W ostatnim czasie Ministerstwo Finansów opublikowało dane dotyczące nadwyżki operacyjnej w latach 2007 – 2009. Co to znaczy, że jednostka ma nadwyżkę lub deficyt operacyjny? Jak dane dotyczące nadwyżki będą wpływały na zadłużenie jednostek po wprowadzeniu nowego wskaźnika?
Wysokość nadwyżki (deficytu) operacyjnej określa swego rodzaju wynik finansowy działalności bieżącej jednostki samorządu terytorialnego. Informuje o tym, ile samorządowi pozostało dochodów o charakterze stabilnym, cyklicznym, po sfinansowaniu wszystkich wydatków o takim charakterze. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych z roku 2009 każda jednostka samorządu terytorialnego, począwszy od roku 2011, musi w swoim budżecie, zarówno na poziomie planu, jak i wykonania, wykazywać nadwyżkę operacyjną.
Pozytywna sytuacja dla jednostki to taka, gdy występuje nadwyżka operacyjna. Oznacza to, że jednostka po sfinansowaniu wszystkich wydatków bieżących ma jeszcze własne środki np. na finansowanie inwestycji. W sytuacji gdy występuje deficyt operacyjny, jednostka, w celu finansowania części wydatków bieżących (np. wynagrodzeń, zakupu energii) musi sięgnąć po dochody majątkowe np. ze sprzedaży majątku, czyli takie, które realizowane są incydentalnie, lub też zaciągnąć zobowiązania na sfinansowanie tych wydatków. O ile sfinansowanie wydatków bieżących z dochodów majątkowych (choć niezgodne z ustawą o finansach publicznych), w przypadku gdy występuje przejściowo, nie stanowi zagrożenia dla budżetu gminy, powiatu lub województwa, to już finansowanie wydatków bieżących w drodze zaciągania zobowiązań prowadzić będzie do powstania pętli zadłużenia. Jeśli gmina np. w roku 2011 zaciągnie zobowiązania na sfinansowanie wydatków bieżących, to w roku kolejnym wydatki bieżące będą wyższe (o odsetki od zadłużenia), co spowoduje konieczność zaciągnięcia kolejnych, wyższych zobowiązań (w roku 2012), a to z kolei spowoduje wyższe wydatki bieżące w roku 2013 i kolejne zadłużenie. Prawny zakaz występowania w budżecie samorządowym deficytu operacyjnego doprowadzi do poszukiwania przez samorządy dodatkowych źródeł dochodów (co możliwe jest w bardzo ograniczonym stopniu) lub też do poszukiwania oszczędności w wydatkach bieżących. Według danych Ministerstwa Finansów z wykonania budżetów samorządowych w roku 2009 jednostek samorządu terytorialnego, które nie wykazywały nadwyżki operacyjnej, było 223 (w latach poprzednich ok. 90), a zatem powyższy problem dotyczył ok. 8 proc. samorządów.
Nadwyżka operacyjna w zasadniczy sposób ograniczać też będzie od roku 2013 możliwość obsługi przez samorządy zadłużenia, co ostatecznie oznaczać będzie także jego limitowanie. Średnia relacja nadwyżki operacyjnej powiększonej o dochody z majątku do dochodów ogółem z trzech lat poprzedzających rok budżetowy stanowić będzie górne ograniczenie relacji obsługi zadłużenia (spłaty części kapitałowej i odsetkowej) do dochodów ogółem. W wielu przypadkach, szczególnie gmin wiejskich, jak i powiatów, zastosowanie indywidualnego wskaźnika zadłużenia opartego o wysokość nadwyżki operacyjnej spowoduje konieczność ograniczenia absorpcji zadłużenia lub też jego rozkładanie na dłuższy okres (by płatności w jednym roku budżetowym były możliwie niskie). Do roku 2013 samorządy zobowiązane są do informacyjnego obliczania i publikowania indywidualnego wskaźnika zadłużenia.
łz