Skutki podatkowe dla przedsiębiorców są jednak zróżnicowane m.in. w zależności od rodzaju wsparcia udzielanego organizacjom pozarządowym. Ważne jest również to, że fiskus dodatkowo premiuje przekazywanie środków na określone cele.

Kontynuujemy cykl, w którym przedstawiamy różne przykłady działań podejmowanych przez firmy w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Szczegółowo analizujemy w nim podatkowe konsekwencje różnych działań, wskazując przy tym, w jakich sytuacjach występuje ryzyko przyjęcia
przez fiskusa niekorzystnej dla podatników wykładni. Dotychczas w dodatku Podatki i Księgowość ukazały się artykuły:
• „Promujesz rowery wśród swoich pracowników lub klientów? Sprawdź skutki fiskalne” (DGP nr 113 z 13 czerwca 2022 r.),
• „Czy opłaca się inwestować w «zielone» auta” (DGP nr 122 z 27 czerwca 2022 r.),
• „Więcej zieleni może dać też korzyści podatkowe” (DGP nr 132 z 11 lipca 2022 r.),
• „Preferencje podatkowe tylko dla wybranych form pomocy humanitarnej” (DGP nr 142 z 25 lipca 2022 r.),
• „Wydatki związane ze zbiórką nie zawsze będą kosztem” (DGP nr 152 z 8 sierpnia 2022 r.)
• „Jak traktować usługi pro bono w rozliczeniu podatkowym przedsiębiorcy” (DGP nr 176 z 12 września 2022 r.)
• Sponsoring to reklama czy przedsięwzięcie CSR? W podatku dochodowym ma to znaczenie” (DGP nr 196 z 10 października 2022 r.)
• „Dla stron umowy sponsoringu rozliczenie VAT nie zawsze jest neutralne” (DGP nr 206 z 24 października 2022 r.)
Z punktu widzenia organizacji pozarządowych oczywiście kluczowa jest możliwość otrzymania finansowego lub pozafinansowego wsparcia dla swojej działalności. Z kolei przedsiębiorcy – dzięki współpracy z NGO (ang. non governmental organisation) – mają możliwość w najbardziej efektywny sposób wydatkować środki na realizację przedsięwzięć niekomercyjnych, jak również budować swoją pozycję jako podmiotu zaangażowanego, prowadzącego działalność w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Przyjrzyjmy się zatem charakterowi niektórych świadczeń, jakie mogą występować w takich relacjach pomiędzy przedsiębiorcami a NGO, oraz ich konsekwencjom podatkowym dla firm.

