Podatnicy walczą o zwolnienie z daniny dla najbliższych krewnych w przypadku ustanowienia przed notariuszem prawa do korzystania przez nich z lokalu. Jest wniosek o uchwałę NSA w tej sprawie.
Zasady ustalania podatku od spadków i darowizn / Dziennik Gazeta Prawna
Iwona Chłopek, doradca podatkowy prowadzący własną kancelarię / Media / materialy prasowe
Złożył go prokurator generalny. Chce, żeby Naczelny Sąd Administracyjny jednoznacznie rozstrzygnął, na jakich warunkach osoba z najbliższej rodziny, na rzecz której w akcie notarialnym ustanowiono służebność mieszkania lub prawo nieodpłatnego użytkowania nieruchomości, a która nie brała udziału w czynności notarialnej (nie złożyła podpisu), może skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Czy taki obdarowany krewny musi w ciągu pół roku zgłosić nabycie prawa majątkowego na formularzu SD-Z2, czy też z uwagi na to, że służebność potwierdził notariusz, a więc osoba wykonująca zawód zaufania publicznego, jest z tego obowiązku zwolniony.
Problem dotyczy takich sytuacji, kiedy ojciec i syn podpisują w kancelarii notarialnej umowę darowizny nieruchomości, w wyniku której syn staje się jej właścicielem, a następnie ustanawia na rzecz ojca tzw. służebność mieszkania, czyli daje mu prawo do bezpłatnego korzystania z lokalu. Jeśli jednak w dokumencie została uwzględniona także służebność mieszkania dla matki, to fiskus nakazuje jej zapłacić podatek, jeśli w ciągu pół roku od wydania aktu notarialnego nie zgłosiła tego w urzędzie skarbowym. Podatnicy się z tym nie zgadzają i składają skargi do sądów administracyjnych. Te jednak orzekają niejednolicie.

Ulga ustawowa

Spór między podatnikami a fiskusem dotyczy art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.). Na jego podstawie zwalnia się z daniny nabycie rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą ten fakt właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy. Zgłoszenia dokonuje się na formularzu, którego wzór określił minister finansów.
Natomiast zgodnie z art. 4a ust. 4 pkt 2 tej ustawy obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadku, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Sprawy w sądach

Część sądów administracyjnych orzeka, że w sytuacji gdy krewny, na rzecz którego ustanowiono służebność, nie uczestniczył w czynności notarialnej, ma obowiązek dokonać zgłoszenia, mimo że urząd skarbowy dysponuje aktem notarialnym, w którym są informacje o przesunięciach majątkowych między poszczególnymi osobami. Jeśli zaś nie złożył w urzędzie stosownego formularza, to zasadne jest ustalenie przez organ podatku do zapłaty (np. wyroki NSA z 1 października 2010 r., sygn. akt II FSK 859/09, WSA w Poznaniu z 28 maja 2009 r., sygn. akt III Sa/Po 102/09, WSA w Kielcach z 17 lutego 2011 r., sygn. akt I Sa/Ke 711/10, NSA z 19 marca 2013 r., sygn. akt II FSK 1293/11).
Zapadają także odmienne wyroki. W ocenie części składów orzekających do zwolnienia z podatku wystarczy, że umowa została zawarta w formie aktu notarialnego. Ich zdaniem nie ma potrzeby dokumentowania tego faktu na odrębnym formularzu podatkowym (np. wyroki WSA w Gliwicach z 8 marca 2011 r. sygn. akt I Sa/Gl 1196/10, WSA Gliwicach z 24 maja 2011 r., sygn. akt I Sa/GL 136/11, NSA z 9 lipca 2013 r., sygn. akt II FSK 2315/11).
Prokuratura Generalna uważa, że rozstrzygnięcie przez NSA wątpliwości interpretacyjnych będzie mieć wpływ na standardy sporządzania aktów notarialnych i obowiązki notariuszy jako osób wykonujących zawód zaufania publicznego oraz jako płatników podatków.
NSA przyjął do rozpoznania wniosek o wydanie uchwały. Ma ona zostać podjęta pod sygn. II FPS 10/13, ale termin nie jest jeszcze znany. Rozstrzygnięcie składu siedmiu sędziów będzie wiążące dla sądów administracyjnych.
Urząd skarbowy nie ma prawa żądać podpisu, jeśli notariusz tego nie wymaga
Zgodnie z art. 4a ust. 4 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn nie trzeba składać oddzielnego zgłoszenia o nabyciu rzeczy lub praw, gdy następuje ono na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. NSA powinien zatem rozstrzygnąć, czy ustanowienie służebności na rzecz osoby trzeciej nie biorącej udziału w czynności notarialnej jest wciąż umową zawartą w formie aktu notarialnego, czy też inną czynnością. Moim zdaniem nie powinno być co do tego wątpliwości. Brak podpisu osoby, na rzecz której ustanowiono służebność, nie zmienia faktu, że jest ona ustanowiona umownie w formie aktu notarialnego. Nie stało się to przecież sądownie ani w żaden inny sposób. Jest to umowa potwierdzona majestatem państwa, które reprezentuje notariusz. Urząd skarbowy nie ma prawa żądać podpisu osoby, na rzecz której ustanowiono służebność, jeżeli notariusz tego nie wymaga. Fiskus otrzymuje wszystkie informacje, zatem nie trzeba ich powielać, składając dodatkowe zgłoszenia. Organy podatkowe nie powinny w takiej sytuacji kwestionować zwolnienia z podatku.