Od połowy lipca 2016 r. do końca marca 2022 r. szef Krajowej Administracji Skarbowej prowadził 137 postępowań zmierzających do zastosowania klauzuli przeciw unikaniu opodatkowania. Ale w ostatnim czasie ich liczba zdecydowanie rosła.
Z danych Ministerstwa Finansów wynika, że w I kw. 2022 r. fiskus wszczął aż 28 nowych postepowań w tym zakresie. To ponad 25 proc. wszystkich postępowań klauzulowych wszczętych od połowy lipca 2016 r. do końca 2021 r.
Najnowsze statystyki resortu obejmują okres prawie sześciu lat. Tyle czasu obowiązują już przepisy o tej klauzuli (weszła w życie 15 lipca 2016 r.). Nie dotyczą natomiast innej klauzuli - nadużycia prawa, obowiązującej na gruncie ustawy o VAT.
Relatywnie mało
Gdy przedstawialiśmy je na łamach DGP w lipcu 2021 r., ówczesny artykuł zatytułowaliśmy „Klauzula generalna rozkręca się dość powoli” (DGP nr 137/2021). Trudno teraz mówić o przełomie, ale niewątpliwie postępowań przybywa.
Nadal jednak nie jest ich dużo. Od początku lipca 2016 r. do końca marca 2022 r. szef Krajowej Administracji Skarbowej prowadził 137 postępowań „klauzulowych”, z tego 117 dotyczyło podatków dochodowych (PIT i CIT).
- 137 prowadzonych postępowań to wciąż relatywnie mało jak na skalę problemu, który uzasadniał wprowadzenie klauzuli przeciw unikaniu opodatkowania. Wszystko wskazuje na to, że miała ona i ma powodować bardziej efekt prewencyjny, niż efektywnie zwalczać unikanie opodatkowania przez korporacje wielonarodowe - komentuje Przemysław Antas, radca prawny i partner w Ontilo.
Zwraca uwagę na to, że zdecydowanie ponad połowa spraw w ogóle nie dotyczyła rozliczeń CIT. A przecież tym właśnie - jak mówi - uzasadniano wprowadzenie klauzuli - unikaniem opodatkowania przez korporacje wielonarodowe z udziałem kapitału zagranicznego. Powoływano się m.in. na rezolucję Parlamentu Europejskiego z 25 listopada 2015 r. w sprawie interpretacji prawa podatkowego i innych środków o podobnym charakterze lub skutkach uchwaloną na kanwie sprawy LuxLeaks.
- W znacznej mierze rzeczywistość rozminęła się z intencjami, które stały za wprowadzeniem klauzuli - twierdzi Przemysław Antas.
Widoczny wzrost
Postepowań jednak przybywa i na to głównie zwraca uwagę Michał Goj, doradca podatkowy, partner EY.
- Obserwujemy wręcz bezprecedensowy wzrost aktywności szefa KAS w inicjowaniu postępowań zmierzających do zastosowania klauzuli oraz wydawaniu rozstrzygnięć - mówi ekspert. Podkreśla, że w I kw. 2022 r. liczba prowadzonych od połowy lipca 2016 r. postępowań wzrosła o ponad 25 proc.
- To znaczy, że pierwsze trzy miesiące przyniosły znacznie więcej nowych postępowań (28), niż wynosiła średnia roczna na koniec 2021 r. (ok. 20) - mówi ekspert EY.
Zwraca też uwagę, że dynamicznie rośnie liczba wydawanych rozstrzygnięć. - Wydanie przez szefa KAS w I kw. 2022 r. aż 10 decyzji o zastosowaniu klauzuli to dwukrotny wzrost w porównaniu do 2021 r. - zauważa Michał Goj.
Na istotny wzrost liczby postępowań zwraca uwagę też dr Mikołaj Kondej, doradca podatkowy i menedżer w dziale doradztwa podatkowego PwC. W czerwcu 2021 r. toczyło się ich 73, zaś według stanu na grudzień już 137. W pół roku liczba postępowań zwiększyła się więc o połowę.
Zdaniem eksperta zachętą do częstszego sięgania po ten instrument mogą być korzystne dla szefa KAS, a niekorzystne dla podatników opinie Rady do spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania oraz ostatnie rozstrzygnięcia Naczelnego Sądu Administracyjnego, utrzymujące w mocy decyzje organów.
