Coraz więcej osób zastanawia się nad alternatywnymi wobec zatrudnienia formami współpracy, w tym nad przejściem na tzw. samozatrudnienie. Czy wtedy lepiej wybrać ryczałt ewidencjonowany, czy podatek liniowy? I czy jest taki wybór, gdy przechodzi się z etatu na jednoosobową działalność gospodarczą w tej samej firmie? Autorem artykułu jest Rafał Sidorowicz, doradca podatkowy, starszy menedżer w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy oraz Bartłomiej Mertin, starszy konsultant w tej kancelarii.
Część pracowników zyska na zmianach, dla części z nich Polski Ład, przynajmniej w teorii, będzie neutralny podatkowo. Stracą natomiast menedżerowie oraz wysoko wykwalifikowani specjaliści, zwłaszcza z zarobkami miesięcznymi powyżej 12 800 zł brutto. W ich przypadku korzystne zmiany w skali podatkowej, w tym wyższa kwota wolna od podatku i podniesienie progu podatkowego do 120 tys. zł, nie zrekompensują wzrostu podatku wynikającego ze zniesienia możliwości pomniejszenia podatku o składkę zdrowotną. Im wyższy poziom wynagrodzenia, tym wyraźniejsze i dotkliwsze będą straty w kwotach pensji otrzymywanej na rękę w porównaniu do 2021 r. W określonych sytuacjach stracić mogą również osoby zarabiające poniżej 12 800 zł brutto, np. pracownicy z 50-proc. kosztami naliczonymi od wynagrodzeń za przeniesienie praw autorskich, jak też osoby współpracujące na podstawie umów zlecenia.
Decydując się na przejście na samozatrudnienie, należy pamiętać, że korzystanie z preferencyjnych zasad opodatkowania przewidzianych dla przedsiębiorców jest możliwe, o ile faktycznie prowadzimy działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów podatkowych.
► Kto jest przedsiębiorcą dla celów PIT?
W pierwszej kolejności trzeba podkreślić, że na podstawie ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 64) przez pozarolniczą działalność gospodarczą rozumie się działalność zarobkową prowadzoną we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do przychodów z innych źródeł takich jak m.in. stosunek pracy czy działalność wykonywana osobiście.
Za działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
- odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
- czynności są wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
- wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.
► Czemu faktura dla byłego pracodawcy ogranicza możliwość wyboru formy opodatkowania?
Co do zasady dochody z działalności gospodarczej podlegają opodatkowaniu według stawek skali podatkowej, tj. 17 proc. i 32 proc., a zatem dotyczy ich kwota wolna od podatku, która w 2022 r. wynosi 30 tys. zł. Przedsiębiorca ma prawo do wyboru opodatkowania uzyskanych dochodów z działalności gospodarczej według stawki liniowej (19-proc.) lub ryczałtowym PIT. Prawo do zastosowania tych preferencyjnych form opodatkowania może jednak być wyłączone w przypadku podjęcia współpracy z byłym pracodawcą. Samozatrudniony nie będzie miał prawa do podatku liniowego ani do ryczałtu, gdy spełnione są łącznie następujące przesłanki:
- podatnik uzyskuje przychody z działalności gospodarczej ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy oraz
- świadczone usługi odpowiadają czynnościom, które podatnik wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym (w odniesieniu do ryczałtu zastrzeżenie to dotyczy również sytuacji, gdy usługi były świadczone w poprzednim roku podatkowym) na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy na podstawie stosunku pracy.
Należy podkreślić, że zmiana dotychczasowej formuły zatrudnienia (umowa o pracę) na współpracę w ramach samozatrudnienia powinna mieć uzasadnienie biznesowe. Jest to istotne w kontekście tzw. ogólnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, która może być stosowana przez organy skarbowe, gdy uzyskanie korzyści podatkowej w danych okolicznościach jest sprzeczne z celem lub przedmiotem ustawy podatkowej lub jej przepisu oraz korzyść podatkowa była głównym lub jednym z głównych celów tej czynności, a sposób działania był sztuczny.
► Ile wyniesie składka zdrowotna?
