Dyrektorzy izb skarbowych i urzędów kontroli skarbowej zawierają tajne porozumienia, w których określają zasady kontroli na swoim terenie.
Jak wygląda współpraca służb ministra finansów / DGP
Kryteria kontroli w danym województwie ustalają dyrektorzy izby skarbowej i urzędu kontroli skarbowej (UKS) według sobie wiadomych reguł. Nie ma jednolitych zasad dla wszystkich, choć pewne elementy porozumień się powtarzają. Na przykład wskazówką do przeprowadzenia kontroli przez UKS jest podejrzenie: nielegalnego transferu dochodów za granicę, tzw. przestępstw karuzelowych, czyli wyłudzeń VAT, sprzedaży fikcyjnych faktur, prowadzenia niezgłoszonej działalności.

Decydują miliony

Na Mazowszu szefowie obu organów postanowili, że u przedsiębiorców prowadzących księgi rachunkowe oraz podatkowe księgi przychodów i rozchodów, uzyskujących roczne przychody z działalności gospodarczej przekraczające 5 mln zł, kontrole roczne (pełne) prowadzić będzie UKS.
Na mocy porozumienia z 18 września 2009 r. wynika, że także sprawdzanie osób fizycznych, które w analizowanym okresie wydadzą o 300 tys. zł więcej, niż zarobiły, będzie w gestii skarbówki. Podobnie zresztą jak roczne kontrole firm prowadzących księgi rachunkowe, uzyskujących roczne przychody z działalności gospodarczej w wysokości od 2 do 5 mln zł.
Dla mazowieckiego UKS zarezerwowane są też kontrole podatników rozliczających się jednocześnie w wielu urzędach skarbowych (w tym – wspólników spółek osobowych).
Także w Wielkopolsce, w nowym porozumieniu, które – jak poinformowała nas Małgorzata Spychała-Szuszczyńska, rzecznik prasowy Izby Skarbowej w Poznaniu – obecnie jest w trakcie konsultacji, kryterium decydującym o kontroli będzie wysokość obrotów lub przychodów. I tak, naczelnicy urzędów skarbowych będą kontrolowali podatników uzyskujących obroty lub przychody do 2 mln zł, a prowadząc kontrole bieżące – bez ograniczeń co do wysokości obrotów. Będą też sprawdzali osoby, u których nadwyżka wydatków nad dochodami nie przekracza 300 tys. zł. Kontrole przekraczające te kwoty będzie już prowadził UKS w Poznaniu.
Na Śląsku podatnicy kontrolowani przez UKS w Katowicach również należą do grona dużych podmiotów, osiągających powyżej kilku milionów złotych obrotów, podobnie zresztą jak w województwie warmińsko-mazurskim. Mirosława Torenc, rzecznik prasowy UKS w Olsztynie, poinformowała nas, że w pierwszej kolejności kontrolowani są „podatnicy prowadzący działalność gospodarczą w dużych rozmiarach”

Tajność porozumień

Porozumienia nie są publikowane. Nie znajdzie się ich na stronach izb czy urzędów ani Ministerstwa Finansów. Według resortu ich celem nie jest podział kontrolowanych obszarów i zagadnień pomiędzy organami, a koordynacja działań w tym zakresie na poziomie województwa. Porozumienia zawierane są na podstawie art. 7a ustawy z 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 41, poz. 214 z późn.zm.). Szczegółowy zakres tych porozumień ustalają strony, czyli dyrektorzy poszczególnych urzędów kontroli skarbowej i izb skarbowych.
Kryteria do takich kontroli powinny być zapisane w Ordynacji podatkowej lub w ustawie o urzędach i izbach skarbowych. Podatnik powinien wiedzieć, kto do niego przyjdzie na kontrolę i jaki będzie jej zakres.
– Mimo że działania organów podatkowych i organów kontroli skarbowej mogą wydawać się nietransparentne, to podatnik nie ma narzędzi, aby kwestionować zasadność podjętych działań – twierdzi Wojciech Kotala, doradca podatkowy w kancelarii DLA Piper Wiater.

Grunt to dobra podstawa

Urzędy dzielą się kontrolą podatników, ale czasami naczelnicy urzędów skarbowych występują z wnioskiem o kontrolę do dyrektora UKS. Niestety w większości przypadków skarbówka takiej kontroli nie przeprowadza. Przyczyny odmowy są różne. Według Bartosza Chojnackiego, rzecznika IS we Wrocławiu, UKS weryfikuje wnioski według możliwości kadrowych. Agnieszka Pawlak, rzecznik Izby Skarbowej w Łodzi, twierdzi, że najczęściej wnioski o kontrole są odrzucane z uwagi na to, że podmioty są w upadłości, nie ma uzasadnienia do kontroli skarbowej, firma zmienia siedzibę, nie ma czasu oraz podstaw do wszczęcia kontroli na podstawie analiz lub wcześniejszych kontroli UKS, które nie wskazują na potrzebę wszczęcia kolejnej. Z kolei Maciej Cichański, rzecznik prasowy Izby Skarbowej w Bydgoszczy, jako powody wskazuje np. na konieczność realizacji kontroli pilnych, koordynowanych przez MF oraz zwiększoną liczbę kontroli pozaplanowych. W tym ostatnim przypadku chodzi o kontrole na wniosek policji i prokuratury wobec grup podatników związanych z określonym obszarem ryzyka, jak internet, paliwa, złom.
Wątpliwa jest też podstawa prawna zawierania porozumień. MF i UKS twierdzą zgodnie, że podstawę stanowi art. 7a ustawy o kontroli skarbowej, zgodnie z którym organy kontroli skarbowej współpracują i współdziałają z innymi organami i instytucjami państwowymi oraz zagranicznymi, w tym z organami odpowiedzialnymi za ochronę interesów finansowych UE, a także z organizacjami międzynarodowymi w zakresie niezbędnym dla realizacji zadań ustawowych.
Urzędnicy nieoficjalnie przyznają, że przepis ten to słaba podstawa do takich działań, ale przynajmniej jest – w przeciwieństwie do braku analogicznego zapisu dla dyrektorów izb skarbowych. Przykładowo w porozumieniu dyrektora Izby Skarbowej w Krakowie z dyrektorem UKS w Krakowie z 19 stycznia 2011 r. jako podstawę prawną do zawarcia tego porozumienia wymienia się Ordynację podatkową, ustawę o kontroli skarbowej, ustawę o urzędach i izbach skarbowych, a nawet rozporządzenie Rady Ministrów. Bez podawania jednak konkretnych przepisów.

Prawo do informacji

Standardy państwa prawnego wymagają, aby obywatele nie byli zaskakiwani działaniami administracji.
– Również pewna racjonalizacja działań administracji podatkowej nie będzie zagrożeniem dla swobód obywatelskich w przypadku, w którym organy będą o tym informowały. Właśnie utajnianie owych porozumień stanowi zagrożenie, a nie samo ich istnienie – uważa Ireneusz Krawczyk, radca prawny, partner w kancelarii Ożóg i Wspólnicy.
Porozumienia o współpracy dyrektorów IS i UKS świadczą o tym, że jest już najwyższy czas, aby Ministerstwo Finansów przystąpiło do reformy administracji podatkowej.
– Polska administracja podatkowa powinna zacząć spełniać wymagania Unii pod względem efektywności i sprawności działania – stwierdza Dorota Szubielska, radca prawny w kancelarii Chadebourne & Parke.
Rozdzielność urzędów kontroli i funkcji kontrolnych urzędów skarbowych, prowadząca do dublowania zadań w tym zakresie, jest niezgodna z praktyką nowoczesnej administracji podatkowej.