Przychody z udziału w spółce osobowej ustala się według zasady proporcji. Wspólnik partycypuje w zyskach i stratach spółki proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku.
Specyfika spółek nieposiadających osobowości prawnej, tj. spółek cywilnych oraz spółek osobowych prawa handlowego, polega na tym, że to nie spółka jako podmiot jest podatnikiem podatku dochodowego, ale każdy wspólnik prowadzący działalność gospodarczą w tej formie. Przychodem wspólników są prawa do udziału w zysku spółki.

Ustalenie dochodu

Spółki cywilne, spółki jawne oraz spółki partnerskie, wykonujące działalność gospodarczą, są obowiązane prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów albo księgi rachunkowe, w sposób zapewniający ustalenie dochodu (straty), podstawy opodatkowania i wysokości należnego podatku za rok podatkowy, a także uwzględniać w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych informacje niezbędne do obliczenia wysokości odpisów amortyzacyjnych. Na ich podstawie ustalany jest przychód i dochód spółki, który jest podstawą do ustalenia prawa wspólnika do udziału w zysku.

Ustalenie kosztów

Zasadę proporcji stosuje się również przy rozliczaniu kosztów uzyskania przychodów, wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów i strat, a także ulg podatkowych związanych z prowadzoną działalnością w formie spółki osobowej.
Nie uważa się jednak za koszty uzyskania przychodów wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, a w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej lub osobowej spółki handlowej – także małżonków i małoletnich dzieci wspólników.
Wydatki poniesione z tego tytułu będą kosztem uzyskania przychodów wyłącznie dla pozostałych wspólników i powinny zostać podzielone proporcjonalnie do ich prawa w udziale w zysku.
W przypadku spółki jawnej wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5 proc. od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę. Dla wspólnika będzie to przychód podlegający opodatkowaniu, natomiast dla spółki wypłata ta stanowić będzie wydatek, który jednak nie będzie kosztem uzyskania przychodów dla wspólników, ponieważ nie są kosztem wydatki z tytułu odsetek od własnego kapitału włożonego przez podatnika w źródło przychodów.

Odpisy amortyzacyjne

Problematyczne niekiedy może wydawać się ustalenie proporcji przy dokonywaniu odpisów amortyzacyjnych. Jeśli środek trwały został wniesiony do spółki do używania na własność spółki, to odpisy amortyzacyjne będą stanowić koszt uzyskania przychodów dla wszystkich wspólników, od takiej części wartości początkowej, jaka wynika z proporcji jego udziału w zysku.
Natomiast jeśli środek nie został wniesiony aportem, to odpisy będą kosztem podatkowym tylko dla wspólnika, który jest właścicielem środka, lub wspólników, którzy są jego współwłaścicielami, w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział wspólnika we własności tego składnika majątku.
ZASADA PROPORCJI
Co do zasady przychody u każdego wspólnika w spółce nieposiadającej osobowości prawnej, ze wspólnej własności, wspólnego przedsięwzięcia, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy lub praw majątkowych określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku. Jeśli postanowienia umowy spółki nie ustanawiają innej proporcji, to dla celów podatkowych przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku są równe.
Podstawa prawna
Art. 8 ust. 1, 2; art. 14; art. 22a; art. 22g ust. 1 pkt 4, pkt 11; art. 23 ust. 1 pkt 9, 10; art. 24a ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
Art. 860–875 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93).
Art. 51; art. 53 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2000 r. nr 94, poz. 1037).