Jakie skutki podatkowe wywołuje nabycie firmy w spadku przez osoby najbliższe?
odpowiada Piotr Liss - doradca podatkowy, KZWS Spółka Doradztwa Podatkowego
ZADAJ PYTANIE EKSPERTOWI
1 Czy spadkobierca odpowiada za długi podatkowe związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa nabytego w spadku?
Co do zasady zobowiązania podatkowe, a co za tym idzie także zaległości, obciążają wyłącznie podatnika. Istnieje jednak szereg wyjątków i jeden z nich dotyczy właśnie odpowiedzialności spadkobierców. Spadkobiercy traktowani są jak następcy prawni osoby zmarłej, co oznacza, iż w myśl art. 97 Ordynacji podatkowej przejmują majątkowe prawa i obowiązki zmarłego. Szczegółowy zakres odpowiedzialności zawiera art. 98 par. 2 Ordynacji podatkowej.
2 Czy istnieje sposób uwolnienia się od odpowiedzialności podatkowej?
W zakresie dziedziczenia zobowiązań podatkowych Ordynacja podatkowa odsyła wprost do przepisów kodeksu cywilnego. Zgodnie z nimi spadkobierca ma do wyboru trzy rozwiązania związane z przyjęciem spadku. Są nimi: przyjęcie wprost, przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza oraz odrzucenie. Ostatnia opcja w sposób oczywisty ogranicza odpowiedzialność spadkobiercy, jednakże powoduje brak możliwości korzystania z majątku osoby zmarłej. Dwie pozostałe różnią się od siebie w sposób znaczący. W przypadku przyjęcia spadku wprost spadkobierca odpowiada za ewentualne długi podatkowe spadkodawcy nie tylko majątkiem odziedziczonym, ale także majątkiem posiadanym wcześniej. Odmiennie kształtuje się sytuacja w przypadku dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza. W tym przypadku wszelkie długi mogą być egzekwowane z majątku spadkobiercy, jednakże tylko do wysokości uzyskanego w drodze dziedziczenia majątku. Oznacza to, iż spadkobierca nigdy na spadku nie straci, w najgorszym wypadku może nic nie zyskać. Należy jednak pamiętać, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest pewnym odstępstwem od zasady ogólnej, czyli przyjęcia podatku wprost i aby z niego skorzystać, należy złożyć oświadczenie w terminie sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku. Od powyższej zasady przepisy kodeksu cywilnego przewidują kolejny wyjątek. W przypadku bowiem, gdy choć jeden spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, w odniesieniu do pozostałych spadkobierców, w przypadku niezłożenia przez nich odmiennego oświadczenia, przyjmuje się, iż również przyjęli spadek z ograniczeniem odpowiedzialności.
3 W jaki sposób ustalić wartość nabytego w spadku przedsiębiorstwa dla celów podatku od spadku?
Zgodnie z przepisami ustawy o podatku od spadków i darowizn podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych praw majątkowych oraz rzeczy po potrąceniu długów i ciężarów, ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Oznacza to, iż na potrzeby obliczenia wartości objętego spadku spadkobierca powinien zsumować wartości rynkowe objętych aktywów oraz od tak obliczonej sumy odjąć wszelkie ciężary obciążające przedsiębiorstwo. Typowymi ciężarami są w tym wypadku niezapłacone podatki, składki czy też zwykłe zobowiązania handlowe lub wynikające z zawartych umów o pracę. Obowiązek obliczenia wartości objętego w wyniku spadku przedsiębiorstwa obciąża spadkobiercę i to on powinien wskazać, jaka jest wartość rynkowa obejmowanych składników majątkowych. Organ podatkowy nie musi jednak ślepo wierzyć spadkobiercy, iż podane przez niego wartości odpowiadają wartości rynkowej. W przypadku powzięcia przez organ podatkowy wątpliwości ma on prawo zwrócić się do spadkobiercy, by ten skorygował podaną wartość, tak by odpowiadała wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, bądź też odmowy skorygowania podanej pierwotnie wartości, naczelnik urzędu skarbowego powoła biegłego, który ustali wartość nabytych składników majątku. Jeśli wycena biegłego będzie różnić się o więcej niż 33 proc. od wyceny podanej przez spadkobiercę, będzie on zmuszony do pokrycia kosztów sporządzenia opinii.
4 Czy spadkobierca nabywa podatkowe uprawnienia związane z prowadzoną firmą?
Spadkobierca jest następcą prawnym zmarłego. Oznacza to, iż z chwilą przyjęcia spadku przechodzą na niego również uprawnienia podatkowe związane z masą spadkową. Prawa przysługujące zmarłemu podzielić można na dwie grupy: prawa majątkowe oraz prawa niemajątkowe. Do pierwszej grupy należą między innymi: prawo do rozliczenia straty w następnych okresach rozliczeniowych, prawo do zwrotu podatku, odroczenia lub rozłożenia na raty zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, odroczenie zapłaty podatku, prawo do nadpłaty oraz prawo do umorzenia w całości lub w części zaległości podatkowych, odsetek za zwłokę lub opłat prolongacyjnych. Druga grupa, a więc prawa niemajątkowe, obejmuje na przykład prawo do złożenia korekty deklaracji czy zeznania, prawo do złożenia odwołania czy też skargi od decyzji. Należy jednak pamiętać, iż te uprawnienia przechodzą na spadkobierców wyłącznie wtedy, gdy prowadzą oni dalej działalność gospodarczą.
5 W jaki sposób spadkobierca może uzyskać informację o zobowiązaniach podatkowych spadkodawcy związanych z prowadzoną firmą?