Dokonując wyboru formy opodatkowania dla prowadzonej działalności gospodarczej, należy pamiętać, że wybór ten wpłynie również na wysokość składki zdrowotnej. Z jednej strony przepisy Polskiego Ładu likwidują możliwość odliczenia od podatku kwoty składki na ubezpieczenie zdrowotne, a z drugiej następuje powiązanie wysokości składki z kwotą uzyskanych dochodów (w przypadku podatku rozliczanego według skali i podatku liniowego) lub przychodów (przy ryczałcie).
Jeżeli w 2022 r. przedsiębiorca rozlicza się według skali lub podatkiem liniowym, to składka zdrowotna, począwszy od lutego, jest liczona od kwoty dochodu rozumianego jako kwota uzyskanego przychodu pomniejszona o koszty uzyskania przychodu oraz składki na ubezpieczenie społeczne, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów podatkowych. Składka ta wynosi dla samozatrudnionych:
- 9 proc. dochodu, gdy samozatrudniony rozlicza się według skali,
- 4,9 proc. dochodu w przypadku opodatkowania podatkiem liniowym.
Inaczej wygląda kalkulacja składki zdrowotnej dla przedsiębiorcy, który w 2022 r. opodatkowuje przychody ryczałtem. Taki przedsiębiorca płaci składkę zdrowotną w ramach jednego z trzech przedziałów, w zależności od wysokości rocznych przychodów. [tabela 1]
Tabela 1. Składka zdrowotna u ryczałtowca
| Przychód na ryczałcie | Wysokość składki zdrowotnej w 2022 r. |
| Do 60 000 zł rocznie | Miesięcznie 335,94 zł Rocznie 4031,28 zł |
| Od 60 001 zł do 300 000 zł rocznie | Miesięcznie 559,89 zł Rocznie 6718,68 zł |
| Powyżej 300 000 zł rocznie | Miesięcznie 1007,81 zł Rocznie 12 093,72 zł |
► Czy ryczałt jest zawsze bardziej opłacalny?
Ryczałt od przychodów może być konkurencyjną formą opodatkowania przy wyższych poziomach zarobków i minimalnych kosztach uzyskiwania przychodów. Ustawa z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1993; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105) przewiduje obecnie stawki z przedziału od 2 proc. do 17 proc., przy czym są one przypisane do rodzaju działalności. W wielu przypadkach o stawce zdecyduje zakwalifikowanie świadczonych usług do konkretnego ugrupowania PKWiU. Warto pamiętać, że w przypadku podatku linowego lub ryczałtu samozatrudniony traci prawo do wielu ulg i odliczeń, w tym rozliczenia z małżonkiem. Przeanalizujmy obciążenia wynikające z poszczególnych form opodatkowania na przykładzie przedsiębiorcy, który osiąga miesięczny przychód w wysokości 15 000 zł. Dla uproszczenia kalkulacji przyjęto brak wydatków podlegających odliczeniu jako koszt podatkowy oraz opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne według stawek podstawowych. [tabela 2]
Tabela 2. Porównanie wysokości wynagrodzenia netto (w zł) dla różnych form opodatkowania
| Forma opodatkowania | Przychód miesięczny | Przychód roczny | Roczne składki społeczne | Roczna składka zdrowotna | Podatek roczny do zapłaty | Roczny dochód netto | Średnie miesięczne wynagrodzenie netto |
| Skala podatkowa | 15 000 | 180 000 | 14 399,76 | 14 081,94 | 29 892,00 | 121 626,30 | 10 135,53 |
| Podatek liniowy 19 proc. | 15 000 | 180 000 | 14 399,76 | 7858,13 | 31 464,00 | 126 278,11 | 10 523,18 |
| Ryczałt ewidencjonowany 15 proc. | 15 000 | 180 000 | 14 399,76 | 6718,68 | 24 840,00 | 134 041,56 | 11 170,13 |
► Do kiedy należy podjąć decyzję?
Przejście z opodatkowania według skali na podatek liniowy albo na ryczałt, jak też przejście z podatku liniowego na ryczałt należy zgłosić naczelnikowi urzędu skarbowego w formie pisemnej, w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym został osiągnięty pierwszy przychód z działalności w roku podatkowym. Jeżeli pierwszy przychód został osiągnięty w grudniu, to terminem granicznym na złożenie oświadczenia jest koniec roku.