Oprócz wielu cennych i praktycznych informacji dla płatników PIT nowe objaśnienia podatkowe ministra finansów zawierają także poglądy kontrowersyjne oraz niedopowiedzenia. Mamy też do czynienia z przykładem niepotrzebnej biurokracji.
Mowa o objaśnieniach podatkowych:
- z 30 grudnia 2022 r. „dot. oświadczeń i wniosków mających wpływ na wysokość zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych obliczanych przez płatników tego podatku” (dalej: objaśnienia I) oraz
- z 30 grudnia 2022 r. „dot. ulgi w podatku dochodowym od osób fizycznych dla osób do 26. roku życia” (dalej: objaśnienia II).
W kolejnych latach?
W objaśnieniach I minister finansów stwierdził: „Złożone oświadczenia i wnioski dotyczą również kolejnych lat podatkowych. Obecnie ustawa PIT nie zawiera wyjątku od tej reguły. W konsekwencji wszystkie oświadczenia i wnioski są wieloletnie, chyba że uległy zmianie okoliczności mające wpływ na obliczenie zaliczki”.
Pomijając oczywisty wpływ zmiany stanu faktycznego na aktualność oświadczeń (co zobowiązuje podatnika do ich aktualizacji), powyższa ocena MF jest w dwóch przypadkach błędna. Artykuł 31c ust. 2 ustawy o PIT stanowi: „Podatnik może złożyć wniosek o niepobieranie zaliczek w danym roku podatkowym, jeżeli przewiduje, że uzyskane przez niego dochody podlegające opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 nie przekroczą w roku podatkowym kwoty 30 000 zł”.
Oświadczenie dotyczy zatem „danego roku podatkowego”, a nie ogólnego (niesprecyzowanego czasowo) braku pobierania zaliczek w przyszłości.
Dodatkowo poz. 20 w formularzu PIT-2 (wersja 19) nadaje oświadczeniu podatnika następującą treść: „Niniejszym wnioskuję o niepobieranie zaliczek w roku …, gdyż przewiduję, że uzyskane przeze mnie dochody podlegające opodatkowaniu według skali podatkowej nie przekroczą w tym roku kwoty 30 000 zł”.
W samych objaśnieniach do formularza (stanowiących treść urzędowego druku) jest zawarte pouczenie: „Oświadczenia i wnioski z wyjątkiem wniosku w części J, który dotyczy jednego roku, dotyczą również kolejnych lat podatkowych”.
Trudno jest mówić o poczuciu bezpieczeństwa prawnego płatnika (pomimo chroniącej mocy prawnej objaśnień), który po otrzymaniu od podatnika oświadczenia odnoszącego się jedynie do 2023 r., opierając się na treści objaśnień I, nie będzie pobierać zaliczek również w roku 2024.
Podobnie art. 32 ust. 3 PIT uprawnia podatnika (pracownika) do złożenia oświadczenia skutkującego obniżeniem zaliczek. Przepis stanowi: „Jeżeli podatnik złoży płatnikowi oświadczenie, że za dany rok zamierza opodatkować dochody w sposób określony w art. 6 ust. 2 albo 4d, a za rok podatkowy przewidywane, określone w oświadczeniu (…)”. Zgodnie z treścią tego przepisu oświadczenie dotyczy „zamiaru” podatnika obejmującego „jedynie dany (bieżący) rok”, a nie przyszłe lata podatkowe.
Co ze złożonymi wcześniej?
Wskazany problem nie dotyczy wyłącznie przyszłości, czyli rozliczeń w 2024 r., lecz także obowiązywania w 2023 r. oświadczeń złożonych w 2022 r.
W objaśnieniach I wskazano jednoznacznie, że: „Oświadczenia i wnioski mające wpływ na obliczenie zaliczek złożone płatnikowi przed 1 stycznia 2023 r. zachowują moc, jeśli nie uległy zmianie okoliczności mające wpływ na obliczenie zaliczek (art. 22 ustawy Niskie Podatki)”. Mowa tu o ustawie z 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1265 ze zm.).