Darowizny

Często spotykanym modelem współpracy z NGO jest przekazywanie darowizn w formie pieniężnej lub rzeczowej, ewentualnie nieodpłatne przekazanie praw. Co do zasady darowizny są świadczeniem jednostronnym, wobec czego darczyńca nie oczekuje niczego w zamian od obdarowanego. W innym wypadku, jeżeli w zamian za otrzymanie darowizny organizacja zobowiązuje się do wykonania określonych czynności, charakter świadczenia przedsiębiorcy jako darowizny może zostać podważony przez organy podatkowe.
Zasadniczo wartość darowizn nie może zostać zaliczona do kosztu podatkowego, co wprost wynika z przepisów ustaw podatkowych. Przedsiębiorca ma jednak możliwość odliczenia darowizn od dochodu, pod warunkiem że zostały przekazane – w pewnym uproszczeniu – na rzecz organizacji prowadzących działalność nienastawioną na osiągnięcie zysku, oraz jeśli darowizna ta przekazana jest na cele znajdujące się w sferze zadań publicznych, zgodnie z ustawą z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1327; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1812). Co warte podkreślenia, odliczenie przysługuje w przypadku darowizn przekazanych na rzecz nie tylko organizacji pożytku publicznego (mających status OPP), lecz także podmiotów niemających statusu OPP, lecz prowadzących działalność pożytku publicznego. Przedsiębiorca może również odliczyć od dochodu darowiznę przekazaną na rzecz NGO mającej siedzibę w innym niż Polska kraju Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, pod warunkiem że prowadzi ona działalność w zakresie pożytku publicznego w zakresie zadań publicznych uregulowaną przepisami obowiązującymi w państwie jej siedziby.
Darowiznę podatnik odlicza od dochodu w rozliczeniu za rok podatkowy, w którym darowizna została przekazana. Wysokość odliczenia nie może przekroczyć łącznie 10 proc. dochodu podatnika CIT lub 6 proc. dochodu w przypadku podatnika PIT w danym roku podatkowym. Co istotne, przepisy nie przewidują możliwości rozliczenia darowizny nieodliczonej w danym roku podatkowym w kolejnych latach.
Od strony formalnej należy zadbać o odpowiednią dokumentację. Darowiznę pieniężną potwierdza dowód wpłaty na rachunek obdarowanego. W przypadku darowizny niepieniężnej należy posiadać dokument potwierdzający jej wartość oraz oświadczenie obdarowanego o przyjęciu darowizny. Dodatkowo, jeżeli darowizna jest przekazywana do organizacji w innym niż Polska kraju UE lub EOG, oświadczenie obdarowanego musi zawierać również deklarację, że dana NGO działa na podstawie analogicznych do polskich przepisów regulujących działalność pożytku publicznego. Warunkiem odliczenia od dochodu takiej darowizny jest również istnienie podstawy prawnej do uzyskania informacji przez polskiego fiskusa od organów podatkowych państwa, w którym dana organizacja ma siedzibę.
Darowizny pieniężne nie podlegają VAT. Konsekwencje w tym podatku mogą natomiast powstać w przypadku darowizn rzeczowych. Na gruncie ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2180) przez dostawę towarów rozumie się również nieodpłatne przekazanie należących do przedsiębiorstwa towarów, w tym wszelkie darowizny, jeżeli podatnikowi przysługiwało prawo do odliczenia w całości lub w części VAT od nabycia lub wytworzenia tych towarów. Darowizny rzeczowe co do zasady podlegają więc opodatkowaniu VAT, przedsiębiorca ma jednak możliwość odliczenia VAT od kosztów nabycia lub wytworzenia towarów będących przedmiotem darowizny.

Nieodpłatne świadczenie usług

Darowizną nie jest nieodpłatne świadczenie usług. W konsekwencji – w przeciwieństwie do darowizny pieniężnej, rzeczowej lub praw – wartość takiego świadczenia nie może zostać odliczona od dochodu. Jak jednak wskazywaliśmy w poprzednich artykułach naszego cyklu, koszty związane ze świadczeniem nieodpłatnej usługi mogą stanowić koszty podatkowe w ramach CSR, jeżeli przedsiębiorca wykaże ich związek z uzyskaniem, zachowaniem lub zabezpieczeniem źródła przychodu. W praktyce musi przekonać organy podatkowe o tym, że podejmowane przez niego działania społecznie odpowiedzialne wpływają pozytywnie na prawidłowe funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorstwa lub nawet są dla tych procesów niezbędne.
Nieodpłatne świadczenie usług co do zasady podlega opodatkowaniu VAT po stronie wykonującego je podmiotu, jeżeli nie jest ono związane z jego działalnością gospodarczą. W rozumieniu ustawy o VAT przez świadczenie usług należy rozumieć także darowiznę praw. W naszej opinii nieodpłatne świadczenie usług wykonywane w ramach CSR powinno być kwalifikowane jako związane z działalnością gospodarczą podatnika, czyli przedsiębiorca powinien nie mieć obowiązku naliczania VAT, a także powinien zachować prawo do odliczenia VAT od kosztów związanych ze świadczeniem takich usług. Organy podatkowe jednak często nie podzielają tego poglądu.

