Fiskus ma rację w sprawie opodatkowania darowizn pieniężnych od najbliższej rodziny – stwierdził wczoraj w uchwale siedmiu sędziów Naczelny Sąd Administracyjny.
Orzekł, że do zwolnienia z podatku takiej darowizny nie wystarczy wpłata pieniędzy na własny rachunek, nawet gdyby obdarowany czynił to w imieniu darczyńcy. Chodzi o sytuacje, w których darczyńca, zamiast wpłacić pieniądze na konto obdarowanego, przekazuje mu gotówkę. Następnie obdarowany sam wpłaca pieniądze na swój rachunek.
Z pytaniem prawnym w tej sprawie wystąpił do NSA rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek, bo w orzecznictwie sądów administracyjnych nie było jednomyślności, jak rozumieć warunek zwolnienia wymieniony w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Chodzi o wymóg „udokumentowania otrzymania darowizny dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy”. Rzecznik uważał, że w świetle tego przepisu obdarowany, aby skorzystać ze zwolnienia z podatku, może sam wpłacić na swoje konto gotówkę otrzymaną od darczyńcy.
NSA nie zgodził się wczoraj z taką wykładnią.
Warunek identyfikacji
Jak argumentował sędzia Stanisław Bogucki, warunkiem zwolnienia z podatku jest udokumentowanie nabycia środków pieniężnych dowodem przekazania na rachunek płatniczy w sposób zapewniający identyfikację stron umowy darowizny. Warunek ten ma na celu zapewnienie szczelności systemu podatkowego. Chodzi o uniemożliwienie wprowadzenia do obiegu środków pieniężnych niewiadomego pochodzenia – tłumaczył sędzia.
– Nie sposób odgadnąć, w jaki sposób dokonana przez obdarowanego wpłata środków na własne konto miałaby dowodzić, że służy ona wykonaniu umowy darowizny. Jeśli celem analizowanej regulacji jest potwierdzenie faktu dokonania darowizny, to tym bardziej nieodzowne staje się ustalenie, że wpłaty na konto obdarowanego dokonał darczyńca. Jak tego dokonać, jeśli odstąpimy od weryfikacji osoby dokonującej wpłaty? – pytał sędzia sprawozdawca.
Dlatego – jak wynika z wczorajszej uchwały – użyte w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn wyrażenie „udokumentowanie” należy rozumieć w ten sposób, że dowód dokumentuje wpłatę przez darczyńcę na konto obdarowanego, a nie wpłatę przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.
By zapobiegać nadużyciom
Takie rozumienie przepisów jest zgodne ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów. Niedawno w odpowiedzi na interpelację poselską nr 38502 wiceminister Artur Soboń wyjaśnił, że zawarte w art. 4a warunki zapobiegają potencjalnym nadużyciom. Co więcej, nie są one – zdaniem MF – nadmiernie uciążliwe w stosunku do korzyści, jakie otrzymuje nabywca majątku. Może on bowiem uniknąć zapłaty podatku bez względu na kwotę darowizny, nawet gdy jest to kilka milionów złotych.
Wiceminister podkreślił, że „ewentualne zmiany wymagają rozważenia w kontekście ewentualnych nadużyć i muszą być poprzedzone pogłębioną analizą”.
Zbyt rygorystycznie
Wiceminister odniósł się w ten sposób do apelu rzecznika praw obywatelskich, który interweniował w tej sprawie w sierpniu 2022 r. Twierdził, że stanowisko organów podatkowych i części sądów jest zbyt rygorystyczne, a konstrukcja zwolnienia podatkowego nie powinna być swoistą pułapką dla podatników. Zwłaszcza że – jak podkreślał RPO – mamy tu do czynienia ze zwolnieniem, którego celem jest wsparcie obywateli w realizacji ich potrzeb rodzinnych.
W listopadzie 2022 r. rzecznik złożył wniosek do NSA o podjęcie w tej sprawie uchwały w poszerzonym składzie. Zwrócił przy tym uwagę na dwie przeciwstawne linie orzecznicze.
Rozbieżne orzecznictwo
Jedna z nich (niekorzystna dla podatników) zakładała, że darowiznę należy udokumentować przelewem lub wpłatą wyłącznie przez darczyńcę na rachunek obdarowanego. Druga dopuszczała także wpłatę przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.
Dotychczas przeważała w sądach ta druga wykładnia, korzystniejsza dla podatników. W większości przypadków sądy administracyjne potwierdzały możliwość zwolnienia z podatku wpłat gotówkowych dokonywanych przez obdarowanego na swoje własne konto. Przykładem są wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 grudnia 2019 r. (sygn. akt II FSK 3954/17), z 11 lipca 2019 r. (II FSK 2620/17), z 18 czerwca 2019 r. (II FSK 2377/17), z 11 kwietnia 2019 r. (II FSK 1470/17).
Ostatnio, powołując się na to orzecznictwo, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu uchylił kolejną niekorzystną dla podatnika interpretację (wyrok z 10 lutego 2023 r., sygn. akt I SA/Po 617/22). Orzekł, że obdarowany, który otrzyma gotówkę od najbliższej rodziny, a następnie wpłaci ją na swój rachunek bankowy, ma prawo do zwolnienia z podatku. Określony w art. 4a sposób dokumentowania rodzinnych darowizn miał jedynie zapobiec fikcyjnym umowom, a nie stworzyć barierę w korzystaniu ze zwolnienia – stwierdził poznański sąd.
Przeciwne stanowisko zajął NSA w wyroku z 26 listopada 2013 r. (sygn. akt II FSK 2967). Orzekł, że kluczowe jest udokumentowanie transferu pieniężnego. Tylko w ten sposób bowiem zapewni się bezpieczeństwo obrotu – poprzez wyeliminowanie prób dokonania wpłaty na rzecz samego siebie środków niewiadomego pochodzenia i nadania tej czynności pozoru wykonania umowy darowizny.
Niekorzystne interpretacje
Stanowisko fiskusa było co do zasady niekorzystne dla podatników. Przykładowo w interpretacji z 30 czerwca 2022 r. (sygn. 0111-KDIB2-3.4015.21.2022.2.ASZ) dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdził, że rodzinne darowizny muszą być przekazywane przelewem.
Również w interpretacji z 29 stycznia 2021 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.79.2020.3.MZ) fiskus zakwestionował prawo do zwolnienia z podatku w sytuacji, gdy wnuczek sam płacił otrzymaną od babci kwotę na własne konto.
W interpretacji z 18 października 2022 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.110.2022.1.DR) dyrektor KIS złagodził nieco swoje stanowisko. Stwierdził, że przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn nie wymagają, aby darowizna pieniężna musiała być przekazana przelewem bankowym.
Uznał, że może to wpłata gotówki, ale tylko przez darczyńcę na rachunek nabywcy i pod warunkiem, że zostanie to właściwie udokumentowane. ©℗
orzecznictwo
Uchwała NSA z 20 marca 2023 r., sygn. akt III FPS 3/22 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia
