Obowiązkowi podatkowemu podlega nie tylko dziedziczenie, lecz także inne przypadki przeniesienia własności w związku ze śmiercią spadkodawcy. Różne są terminy, w których trzeba je zgłosić do urzędu.

Czy otrzymany zachowek podlega zgłoszeniu

W lipcu zmarła matka podatniczki. We wrześniu sąd rejonowy wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Spadkobiercą testamentowym jest konkubent spadkodawczyni. Jej córka zamierza więc wystąpić z roszczeniem o zachowek w wysokości ok. 50 tys. zł. Zastanawia się, czy formalności podatkowe powinna załatwić dopiero po otrzymaniu zachowku?
Opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega nie tylko dziedziczenie. Fiskus zażąda podatku także od zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego oraz od zachowku. W przypadku zachowku sytuacja jest jednak szczególna.
W uproszczeniu, prawo do jego otrzymania mają członkowie rodziny, którzy odziedziczyliby majątek z mocy ustawy, do czego jednak nie doszło, gdyż spadek nabył spadkobierca testamentowy. Zachowek (w wysokości określonej przepisami kodeksu cywilnego) przysługuje zstępnym (czyli dzieciom, wnukom itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź to w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, powołania do spadku czy też zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę kwoty potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Z taką sytuacją mamy tu do czynienia, gdyż o spadek zamierza wystąpić córka spadkodawczyni, która została pominięta w testamencie.
Ustawa o podatku od spadków i darowizn stanowi, że obowiązek podatkowy przy nabyciu zachowku powstaje dopiero z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części. Wynika to z tego, że osoby uprawnione do zachowku nie nabywają własności rzeczy lub praw majątkowych tytułem zachowku w momencie śmierci spadkodawcy (otwarcia spadku). Nabywają jedynie roszczenie o wypłatę stosownej kwoty, które kierują do spadkobiercy testamentowego. Ponieważ momentem nabycia majątku tytułem zachowku jest chwila jego wykonania, to dopiero wtedy powstaje też obowiązek podatkowy.
Podatniczka jako córka spadkodawczyni będzie uprawniona do całkowitego zwolnienia z podatku od uzyskanego zachowku. Aby z niego skorzystać, będzie musiała zgłosić nabycie zachowku urzędowi skarbowemu w terminie półrocznym, liczonym od momentu otrzymania pieniędzy. Zgłoszenia dokonuje się na urzędowym druku SD-Z2.
Podstawa prawna
Art. 991 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z póź. zm.).
Art. 1 ust. 1 pkt 1, art. 6 ust. 1 pkt 2a ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).

Czy trzeba informować o każdej racie zachowku

Na podstawie ugody sądowej spadkobierca będzie wypłacał podatnikowi zachowek w trzech ratach. Każda z nich przekroczy 10 tys. zł. Podatnik jest synem zmarłego. Czy obowiązek zgłoszenia zachowku dotyczyć będzie każdej raty?
Obowiązek podatkowy z tytułu zachowku powstaje z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części, a więc w praktyce – także wypłaty raty zachowku. Podatnik będzie mógł korzystać z pełnego zwolnienia z podatku od spadków i darowizn adresowanego do członków najbliższej rodziny, w tym dzieci. Generalną zasadą jest, że o tym, czy nabycie zwolnione z podatku trzeba zgłaszać fiskusowi, decyduje wartość otrzymanego majątku. Zachowek należy się po ojcu podatnika, co oznacza że w opisanym przypadku zastosowanie ma kwota wolna od podatku w wysokości 9637 zł. Ponieważ wysokość każdej z rat zachowku przekracza ten próg, ich nabycie każdorazowo trzeba będzie zgłaszać fiskusowi na formularzu SD-Z2. Z obowiązku tego trzeba się wywiązywać w terminie 6-miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, czyli wypłaty kolejnej raty zachowku.
Potwierdził to dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z 17 kwietnia 2013 r. (sygn. IPPB2/436-72/13-2/MZ). Organ podatkowy wyjaśnił, że podatnik nie może sumować otrzymywanych rat zachowku i wykazywać ich w jednym formularzu składanym raz na pół roku.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 2a, art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).

Czy zapis zwykły zgłasza się zaraz po otwarciu spadku

Spadkodawca własnoręcznie sporządził testament. Uczynił w nim zapis zobowiązujący spadkobiercę do przeniesienia własności zabytkowego samochodu na swojego przyjaciela. Ten ostatni ma miesiąc na złożenie zeznania podatkowego. Czy powinien go liczyć od daty śmierci kolegi?
W opisanej sytuacji mamy do czynienia z zapisem zwykłym. Za taki uważa się rozporządzenie testamentowe, w którym spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę testamentowego lub ustawowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby zwanej zapisobiercą. Oznacza to, że w chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) powstaje stosunek zobowiązaniowy między spadkobiercą a zapisobiercą, który staje się wierzycielem. Jeśli zatem spadkobierca nie wykona zapisu, zapisobierca będzie mógł tego żądać na drodze sądowej.
W przypadku zapisu zwykłego obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn powstaje z chwilą jego wykonania. Podatnik będzie musiał złożyć zeznanie na druku SD-3 w terminie miesiąca od dnia przeniesienia na niego własności samochodu (czyli wykonania zapisu przez spadkobiercę). Warto wskazać, że na tej samej zasadzie obowiązek podatkowy powstaje w przypadku polecenia testamentowego. Od zapisu zwykłego różni się ono tym, że polecenie nie czyni nikogo wierzycielem.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).
Art. 968 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Czy moment zgłoszenia zapisu może być różny