Transakcje barterowe

Umowa barterowa polega na bezgotówkowej wymianie towarów lub usług za inne usługi lub towary. Nie jest to umowa nazwana z ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360), która nie reguluje szczegółowo zagadnień związanych z barterem. Przedsiębiorca może się np. zobowiązać do świadczenia usług marketingowych na rzecz NGO, a w zamian za to organizacja wskazuje go jako patrona czy nawet współorganizatora przeprowadzanej kampanii społecznej. Istotą barteru jest to, aby zasadniczo świadczenia obu stron umowy były równoważne, co oznacza, że ich wartość powinna być ekwiwalentna lub chociaż zbliżona.
Na potrzeby rozliczeń podatku dochodowego każda ze stron powinna odrębnie ustalić przychód wynikający z transakcji barterowej w wysokości odpowiadającej wartości rynkowej przekazanych towarów lub świadczonej usługi. Z kolei koszt podatkowy powinien zostać ustalony jako wartość nabywanej usługi lub towaru. Dla celów podatków dochodowych obie wartości powinny zostać określone w kwocie netto, tj. bez uwzględnienia VAT. Problem w rozliczeniach podatkowych może powstać, jeżeli świadczenia stron nie są ekwiwalentne. W takim przypadku jedna z nich – przekazująca świadczenie o wyższej wartości – wykaże dochód podatkowy na transakcji.
Ważna jest dokumentacja – każda ze stron przedsięwzięcia powinna wystawić fakturę lub rachunek dokumentujący przekazanie towaru lub świadczenie usługi. Warto również, aby przedsiębiorca posiadał umowę regulującą współpracę.
W przypadku gdy obie strony są podatnikami VAT, transakcja barterowa będzie na gruncie VAT neutralna, o ile wartość rynkowa świadczeń jest równa, przekazane towary lub usługi są objęte taką samą stawką podatku, a obie strony są czynnymi podatnikami VAT i mają prawo do odliczenia podatku wykazanego na otrzymanej fakturze. Kwestia, z którą niejednokrotnie muszą się zmierzyć przedsiębiorcy i NGO, wynika z ich różnego statusu na gruncie VAT, np. organizacja pozarządowa jest podmiotowo zwolniona z VAT. W takim przypadku przedsiębiorca będzie musiał odprowadzić VAT od wystawionej przez siebie faktury, a nie będzie miał możliwości odliczenia VAT od świadczenia organizacji.

Uwaga na przepisy szczegółowe

Przy rozliczeniu podatkowym współpracy z organizacjami pozarządowymi przedsiębiorca powinien nie tylko kierować się przepisami ogólnymi, lecz także wziąć pod uwagę regulacje szczególne. Chodzi np. o te związane z niesieniem pomocy obywatelom Ukrainy w związku z toczącą się w tym kraju wojną, które umożliwiają m.in. zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów darowizn rzeczy lub praw na rzecz ofiar wojny. Warunkiem jest jednak przekazywanie darowizn za pośrednictwem wyłącznie wskazanych kategorii podmiotów, w tym organizacji realizujących cele pożytku publicznego w Polsce lub w Ukrainie.
Innym przykładem jest ulga na działalność CSR, która pozwala określonym grupom podatników odliczyć od podstawy opodatkowania 50 proc. wydatków zakwalifikowanych do kosztów uzyskania przychodu poniesionych m.in. na sponsoring działalności sportowej, w tym finansowanie klubów sportowych.

A może własna fundacja?

Niektóre większe przedsiębiorstwa nie tylko wspierają pozarządowe organizacje zewnętrzne, lecz także powołują własne fundacje, zwane korporacyjnymi, głównie dla celów budowania pozytywnego wizerunku. Przedsiębiorca będący fundatorem może określić profil działalności takiej organizacji oraz zapewnić, aby prowadziła działania zgodnie z najważniejszymi dla niego wartościami. Powołana w ten sposób fundacja może liczyć na finansowanie oraz inne formy wsparcia ze strony swojego fundatora. Mogą to być bowiem nie tylko środki pieniężne, lecz także nieodpłatne świadczenie usług czy też przekazanie towarów lub praw na rzecz fundacji. Niejednokrotnie we wspieranie jej działalności są również zaangażowani pracownicy lub współpracownicy przedsiębiorcy.
Z punktu widzenia podatków konsekwencje przepływów pieniężnych i niepieniężnych pomiędzy fundatorem a powołaną przez niego fundacją korporacyjną będą analogiczne jak w przypadku relacji pomiędzy przedsiębiorcami i niepowiązanymi z nimi organizacjami. ©℗