Coraz częściej Trybunał Sprawiedliwości UE (dalej: TSUE), a także polskie sądy administracyjne zwracają uwagę na ekonomiczny sens podatku od towarów i usług. Koncepcja ta potwierdza, że VAT ma bardziej ekonomiczny charakter i obiektywna ocena uwzględniająca ekonomiczny sens podejmowanych działań ma kluczowe znaczenie dla oceny konsekwencji podatkowych dokonywanych czynności.

Po raz pierwszy koncepcja ta została podniesiona przez TSUE przy okazji analizy znaczenia definicji dostawy towarów. Zgodnie z dyrektywą VAT, jak i ustawą o VAT (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.) – przepisy w tym zakresie są zgodne – przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do dysponowania towarem jak właściciel. Zatem przepis nie odwołuje się do znanej na gruncie prawa cywilnego koncepcji przeniesienia własności. Trybunał Sprawiedliwości w sprawie C-320/88 wskazał, że dostawa towarów w rozumieniu szóstej dyrektywy nie ogranicza się do cywilistycznego przeniesienia prawa własności. Istotne znaczenie ma przeniesienie ekonomicznego prawa do dysponowania rzeczą jak właściciel, pod warunkiem, że daje ono w praktyce nabywcy analogiczne prawa jak przeniesienie tytułu prawnego. W badanej przez trybunał sprawie prawa przysługujące zbywcy zostały ograniczone w tak znaczącym stopniu (tj. jedynie do formalnego posiadania prawa własności), że uzasadnione jest przyjęcie, iż druga strona transakcji nabyła prawo do rozporządzania nieruchomością jak właściciel.
Podobna argumentacja znalazła się w rozstrzygnięciach TSUE dotyczących świadczeń złożonych. Po pierwsze, istotna dla oceny, czy mamy do czynienia z odrębnymi świadczeniami, czy też świadczeniem złożonym jest perspektywa przeciętnego konsumenta i ocena jego oczekiwań. Po drugie, prawo wyboru przez klienta możliwości skorzystania z elementu usługi również stanowi ważny czynnik ustalenia, czy występuje jedno świadczenie, czy kilka niezależnych świadczeń. I chociaż nie jest to element decydujący, musi występować faktyczna swoboda, która odzwierciedla rzeczywistość gospodarczą wynikającą z ustaleń pomiędzy stronami. Czyli ponownie konieczne jest badanie ekonomicznego sensu zawieranych transakcji.
W takim duchu rozstrzyga również NSA, przykładowo (poza podobnymi przypadkami jak TSUE) oceniając prawo do zastosowania zwolnienia dla dostawy gruntu wraz z budowlą. Dostawa gruntu niezabudowanego korzysta ze zwolnienia. Zabudowanego – w zależności od statusu budowli lub budynku może być opodatkowana lub zwolniona. W każdym razie, zasady opodatkowania gruntu podążają wtedy za konsekwencjami podatkowymi przewidzianymi dla budynku lub budowli. Stąd zdaniem sądu istotne jest zbadanie celu gospodarczego. Przykładowo w wyroku z 1 lipca 2014 r. (sygn. akt I FSK 1169/13) sąd musiał rozstrzygnąć, czy budowle (staw, ogrodzenie) mają wpływ na charakter transakcji i zasady opodatkowania. NSA uznał, że celem gospodarczym nabywcy było nabycie działki gruntu. W żadnej mierze zaś tym celem nie było dokonanie dostawy stawu wraz z przyległym gruntem. Sensem ekonomicznym tej czynności była dostawa gruntu, po to, aby na niej przeprowadzić inwestycję drogową, a nie dostawa stawu, który dla nabywcy jest zbędny.
W świetle powyższego, oceniając konsekwencje prowadzonej działalności, należy patrzeć zawsze nieco szerzej i nie ograniczać się tylko i wyłącznie do opisu prawnych aspektów dokonywanych transakcji.