Spółka nabywająca akcje własne, po to aby sprzedać je swoim podwładnym po cenie preferencyjnej, nie jest płatnikiem PIT, a pracownicy nie uzyskują z tego tytułu przychodu. Ten pojawi się w momencie zbycia papierów
Akcje pracownicze są często używanymi przez firmy instrumentami premiowania oraz motywowania pracowników. Zalety akcjonariatu pracowniczego wydają się być oczywiste, jeżeli weźmiemy pod uwagę podstawowe cele jakie ma do spełnienia, tj. zwiększenie zaangażowania pracowników w sprawy firmy, pozyskanie dodatkowego źródła finansowania czy też wspomnianą już motywację pracowników. Akcje pracownicze bywają również instrumentem pozwalającym na utrzymanie zamierzonej struktury właścicielskiej i zapobieżenie takim zjawiskom jak wrogie przejęcie spółki przez zewnętrznego inwestora. Co do zasady, kodeks spółek handlowych nie pozwala na nabywanie akcji własnych z wyłączeniem jednak m.in. nabycia akcji oferowanych następnie pracownikom lub osobom, które były zatrudnione w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej trzech lat (art. 362 par. 1 pkt 2 k.s.h.).
Z uwagi na fakt, że sprzedaż akcji pracowniczych odbywa się w relacji pracodawca – pracownik powstają wątpliwości co do opodatkowania tego rodzaju przysporzenia oraz ustalenia źródła przychodów.
Nie tylko dla wzmocnienia lojalności
Z jednej strony pracownik otrzymuje nieodpłatnie bądź częściowo odpłatnie akcje spółki w związku z łączącym go stosunkiem pracy, co wskazywałoby, że źródłem uzyskania przychodu jest stosunek pracy. Zaś z drugiej strony akcje – również te pracownicze – stanowią instrument pozwalający na uzyskanie przychodu, który jednoznacznie jest przypisany do źródła kapitały pieniężne. Oba te źródła pociągają za sobą zupełnie inne obowiązki podatkowe zarówno po stronie pracodawcy, jak i pracownika. Należy stwierdzić, że spółka, która nabywa akcje własne w celu ich sprzedaży pracownikom na preferencyjnych warunkach, nie występuje w charakterze płatnika PIT, zaś pracownik nie uzyskuje w tym przypadku przychodu ze źródła stosunek pracy. Preferencyjność warunków sprzedaży może wynikać z faktu, że pracodawca nabył na rynku wtórnym własne akcje w cenie wyższej aniżeli cena sprzedaży zaoferowana pracownikom. Często ma to miejsce, jeżeli pracodawca, chcąc zapobiec wrogiemu przejęciu, skupuje akcje własne np. od byłych pracowników, oferując atrakcyjną cenę. Zgodnie z art. 24 ust. 11 ustawy o PIT dochód stanowiący nadwyżkę pomiędzy wartością rynkową akcji objętych (nabytych) przez osoby uprawnione na podstawie uchwały walnego zgromadzenia a wydatkami poniesionymi na ich objęcie (nabycie) nie podlega opodatkowaniu w momencie objęcia (nabycia) tych akcji. Wspomniany przepis w obecnie obowiązującym brzmieniu obowiązuje od 1 stycznia 2011 r. Z uzasadnienia do wprowadzonych wówczas nowelizacją zmian wynika, że ich celem było wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych, powodujących rozbieżności w orzecznictwie organów podatkowych i sądów administracyjnych w zakresie skutków podatkowych oferowanych pracownikom akcji w ramach programów lojalnościowych. Wskazywano wówczas, że k.s.h. dopuszcza możliwość nabywania przez spółkę własnych akcji, które mają być zaoferowane pracownikom lub innym osobom zatrudnionym w spółce, tym samym nie różnicuje sposobu nabywania przez spółkę akcji służących do realizacji programu motywacyjnego. Podkreślano przy tym również, że zmiana tego przepisu ma jednoznacznie przesądzić, że przewidziane w art. 24 ust. 11 ustawy o PIT zwolnienie ma zastosowanie również przy przyznaniu akcji, nabytych w tym celu na rynku wtórnym.
Należy stwierdzić, że omawiany przepis ma zastosowanie nie tylko do akcji przyznawanych pracownikom w ramach programów lojalnościowych, ale również w sytuacji, kiedy spółka broniąc się przed wrogim przejęciem skupuje na rynku wtórnym swoje akcje, a następnie po preferencyjnej cenie oferuje je swoim pracownikom w celu utrzymania bezpiecznego zaangażowania właścicielskiego w kapitał spółki. [przykład]
Z innego źródła
Niezależnie od powyższego należy podkreślić, że akcje są papierami wartościowymi inkorporującymi zarówno prawa, jak i obowiązki wobec spółki będącej emitentem akcji. W momencie otrzymania (nabycia) - nawet na preferencyjnych warunkach - przysporzenie, jakie z tego tytułu otrzymuje dana osoba, jest jedynie potencjalne. Cechą akcji jest to, że generują one przychód dopiero w przyszłości w postaci dywidendy lub też w przypadku odpłatnego ich zbycia - w wysokości różnicy pomiędzy przychodem ze sprzedaży a kosztami poniesionymi na ich nabycie. Po stronie pracowników, którzy nabyli od spółki akcje po niższej cenie, nie powstaje przychód z częściowo odpłatnych świadczeń. Co w konsekwencji nie nakłada na spółkę, jako płatnika podatku dochodowego, obowiązków wpłacania zaliczek od różnicy stanowiącej cenę sprzedaży akcji i jej cenę rynkową.
Jak podkreśla się w orzecznictwie sądów administracyjnych, jeżeli uczestnicząc w określonym stosunku pracy osoba fizyczna osiągnie przychód pozostający w jakimś związku faktycznym z wykonywaniem pracy, ale niestanowiący przychodu ze stosunku prawnego w postaci stosunku pracy, nie będzie to przychód, o którym mowa w art. 12 ust. 1 ustawy PIT (wyrok NSA z 27 kwietnia 2011 r., sygn. akt II FSK 1665/10). Nie należy bowiem każdego przysporzenia, które jest związane ze stosunkiem pracy, towarzyszy mu albo zostało osiągnięte przy okazji stosunku pracy, traktować jak przychód z tego źródła.
PRZYKŁAD
Transakcja
Spółka A zagrożona wrogim przejęciem przez spółkę B skupuje od swoich akcjonariuszy na rynku wtórnym własne akcje oferując preferencyjne wynagrodzenie w wysokości 500 zł za akcję. Następnie akcje te oferowane są aktualnym pracownikom w cenie 100 zł za sztukę, pod warunkiem że nabywca akcji zobowiąże się do niezbywania ich w ustalonym okresie. Pracownik kupując akcję w cenie 100 zł nie uzyskuje częściowo odpłatnego świadczenia w wysokości 400 zł, zaś spółka A nie występuje w tej sytuacji w charakterze płatnika i nie ma obowiązku poboru podatku. Przychód związany z transakcją pojawi się dopiero w momencie sprzedaży akcji przez pracownika. Dochodem podlegającym opodatkowaniu, wykazywanym w deklaracji PIT-38 będzie różnica pomiędzy ceną nabycia akcji (100 zł) a ceną sprzedaży, opodatkowana stawką 19 proc.
Podstawa prawna
Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.). Ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.).