- Wbrew pozorom nie jest tak, że stosowanie klauzuli jest proste i nie budzi kontrowersji - podkreśla Mikołaj Kondej. Świadczą o tym m.in. pojawiające się zdania odrębne do opinii rady (nie są one, na ten moment niestety, wbrew postulatom samej rady, publikowane), a także występujące, pozytywne dla podatników orzeczenia sądów administracyjnych (m.in. sygn. akt III SA/Wa 616/20 czy III SA/Wa 584/21).
Zadziałała prewencja
Z opublikowanych statystyk płyną też inne wnioski.
- Szef KAS koncentruje się przede wszystkim na postępowaniach dotyczących okresów, które mogą się wkrótce przedawnić - zwraca uwagę Michał Goj. Dlatego w statystykach o wydanych już decyzjach wymiarowych z zastosowaniem klauzuli dominuje rok 2016 i 2017.
- Wątpliwe jednak, żeby organy zatrzymały się na tych historycznych okresach. Począwszy od 2019 r., klauzula przeszła istotny lifting, który pozwala na znacznie szersze jej stosowanie - mówi ekspert.
Przypomina, że wydanie decyzji za 2019 r. lub kolejne może już oznaczać nałożenie na podatnika dodatkowego zobowiązania podatkowego. Zakłada to rozdział 6a ordynacji podatkowej. Jego przepisy przewidują, że jeśli szef KAS wyda decyzję z zastosowaniem klauzuli (ale nie tylko w takiej sytuacji), to oprócz podatku ustala jeszcze tzw. dodatkowe zobowiązanie podatkowe (z tym że organ może pod pewnymi warunkami od tego odstąpić). Przykładowo w podatku dochodowym może ono wynosić 10-30 proc. podstawy opodatkowania.
Nieco inaczej komentuje statystyki Mikołaj Kondej. Zwraca uwagę, że 2016 i 2017 r. to okresy, gdy część podatników mogła jeszcze nie zdążyć wycofać się z działań, które ustawodawca objął zakresem klauzuli.
- Spodziewam się, że liczba postępowań w kolejnych latach będzie mniejsza, a sprawy mniej jednoznaczne, biorąc pod uwagę, że przyjęcie klauzuli niewątpliwie wywarło zamierzony przez ustawodawcę prewencyjny skutek, zmniejszając apetyt podatników na ryzyko - uważa ekspert.
- Kluczowe w tych postępowaniach staje się to, na ile podatnik potrafi odtworzyć cele gospodarcze podejmowanych decyzji i wykazać znaczenie dokonywanych czynności z perspektywy swoich zamierzeń - podkreśla Michał Goj.
Przypomina, że wprowadzenie klauzuli ma uniemożliwić działania sztuczne i nakierowane na korzyści sprzeczne z celem prawa podatkowego.
- Dlatego podatnik nie jest bezbronny po wszczęciu postępowania klauzulowego. Musi jednak wykazać się pewną aktywnością dowodową i argumentacyjną, tak aby możliwie zmaksymalizować swoje szanse obrony - mówi ekspert.
Opinie zabezpieczające
Od połowy lipca 2016 r. do końca marca 2022 r. podatnicy złożyli 121 wniosków o wydanie opinii zabezpieczającej przed stosowaniem klauzuli przeciw unikaniu opodatkowania. W tym czasie szef KAS wydał 55 takich opinii, a w 16 razach odmówił. W 21 przypadkach wnioski (złożone począwszy od 15 lipca 2016 r.) nie zostały rozpatrzone ze względów formalnych.
Podatnicy, którzy składają do sądu skargę na odmowę wydania opinii zabezpieczającej, często przegrywają. Najnowszym tego przykładem jest wyrok NSA z 12 kwietnia 2022 r. (sygn. akt II FSK 1307/21) potwierdzający, że szef KAS słusznie odmówił wydania glejtu spółce planującej wydzielenie spółek celowych w celu uniknięcia podatku od sprzedaży detalicznej. Wyrok ten opisaliśmy w artykule „W podatku handlowym szef KAS też może stosować klauzulę” (DGP nr 73/2022).
/>