Coraz więcej osób zastanawia się nad alternatywnymi wobec zatrudnienia formami współpracy, w tym nad przejściem na tzw. samozatrudnienie. Czy wtedy lepiej wybrać ryczałt ewidencjonowany, czy podatek liniowy? I czy jest taki wybór, gdy przechodzi się z etatu na jednoosobową działalność gospodarczą w tej samej firmie? Autorem artykułu jest Rafał Sidorowicz, doradca podatkowy, starszy menedżer w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy oraz Bartłomiej Mertin, starszy konsultant w tej kancelarii.

Część pracowników zyska na zmianach, dla części z nich Polski Ład, przynajmniej w teorii, będzie neutralny podatkowo. Stracą natomiast menedżerowie oraz wysoko wykwalifikowani specjaliści, zwłaszcza z zarobkami miesięcznymi powyżej 12 800 zł brutto. W ich przypadku korzystne zmiany w skali podatkowej, w tym wyższa kwota wolna od podatku i podniesienie progu podatkowego do 120 tys. zł, nie zrekompensują wzrostu podatku wynikającego ze zniesienia możliwości pomniejszenia podatku o składkę zdrowotną. Im wyższy poziom wynagrodzenia, tym wyraźniejsze i dotkliwsze będą straty w kwotach pensji otrzymywanej na rękę w porównaniu do 2021 r. W określonych sytuacjach stracić mogą również osoby zarabiające poniżej 12 800 zł brutto, np. pracownicy z 50-proc. kosztami naliczonymi od wynagrodzeń za przeniesienie praw autorskich, jak też osoby współpracujące na podstawie umów zlecenia.
Decydując się na przejście na samozatrudnienie, należy pamiętać, że korzystanie z preferencyjnych zasad opodatkowania przewidzianych dla przedsiębiorców jest możliwe, o ile faktycznie prowadzimy działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów podatkowych.
► Kto jest przedsiębiorcą dla celów PIT?
W pierwszej kolejności trzeba podkreślić, że na podstawie ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 64) przez pozarolniczą działalność gospodarczą rozumie się działalność zarobkową prowadzoną we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do przychodów z innych źródeł takich jak m.in. stosunek pracy czy działalność wykonywana osobiście.
Za działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
  • odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
  • czynności są wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
  • wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.
Poradnia rachunkowa z 31 stycznia 2022 r.
Poradnia rachunkowa z 31 stycznia 2022 r.

Zobacz również
► Czemu faktura dla byłego pracodawcy ogranicza możliwość wyboru formy opodatkowania?
Co do zasady dochody z działalności gospodarczej podlegają opodatkowaniu według stawek skali podatkowej, tj. 17 proc. i 32 proc., a zatem dotyczy ich kwota wolna od podatku, która w 2022 r. wynosi 30 tys. zł. Przedsiębiorca ma prawo do wyboru opodatkowania uzyskanych dochodów z działalności gospodarczej według stawki liniowej (19-proc.) lub ryczałtowym PIT. Prawo do zastosowania tych preferencyjnych form opodatkowania może jednak być wyłączone w przypadku podjęcia współpracy z byłym pracodawcą. Samozatrudniony nie będzie miał prawa do podatku liniowego ani do ryczałtu, gdy spełnione są łącznie następujące przesłanki:
  • podatnik uzyskuje przychody z działalności gospodarczej ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy oraz
  • świadczone usługi odpowiadają czynnościom, które podatnik wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym (w odniesieniu do ryczałtu zastrzeżenie to dotyczy również sytuacji, gdy usługi były świadczone w poprzednim roku podatkowym) na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy na podstawie stosunku pracy.
Należy podkreślić, że zmiana dotychczasowej formuły zatrudnienia (umowa o pracę) na współpracę w ramach samozatrudnienia powinna mieć uzasadnienie biznesowe. Jest to istotne w kontekście tzw. ogólnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, która może być stosowana przez organy skarbowe, gdy uzyskanie korzyści podatkowej w danych okolicznościach jest sprzeczne z celem lub przedmiotem ustawy podatkowej lub jej przepisu oraz korzyść podatkowa była głównym lub jednym z głównych celów tej czynności, a sposób działania był sztuczny.
