poprzednich.

Ze statystyk MF wynika, że ci, którzy wybrali ryczałt, wpłacili: 1,1 mld zł w 2018 r., 1,3 mld zł w 2019 r., 1,4 mld zł w 2020 r. i 1,6 mld zł w 2021 r.

Dla porównania podatnicy, którzy wybrali PIT według skali, zapłacili: 125 mln zł w 2018 r., 121 mln zł w 2019 r., 108 mln zł w 2020 r. i 105 mln zł w 2021 r.

– Ze statystyk przedstawionych przez MF można wysnuć dwa wnioski – mówi Adrian Kęmpiński, ekspert z kancelarii Ostrowski i Wspólnicy. Po pierwsze, zdaniem eksperta mogą one wskazywać, że ryczałt od przychodów ewidencjonowanych był dużo bardziej popularny już przed 2022 r., a zmiany wprowadzone przez Polski Ład wyłącznie usankcjonowały tę tendencję.

Po drugie, jak przypomina Adrian Kęmpiński, wynajmujący, którzy płacili podatek od dochodu, korzystali do 2022 r. z niedostępnej już obecnie możliwości amortyzacji lokali mieszkalnych, co przekładało się na niskie dochody podlegające opodatkowaniu i niski podatek.

Ulga mieszkaniowa

Statystyki MF obejmują też podatek od dochodów z odpłatnego zbycia nieruchomości (wykazywanych w zeznaniu PIT-39). Trzeba go zapłacić, jeśli nieruchomość jest sprzedawana przed upływem pięciu lat od końca roku kalendarzowego, w którym doszło do zakupu lub wybudowania.

W 2017 r. budżet zarobił na tym 242 mln zł, a w 2018 r. 259 mln zł. Wpływy z tego tytułu znacząco spadły w 2019 r. – do poziomu 126 mln zł. Rok później wyniosły jeszcze mniej (123 mln zł), a w 2021 r. – 161 mln zł.

– Moim zdaniem spadek wpływów z tego tytułu wynika z liberalizacji od 2019 r. przepisów o uldze mieszkaniowej – komentuje Adrian Kęmpiński.

Przypomnijmy, że obecnie, wskutek tej nowelizacji, podatnik ma trzy lata, a nie jak wcześniej dwa, aby przeznaczyć dochody ze zbycia nieruchomości na własne cele mieszkaniowe i dzięki temu uniknąć podatku.

Z CFC…

Kolejne dane dotyczą podatku płaconego przez osoby fizyczne od dochodów z zagranicznych jednostek kontrolowanych (ang. controlled foreign companies – CFC) oraz podatku od dochodów z niezrealizowanych zysków (ang. exit tax).

Oba płacą osoby fizyczne i prawne.

Gdy wchodziły w życie przepisy o CFC (od 2015 r.), w mediach pojawiały się szacunki, że budżet może na tym zarobić nawet kilka miliardów złotych. Co prawda nie znamy wpływów z CFC od osób prawnych, ale ten sam podatek od osób fizycznych przyniósł mizerne zyski. W 2018 r. było to 4,5 mln zł, rok później – 12,9 mln zł, w 2020 r. – 5,7 mln zł, w 2021 r. – 7,2 mln zł, a w ub.r. – 8,3 mln zł. Łącznie więc osoby fizyczne wpłaciły przez pięć lat 38,6 mln zł.

– To kwota wręcz homeopatyczna i nawet jeśli dotyczy wyłącznie podatku od osób fizycznych, to i tak jestem nią zszokowany. Spodziewałem się kilkukrotnie wyższych wpływów – mówi dr Radosław Piekarz, doradca podatkowy i partner w A&RT Rynkowska, Kosieradzki, Piekarz.

Jego zdaniem można to wytłumaczyć na trzy sposoby: – Albo nie dochodzi do transferu dochodów poza Polskę, albo nie występuje problem spółek CFC. Ale jest też możliwe, że przepisy zostały tak skonstruowane, iż w praktyce są martwe. Osobiście skłaniam się ku temu ostatniemu wyjaśnieniu – mówi dr Piekarz.

…i exit tax

Bardzo mizerne okazały się również dochody z exit tax płaconego przez osoby fizyczne. W latach 2019 i 2020 budżet nie zarobił z tego tytułu ani złotówki. Natomiast w 2021 r. było to 2,5 mln zł, a rok później 2 mln zł.

Tu jednak łatwiej o wytłumaczenie. Przede wszystkim w grę wchodzi (w przypadku osób fizycznych) kwota wolna – łączna wartość rynkowa majątku przenoszonego za granicę musi być wyższa niż 4 mln zł.

Kolejną przyczyną niskich wpływów mogło być odroczenie terminu wpłaty PIT najpóźniej do końca 2023 r. Z dwóch rozporządzeń ministra finansów, z 27 czerwca 2019 r. i 21 grudnia 2021 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1204 i Dz.U. z 2021 r. poz. 2409), wynika bowiem, że podatek trzeba wpłacić:

• do siódmego dnia miesiąca następnego po tym, w którym doszło do utraty składnika majątku (realizacji zysków) przed 1 grudnia 2023 r., i
• do 31 grudnia 2023 r. w pozostałych przypadkach.

Przypomnijmy, że exit tax należy wpłacać, gdy

• podatnik przenosi należące do niego aktywa za granicę, a Polska traci w ten sposób prawo do opodatkowania majątku,
• dojdzie do zmiany rezydencji podatkowej, na skutek czego Polska straci prawo do opodatkowania majątku.