Podatnik wie, że na jego rzecz został ustanowiony zapis windykacyjny przenoszący na niego własność mieszkania. Czy moment zgłoszenia nabycia będzie zależeć od tego, jak zostaną załatwione formalności spadkowe?
Zapis windykacyjny polega na tym, że w testamencie sporządzonym koniecznie w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Własność (inaczej niż przy zapisie zwykłym) przechodzi więc na nabywcę już z chwilą śmierci spadkodawcy. Takie nabycie jest oczywiście obciążone podatkiem od spadków i darowizn. Z uwagi jednak na moment nabycia obowiązek podatkowy dla zapisu windykacyjnego powstaje na podobnych zasadach jak przy dziedziczeniu. Może to być zatem data uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, a także data uprawomocnienia się postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego. Wyjaśnijmy, że zasadniczo orzeczenia częściowe mogą być wydawane przez sąd wtedy, gdy tylko część żądania nadaje się do rozstrzygnięcia. Sytuacja taka wystąpi zwykle wtedy, gdy z jakichś przyczyn np. krąg spadkobierców będzie sporny, a jednocześnie nie będzie wątpliwości co do skuteczności samego zapisu windykacyjnego.
Moment powstania obowiązku podatkowego jest kluczowy, gdyż od tego dnia liczą się terminy na załatwienie formalności w podatku od spadków i darowizn. I tak osoby należące do kręgu najbliższej rodziny (małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo, pasierb, ojczym i macocha) mogą być zwolnione z daniny. Warunkiem zwolnienia jest zgłoszenie w urzędzie skarbowym nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego z tytułu tego zapisu.
Natomiast osoby zobowiązane do zapłaty podatku (czyli niekorzystające z pełnego zwolnienia dla członków najbliższej rodziny) muszą w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego z tytułu zapisu windykacyjnego złożyć zeznanie podatkowe na formularzu SD-3. Na jego podstawie urząd skarbowy wyda decyzję w sprawie wysokości daniny.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 2b ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).
Art. 677 par. 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

Czy zapis windykacyjny zgłasza notariusz

Notariusz ma sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia. W testamencie został zawarty m.in. zapis windykacyjny. Czy notariusz potrąci od niego podatek od spadków i darowizn?
Notariusz pobierze opłatę od aktu poświadczenia dziedziczenia zawierającego zapis windykacyjny, ale nie potrąci podatku ani nie zgłosi zwolnienia z opodatkowania, jeśli przedmiot zapisu nabyła osoba do niego uprawniona.
Zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn notariusze pełnią funkcję płatnika jedynie przy darowiźnie zawartej w formie aktu notarialnego oraz notarialnej umowie nieodpłatnego zniesienia współwłasności. Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia nie rodzi więc po stronie notariusza obowiązków płatnika. W rezultacie zarówno spadkobiercy, jak i osoby, które nabyły własność majątku na podstawie zapisu windykacyjnego, muszą samodzielnie wywiązać się z obowiązków podatkowych z tym związanych. Tak samo byłoby w przypadku stwierdzenia nabycia spadku przez sąd.
Podstawa prawna
Art. 95a ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 189, poz. 1158 z późn. zm.).

Czy zapisobiercy przysługuje ulga mieszkaniowa

Podatnik nabył własność nieruchomości w drodze zapisu windykacyjnego. Nie jest spokrewniony ze spadkodawcą i nie miał dotychczas własnego mieszkania. Czy może starać się o ulgę w podatku od spadków i darowizn?
Jednak to, czy taka ulga mu się należy, zależy od spełnienia pewnych warunków. Preferencja polega na tym, że do podstawy opodatkowania nie wlicza się wartości nieruchomości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 mkw. powierzchni użytkowej. Dotyczy to także nabycia mieszkania w drodze zapisu windykacyjnego. Zapisobierca, który nie jest spokrewniony ze spadkodawcą, zaliczany jest do III grupy podatkowej. Oznacza to, że ulga należy mu się tylko wtedy, gdy przez co najmniej dwa lata sprawował opiekę nad wymagającym jej spadkodawcą. Musiało się to odbywać na podstawie pisemnej umowy z podpisem poświadczonym notarialnie.
Podstawa prawna
Art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).