Gminy muszą jednak wykazać, że wydatki miały związek z działalnością opodatkowaną.
Z prawa do odliczenia VAT naliczonego korzystają głównie przedsiębiorcy, ale nie tylko im ono przysługuje. – Praktycznie każda gmina jest zarejestrowanym podatnikiem VAT czynnym – mówi Andrzej Kapczuk, starszy menedżer w Ernst & Young. Może więc odliczać podatek od towarów i usług.

W pełnej wysokości lub przez wskaźnik

Ekspert wskazuje, że aby to zrobić, samorząd powinien jednak być w stanie powiązać (choćby w sposób pośredni) dokonywany zakup (inwestycję) ze swoimi transakcjami opodatkowanymi (np. sprzedaż nieruchomości, dzierżawa, wynajem). Podstawowe zasady są więc analogiczne do tych, które dotyczą firm.
– Gminy mogą zatem często odliczać VAT z inwestycji wodno-kanalizacyjnych, sportowych, komunikacyjnych – wylicza Andrzej Kapczuk.
Nie każda sprzedaż przez gminę jest jednak opodatkowana. Samorządy prowadzą również działalność zwolnioną z VAT. Przykładowo opodatkowana będzie dzierżawa, a zwolniony wynajem nieruchomości gminnej na cele mieszkalne. Co wtedy z odliczeniem podatku?
– W sytuacji gdy wydatek jest związany ze sprzedażą opodatkowaną (np. dzierżawa), a jednocześnie ze zwolnioną (np. wynajem nieruchomości na cele mieszkalne), i gmina nie jest w stanie wykazać, jaka część wydatku dotyczy danego rodzaju sprzedaży, w celu odliczenia należałoby zastosować współczynnik VAT, o którym mowa w art. 90 ustawy o VAT (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 z późn. zm.) – tłumaczy nasz rozmówca. W praktyce trzeba policzyć, ile jest sprzedaży opodatkowanej i ile zwolnionej, a następnie ustalić proporcję. W omawianym przypadku będzie można odliczyć tyle VAT, na ile ta proporcja pozwoli.
Andrzej Kapczuk wyjaśnia, że współczynnik znajduje najszersze zastosowanie w przypadku różnego rodzaju wydatków bieżących, które ponoszą samorządowe urzędy, tj. kosztów energii elektrycznej, ciepła, telefonów, materiałów biurowych, ochrony itp.
– Najtrudniejsze jest nie tyle znalezienie wydatków, z tytułu których można odliczać VAT z zastosowaniem współczynnika, ile prawidłowa jego kalkulacja – ocenia ekspert.

Pomocne wskazówki sądowe

Samorządy zanim odliczą podatek występują zwykle do ministra finansów o wydanie interpretacji indywidualnej, która ma potwierdzić, że takie prawo im przysługuje. Jeśli interpretacja jest niekorzystna, mogą złożyć skargę do sądu i często z tej możliwości korzystają. Spory dotyczą tego, czy gmina może odliczyć VAT od inwestycji, którą przekazuje następnie jednostce budżetowej lub zakładowi budżetowemu. Sądy różnie oceniają tę sytuację.
Ostatnio WSA w Krakowie (wyrok z 27 lutego 2013 r., sygn. akt I SA/Kr 54/13) orzekł, że można dokonać odliczenia w związku z realizacją inwestycji polegającej na budowie sieci wodociągowo-kanalizacyjnej, przekazanej następnie nieodpłatnie Gminnemu Zakładowi Oczyszczania Ścieków, który ją wykorzystuje do prowadzenia sprzedaży opodatkowanej VAT. Odmienny wyrok wydał WSA w Szczecinie (z 29 listopada 2012 r., sygn. akt I SA/Sz 756/12, nieprawomocny). Uznał on, że sprzedaż opodatkowaną prowadzi zakład, a nie gmina będąca odrębnym od niego podatnikiem VAT. W efekcie nie może ona dokonać odliczenia związanego z nakładami na inwestycję (sieci wodociągowe i kanalizacyjne, ujęcia wody) przekazaną zakładowi.
Rozbieżności nie ma natomiast w przypadku budowy drogi publicznej. Jak wynika z wyroku NSA z 26 października 2012 r. (sygn. akt I FSK 1906/11), samorząd nie może podatku odliczyć, ponieważ jako właściciel drogi nie prowadzi działalności (sprzedaży) opodatkowanej.