Od przychodów z budynków

Wyższe niż wpływy z CFC i exit tax okazały się płatności osób fizycznych z tytułu podatku od przychodów z budynków (art. 30g ustawy o PIT). Przypomnijmy, że podstawę opodatkowania stanowi tu suma przychodów z wynajmowanych lub wydzierżawianych budynków pomniejszona o kwotę 10 mln zł. Danina wynosi 0,035 proc. podstawy opodatkowania.

Z danych MF wynika, że w 2018 r. wpływy od osób fizycznych z tego tytułu wyniosły 113 mln zł, a rok później 107 mln zł. Natomiast w 2020 r. było to 85 mln zł, a w 2021 r. – 81 mln zł.

Jest to zaskakujące, ponieważ w okresie pandemii COVID-19 obowiązywało zwolnienie z tego podatku od 1 marca 2020 r. do 31 maja 2022 r. (art. 52pa ustawy o PIT).

70 proc. od menedżerów

Poznaliśmy też dane o 70-proc. sankcyjnym podatku, który płacą menedżerowie państwowych i samorządowych spółek, jeżeli dostaną zawyżone odszkodowania za zakaz konkurencji lub zbyt wysokie odprawy i odszkodowania za skrócenie okresu wypowiedzenia umowy o pracę lub kontraktu menedżerskiego (art. 30 ust. 1 pkt 15 i 16 ustawy o PIT). Wpływy budżetu z tego tytułu drastycznie spadają.

W 2018 r. budżet otrzymał z tytułu zawyżonych odszkodowań za zakaz konkurencji 3,8 mln zł. Rok później – 2,1 mln zł, a w 2020 r. już mniej niż 1,1 mln zł. W 2021 r. przyniosły one 534 tys. zł.

Zawyżone odprawy i odszkodowania za skrócenie umowy o pracę lub kontraktu menedżerskiego przyniosły budżetowi w 2018 r. ponad 3 mln zł. Rok później już tylko 375 tys. zł, a w 2020 r. – 137 tys. zł. W 2021 r. kwota ta wzrosła do 207 tys. zł.

Przyczyną malejących zasadniczo wpływów z 70-proc. podatku może być korzystne dla menedżerów orzecznictwo sądów administracyjnych. Z licznych wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego wynika, że Skarb Państwa powinien mieć ponad połowę głosów na walnym zgromadzeniu wspólników, aby spółka musiała pobierać 70-proc. podatek. Jeśli warunek ten nie jest spełniony, to 70-proc. podatku nie ma. To samo dotyczy spółek samorządowych.

Od oszczędzających

Nieporównywalnie więcej budżet otrzymuje z 19-proc. PIT pobieranego od oszczędności i inwestycji osób fizycznych (tzw. podatku Belki). Ze statystyk MF wynika, że z odsetek oraz z innych przychodów z lokat i innych form oszczędzania budżet otrzymał: w 2018 r. – 2 mld zł, rok później – 2,2 mld zł, w 2020 r. – 1,8 mld zł, w 2021 r. – 1,4 mld zł, a w ub.r. – znów 2,2 mld zł.

Zdecydowanie wzrosły w ostatnich dwóch latach wpływy z 19-proc. PIT od dochodów z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych. Początkowo z roku na rok te wpływy malały: z 1,8 mld zł w 2018 r. do 1,6 mld zł rok później i 1,2 mld zł w 2020 r. Odbicie nastąpiło w 2021 r., kiedy to budżet otrzymał z tego tytułu 2,7 mld zł, a w ubiegłym roku – 3,6 mld zł.

Z dywidend i funduszy

Z kolei 19-proc. PIT od dywidend i innych przychodów z udziału w zyskach osób prawnych przyniósł w 2018 r. prawie 1,9 mld zł. Rok później były to już prawie 2 mld zł. W 2020 r. kwota ta wzrosła do niemal 2,2 mld zł, a w 2021 r. przekroczyła 3,3 mld zł.

Natomiast 19-proc. PIT od dochodu z udziału w funduszach kapitałowych przyniósł budżetowi w 2018 r. ponad 521 mln zł. Rok później wpływy z tego tytułu spadły do ok. 365 mln zł. Odbicie nastąpiło w 2020 r. – do poziomu 527 mln zł. W 2021 r. kwota ta nieznacznie wzrosła – do 529 mln zł.

Od wygranych

Znamy też wpływy z 10-proc. podatku pobieranego od wygranych w konkursach, grach i zakładach wzajemnych (art. 30 st. 1 pkt 2 ustawy o PIT). Dochody bud żetowe z tego tytułu wyniosły w 2018 r. 156 mln zł, a rok później – 175 mln zł. W 2020 r. spadły do poziomu z 2018 r., za to w 2021 r. wzrosły do ponad 216 mln zł.

Zagraniczni sportowcy, artyści i dyrektorzy

Statystyki MF obejmują także dane z podatku u źródła, który potrącają płatnicy od dochodów uzyskiwanych w Polsce przez zagranicznych podatników. W tym wypadku chodzi o osoby fizyczne: dyrektorów spółek, sportowców i artystów.

Od wynagrodzeń zagranicznych dyrektorów polski budżet otrzymał w 2018 r. 22 mln zł, w 2019 r. – 30 mln zł, a w 2020 r. – 33 mln zł. W 2021 r. było to 31 mln zł, a więc wpływy były stabilne.

Z kolei od wypłacanych za granicę należności za działalność artystyczną lub sportową polscy płatnicy potrącili 5 mln zł w 2018 r., a w 2019 r. – 7 mln zł. Potem te wpływy spadały: do 4 mln zł w 2020 r. i do 3 mln zł w 2021 r. ©℗