Skutki w VAT zniesienia współwłasności przez długi czas budziły wątpliwości. Czy dziś możemy powiedzieć, że problem został rozwiązany?
W tym kontekście istotne znaczenia miała uchwała NSA w składzie 7 sędziów z 24 października 2011 r. (sygn. akt I FPS 2/11). Wynika z niej, że sprzedaż udziału w prawie użytkowania wieczystego gruntu oraz we współwłasności budynków jest dostawą towarów. Rozstrzygnięcie dotyczące sprzedaży udziału w nieruchomości pomogło wyjaśnić spory o skutki w VAT zniesienia współwłasności.
Zgodnie z art. 210 kodeksu cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.) każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Można tego dokonać umownie lub sądownie. W orzecznictwie uznaje się, że zniesienie współwłasności nie stanowi nabycia rzeczy wyłącznie wówczas, jeżeli nabyte mienie mieści się w ramach udziału, jaki przypadałby współwłaścicielom w rzeczy wspólnej i odbył się bez spłat i dopłat. Gdy w wyniku zniesienia współwłasności udział danej osoby ulega powiększeniu, mamy do czynienia z nabyciem. Zwiększa się bowiem stan jej majątku osobistego (por. wyrok WSA w Warszawie z 23 października 2012 r., sygn. akt III SA/Wa 2550/12). Jeżeli więc zniesienie współwłasności następuje z orzeczeniem spłat – jest to dostawa towarów. Opodatkowaniu VAT podlega wartość dopłaty. Sądy powołują się przy tym na wspomnianą uchwałę 7 sędziów (np. wyrok NSA z 23 sierpnia 2012 r., sygn. akt I FSK 449/12).
Ostatnio NSA rozstrzygał również skutki zniesienia współwłasności poprzez zamianę udziałów w nieruchomościach (wyrok z 28 listopada 2013 r., sygn. akt I FSK 1655/12). Współwłaściciele dwóch nieruchomości postanowili zamienić się udziałami (w efekcie współwłasność każdego z nich miała zamienić się we własność). Zdaniem NSA występują tu dwie dostawy towarów. Podstawą opodatkowania VAT jest wartość rynkowa każdej transakcji (wartość udziału), a nie różnica między wartością zamienianych udziałów w nieruchomościach. Wyrok może budzić pewne wątpliwości. Wynika z niego, że zamiana udziałów podlega VAT w całości po obu stronach, mimo że nie doszło do przysporzenia majątkowego.