► Ile wyniesie składka zdrowotna?
Dokonując wyboru formy opodatkowania dla prowadzonej działalności gospodarczej, należy pamiętać, że wybór ten wpłynie również na wysokość składki zdrowotnej. Z jednej strony przepisy Polskiego Ładu likwidują możliwość odliczenia od podatku kwoty składki na ubezpieczenie zdrowotne, a z drugiej następuje powiązanie wysokości składki z kwotą uzyskanych dochodów (w przypadku podatku rozliczanego według skali i podatku liniowego) lub przychodów (przy ryczałcie).
Jeżeli w 2022 r. przedsiębiorca rozlicza się według skali lub podatkiem liniowym, to składka zdrowotna, począwszy od lutego, jest liczona od kwoty dochodu rozumianego jako kwota uzyskanego przychodu pomniejszona o koszty uzyskania przychodu oraz składki na ubezpieczenie społeczne, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów podatkowych. Składka ta wynosi dla samozatrudnionych:
  • 9 proc. dochodu, gdy samozatrudniony rozlicza się według skali,
  • 4,9 proc. dochodu w przypadku opodatkowania podatkiem liniowym.
Inaczej wygląda kalkulacja składki zdrowotnej dla przedsiębiorcy, który w 2022 r. opodatkowuje przychody ryczałtem. Taki przedsiębiorca płaci składkę zdrowotną w ramach jednego z trzech przedziałów, w zależności od wysokości rocznych przychodów. [tabela 1]
Tabela 1. Składka zdrowotna u ryczałtowca
Przychód na ryczałcie Wysokość składki zdrowotnej w 2022 r.
Do 60 000 zł rocznie Miesięcznie 335,94 zł Rocznie 4031,28 zł
Od 60 001 zł do 300 000 zł rocznie Miesięcznie 559,89 zł Rocznie 6718,68 zł
Powyżej 300 000 zł rocznie Miesięcznie 1007,81 zł Rocznie 12 093,72 zł
► Czy ryczałt jest zawsze bardziej opłacalny?
Ryczałt od przychodów może być konkurencyjną formą opodatkowania przy wyższych poziomach zarobków i minimalnych kosztach uzyskiwania przychodów. Ustawa z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1993; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105) przewiduje obecnie stawki z przedziału od 2 proc. do 17 proc., przy czym są one przypisane do rodzaju działalności. W wielu przypadkach o stawce zdecyduje zakwalifikowanie świadczonych usług do konkretnego ugrupowania PKWiU. Warto pamiętać, że w przypadku podatku linowego lub ryczałtu samozatrudniony traci prawo do wielu ulg i odliczeń, w tym rozliczenia z małżonkiem. Przeanalizujmy obciążenia wynikające z poszczególnych form opodatkowania na przykładzie przedsiębiorcy, który osiąga miesięczny przychód w wysokości 15 000 zł. Dla uproszczenia kalkulacji przyjęto brak wydatków podlegających odliczeniu jako koszt podatkowy oraz opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne według stawek podstawowych. [tabela 2]
Tabela 2. Porównanie wysokości wynagrodzenia netto (w zł) dla różnych form opodatkowania
Forma opodatkowania Przychód miesięczny Przychód roczny Roczne składki społeczne Roczna składka zdrowotna Podatek roczny do zapłaty Roczny dochód netto Średnie miesięczne wynagrodzenie netto
Skala podatkowa 15 000 180 000 14 399,76 14 081,94 29 892,00 121 626,30 10 135,53
Podatek liniowy 19 proc. 15 000 180 000 14 399,76 7858,13 31 464,00 126 278,11 10 523,18
Ryczałt ewidencjonowany 15 proc. 15 000 180 000 14 399,76 6718,68 24 840,00 134 041,56 11 170,13
► Do kiedy należy podjąć decyzję?
Przejście z opodatkowania według skali na podatek liniowy albo na ryczałt, jak też przejście z podatku liniowego na ryczałt należy zgłosić naczelnikowi urzędu skarbowego w formie pisemnej, w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym został osiągnięty pierwszy przychód z działalności w roku podatkowym. Jeżeli pierwszy przychód został osiągnięty w grudniu, to terminem granicznym na złożenie oświadczenia jest koniec roku.