Organy podatkowe na mocy art. 103 Ordynacji podatkowej zobowiązane są przesłać spadkobiercom informację, w której zawarte są dane o złożonych przez spadkodawcę odwołaniach od decyzji, zażaleniach na postanowienia i skargach do sądu administracyjnego, decyzjach o odroczeniu terminów przewidzianych w przepisach prawa podatkowego. Informacja od organów podatkowych obejmuje również decyzje i postanowienia, które zostały doręczone spadkodawcy, a w dniu jego śmierci nie upłynął jeszcze termin do złożenia odwołania, zażalenia lub skargi do sądu administracyjnego, wszczętej kontroli podatkowej, złożonych przez spadkodawcę wnioskach o wszczęcie postępowania oraz postępowaniach wszczętych z urzędu wobec spadkodawcy.
Z przyjęciem spadku warto zatem wstrzymać się do momentu otrzymania powyższej informacji, gdyż w znaczny sposób może wpływać na decyzję o tym, czy przyjmować spadek wprost czy też z dobrodziejstwem inwentarza. Należy również zaznaczyć, iż termin do złożenia zażaleń lub odwołań od postanowień czy decyzji wykazanych w zawiadomieniu zaczyna biec na nowo od dnia doręczenia zawiadomienia.
Poza powyższym zawiadomieniem spadkobierca powinien również otrzymać informację dotyczącą wysokości dochodu lub przychodu spadkodawcy oraz o wysokości wpłaconych zaliczek na podatek lub podatku, podając równocześnie przypadającą do zapłacenia kwotę podatku lub kwotę nadpłaty (art. 104 Ordynacji podatkowej).
W celu otrzymania powyższych informacji, należy złożyć wnioski o wydanie odpowiednich zaświadczeń do wszystkich organów podatkowych, którym podlegał zmarły. Należy pamiętać, iż oprócz naczelnika urzędu skarbowego również naczelnik urzędu celnego może być właściwy w zakresie wydania zaświadczenia, jeżeli zmarły był podatnikiem podatku akcyzowego. Organ podatkowy powinien wydać zaświadczenie bezzwłocznie, jednak nie później niż w terminie siedmiu dni.
6 Jakich obowiązków podatkowych powinien dopełnić spadkobierca, który nie prowadził wcześniej działalności i chce kontynuować działalność spadkodawcy?
Jeśli spadkobierca dotychczas nie prowadził żadnej działalności gospodarczej, będzie musiał wykonać czynności związane z jej zarejestrowaniem. Oznacza to obowiązek uzyskania wpisu w ewidencji działalności gospodarczej w miejscu właściwym dla miejsca zamieszkania. Poza tym, w przypadku, gdy spadkobierca nie chce, bądź też ze względu na obroty firmy nie może korzystać ze zwolnienia w podatku od towarów i usług, powinien złożyć naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie rejestracyjne na potrzeby podatku od towarów i usług, zgodnie z art. 96 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług. Oprócz tego należy również zgłosić rozpoczęcie działalności gospodarczej do urzędu skarbowego, składając zgłoszenie aktualizacyjne. Przejść trzeba zatem dokładnie tę samą drogę, którą przechodzi osoba rozpoczynająca działalność gospodarczą bez dziedziczenia przedsiębiorstwa w spadku.
Nieco odmiennie wygląda natomiast sytuacja, gdy na prowadzenie działalności zdecyduje się kilku spadkobierców. W takim przypadku niezbędne będzie zawarcie umowy spółki oraz przeprowadzenie jej rejestracji, włącznie ze zgłoszeniem spółki jako podatnika podatku od towarów i usług.
Oprócz tego spadkobiercy powinni zgłosić fakt zaprzestania wykonywania działalności opodatkowanej przez zmarłego podatnika, stosownie do art. 96 ust. 6 i 7 ustawy o podatku od towarów i usług. Wskazane jest powiadomić równocześnie organ podatkowy, iż spadkobiercy będą kontynuować działalność prowadzoną wcześniej przez spadkodawcę.
Jeżeli spadkodawca zmarł w trakcie okresu rozliczeniowego w podatku od towarów i usług, spadkobierca obowiązany jest złożyć deklarację za czas od początku okresu do dnia śmierci w imieniu zmarłego, jednakże z własnym podpisem (por. wyrok III SA 3566/01). Kolejną deklarację, za okres od dnia śmierci do ostatniego dnia miesiąca, spadkobiercy kontynuujący działalność powinni złożyć we własnym imieniu. Pamiętać należy również, że spadkobierca mógł nie złożyć deklaracji za miesiąc poprzedni przed śmiercią, wtedy spadkobiercy również będą zobowiązani do jej złożenia.
Spadkobierca nie ma obowiązku składania zeznania rocznego za miesiące od początku roku do miesiąca, w którym zmarł spadkodawca. Wysokość zobowiązania podatkowego spadkodawcy zostanie określona w decyzji wydanej na podstawie art. 104 Ordynacji. Jak wspomniano wcześniej, jednym z uprawnień spadkobiercy jest możliwość rozliczenia straty. W przypadku zatem, gdy spadkodawca nie wcześniej niż pięć lat przed śmiercią poniósł stratę z tytułu prowadzonej działalności, której nie odliczył jeszcze w całości, to prawo do odliczenia pozostałej części straty przechodzi na spadkobierców prowadzących nadal tę samą działalność.
W odniesieniu natomiast do obowiązków płatnika związanych z zatrudnianiem pracowników spadkobiercy będą zobowiązani wpłacić kwoty zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych od wynagrodzeń zatrudnionych osób.
(MGM)
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 7 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 z późn. zm.).
■ Art. 97, art. 98 par. 2 oraz art. 103-104 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
■ Art. 96 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.).
■ Art. 922, art. 1012 oraz 1015 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