Zapisy o analogicznej treści zostały powtórzone w przykładach zamieszczonych w objaśnieniach I. Jednak po odwołaniu się do przepisów obowiązujących w 2022 r. prawidłowość tego poglądu przestaje być oczywista.
Artykuł 32 ust. 1a ustawy o PIT dotyczący obniżonego zaliczkowania pracownika zamierzającego rozliczyć się z małżonkiem lub jako samotny rodzic stanowił, że: „Jeżeli podatnik złoży płatnikowi oświadczenie, że za dany rok zamierza opodatkować dochody łącznie z małżonkiem, a za rok podatkowy przewidywane, określone w oświadczeniu (…)”.
Artykuł 32 ust. 1f miał w 2022 r. następującą treść: „Jeżeli podatnik złoży płatnikowi sporządzony na piśmie wniosek o pobór zaliczek bez stosowania zwolnienia od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 148 lub miesięcznych kosztów uzyskania przychodów, o których mowa w art. 22 ust. 2 pkt 1, płatnik pobiera zaliczki bez stosowania tego zwolnienia lub tych kosztów najpóźniej od miesiąca następującego po miesiącu, w którym otrzymał wniosek. Wniosek ten składa się odrębnie dla każdego roku podatkowego”.
Artykuł 41 ust. 1c stanowił zaś, że: „Jeżeli podatnik złoży płatnikowi sporządzony na piśmie wniosek o niepobieranie zaliczek, o których mowa w ust. 1, płatnik nie pobiera zaliczek najpóźniej od miesiąca następującego po miesiącu, w którym otrzymał wniosek. Prawo do złożenia wniosku przysługuje podatnikowi, którego roczne dochody nie przekroczą ilorazu kwoty zmniejszającej podatek i najniższej stawki podatku, określonych w pierwszym przedziale skali podatkowej, o której mowa w art. 27 ust. 1, oraz który nie osiąga innych dochodów, poza dochodami uzyskiwanymi od tego płatnika, od których zaliczki na podatek obliczane są z uwzględnieniem pomniejszenia, o którym mowa w art. 32 ust. 3, lub są opłacane na podstawie art. 44 ust. 3. Wniosek, o którym mowa w zdaniu pierwszym, podatnik składa odrębnie dla każdego roku podatkowego”.
Wszystkie te oświadczenia, złożone w 2022 r., wygasły z ostatnim dniem tego roku (co wynika z treści przepisów regulujących zasady ich składania) – nawet przy braku zmiany stanu faktycznego w przypadku danego podatnika. Nie mogły one zatem zachować mocy w roku 2023.
Pogląd ministerstwa o dalszym stosowaniu wszystkich oświadczeń jest szczególnie kontrowersyjny w ostatnim z wymienionych przypadków. Powstaje bowiem pytanie o bezpieczeństwo podatkowe płatnika, który w 2023 r. nadal nie pobierałby zaliczek – stosując oświadczenie złożone w 2022 r. na podstawie art. 41 ust. 1c PIT (dodajmy przepisu uchylonego w 2023 r.).
Ustanie stosunku prawnego
Na uznanie zasługuje natomiast zawarty w objaśnieniach I opis stosowania art. 31a ust. 7 ustawy o PIT stanowiącego o „ustaniu stosunku prawnego” (co skutkuje wygaśnięciem większości wcześniej złożonych przez podatnika oświadczeń). Objaśnienia I precyzyjnie opisują rozumienie tego pojęcia w przypadku stosunku pracy, umowy zlecenia oraz wypłacania przez bank zagranicznej emerytury lub renty (różnicując ww. przypadki).
Można jednak poczuć niedosyt z powodu braku odniesienia się do innych świadczeń. W objaśnieniach I ministerstwo nie udziela odpowiedzi na pytanie, kiedy np. mamy do czynienia z „ustaniem stosunku prawnego” w przypadku powołania do zarządu. Czy następuje to w dniu odwołania z zarządu (analogia do umowy o pracę), czy w dniu zapłaty przez osobę prawną ostatniego należnego wynagrodzenia (analogia do umowy zlecenia).
Odpowiedzialność płatnika
W niektórych miejscach objaśnień zabrakło też precyzji językowej. Na przykład w objaśnieniach I wskazano, że: „Zaniechanie działania ze strony podatnika nie zwalnia go z odpowiedzialności za zaniżenie lub nieujawnienie podstawy opodatkowania przez płatnika, który wobec braku wiedzy o zmianie okoliczności faktycznych zastosował uprzednio złożone oświadczenia i wnioski podatnika”.
Artykuł 31a ust. 10 ustawy o PIT zawiera jednak dyspozycję bezwarunkową: „W przypadku gdy zaniżenie lub nieujawnienie przez płatnika podstawy opodatkowania wynikało z zastosowania przez płatnika złożonych przez podatnika wniosków lub oświadczeń mających wpływ na obliczenie zaliczki, przepisu art. 26a par. 2 Ordynacji podatkowej nie stosuje się”. W świetle wspomnianego zapisu w objaśnieniach I otwarte pozostaje pytanie, czy płatnik pozostaje chroniony przed odpowiedzialnością, jeżeli (z innych źródeł) dysponuje wiedzą o potencjalnie błędnym charakterze otrzymanego oświadczenia podatnika, ale w procesie poboru zaliczki zastosował się do otrzymanego wniosku.
Skutki wycofania jednego oświadczenia
W objaśnieniach I mamy do czynienia z przykładem niepotrzebnej biurokracji. Przykładem jest odpowiedź na pytanie: „Czy wycofanie oświadczenia/wniosku z jednej sekcji PIT-2, PIT-2A lub PIT-3 powoduje konieczność powtórzenia oświadczeń i wniosków, czy nie ma takiej konieczności?”. Zamieszczona w objaśnieniach odpowiedź brzmi: „Zmiana jednej sekcji PIT-2, PIT-2A lub PIT-3 oznacza wycofanie całego oświadczenia/wniosku, a więc należy go złożyć na nowo”.
Formularz PIT-2 został – moim zdaniem słusznie – sporządzony w sposób modułowy. Każda z jego sekcji ma odrębną rubrykę dotyczącą wycofania określonego oświadczenia (zob. np. poz. 7, 11, 13). Otwarte pozostaje więc pytanie, dlaczego wycofanie jednego z oświadczeń (np. dotyczącego stosowania ulgi dla seniora – poz. 15) miałoby skutkować również utratą ważności oświadczenia dotyczącego stosowania kosztów zamiejscowych (sekcja F).
Zasiłki i urlopy
Z kolei w objaśnieniach II kontrowersje budzi zapis o stosowaniu zwolnienia dla młodych podatników w zakresie zasiłku macierzyńskiego. Artykuł 21 ust. 1 pkt 148 lit. d ustawy o PIT zwalnia od podatku „przychody z zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa”.
Artykuł 29a ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732 ze zm.) stanowi zaś: „Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego”.
W rozumieniu tej ustawy zatem zasiłkiem macierzyńskim jest także zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego oraz ojcowskiego.
W objaśnieniach II wskazano jednak, że: „Za przychody z zasiłku macierzyńskiego uważa się świadczenia pieniężne otrzymane z ubezpieczenia społecznego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego”. Powstaje pytanie, czy mamy do czynienia ze świadomą interpretacją (moim zdaniem błędną), czy ze skrótem językowym. To drugie oznaczałoby, że zapis w objaśnieniach II o „urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego” odwołuje się do wszystkich form urlopu zrównanego z urlopem macierzyńskim, a nie tylko do stricte „urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego”, czyli świadczenia dla rodziców zastępczych. ©℗
