W ustawie o rachunkowości (dalej: u.r.) celowo użyto pojęć: sprawozdanie finansowe i roczne sprawozdanie finansowe. Ma to swoje konsekwencje dla porównywalności prezentowanych danych. Skutki te wyjaśnił departament efektywności wydatków publicznych i rachunkowości w Ministerstwie Finansów w odpowiedzi na pytania Polskiej Izby Biegłych Rewidentów. Odniósł się w niej do kilku zagadnień dotyczących roku obrotowego i zamknięcia ksiąg rachunkowych. Wszystkie je łączy wspólny mianownik – zamknięcie ksiąg zanim upłynie przyjęty przez jednostkę koniec roku obrotowego. Może to być spowodowane postawieniem jednostki w stan likwidacji, ogłoszeniem upadłości, zmianą formy prawnej, podziałem lub połączeniem spółek. Dla ułatwienia podzieliliśmy te zagadnienia na bardziej szczegółowe, prezentując je w formie pytań i odpowiedzi oraz ilustrując przykładami. Nie są to dosłowne odpowiedzi MF, lecz ich omówienie.
PYTANIE 1: Czy jest dopuszczalne, aby rok obrotowy trwał krócej niż 12 miesięcy? Czy rok obrotowy przyjęty dla celów sprawozdawczości finansowej może być inny niż rok podatkowy?
Odpowiedź MF: Definicja roku obrotowego (obowiązująca firmy prowadzące księgi rachunkowe) jest zawarta w art. 3 ust. 1 pkt 9 u.r. Wynika z niej, że rok obrotowy to:
  • rok kalendarzowy, lub
  • inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych.
Rok obrotowy lub jego zmiany określa statut lub umowa, na podstawie której utworzono daną jednostkę. Jeżeli rozpoczęła ona działalność w drugiej połowie przyjętego roku obrotowego, to można połączyć księgi rachunkowe i sprawozdanie finansowe za ten okres z księgami rachunkowymi i sprawozdaniem finansowym za rok następny. Natomiast w razie zmiany roku obrotowego pierwszy po zmianie rok obrotowy powinien być dłuższy niż 12 kolejnych miesięcy.
PYTANIE 2: Czy zamknięcie ksiąg zawsze kończy rok obrotowy i w konsekwencji sprawozdanie finansowe sporządzone zgodnie z art. 45 ust. 1 u.r. na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych należy uznać za roczne sprawozdanie finansowe, które należy poddać badaniu przez biegłego rewidenta, zatwierdzić przez organ zatwierdzający (np. zgromadzenie wspólników, walne zgromadzenie) oraz złożyć w rejestrze sądowym?
Odpowiedź MF: Nie. Należy odróżnić pojęcia: sprawozdanie finansowe oraz roczne sprawozdanie finansowe. Celowo rozróżniono je w ustawie o rachunkowości. Roczne sprawozdanie finansowe to takie, które jest sporządzone na podstawie ksiąg rachunkowych za rok obrotowy (art. 12 ust. 2 pkt 1 u.r.). Natomiast sprawozdanie finansowe jest sporządzane w pozostałych przypadkach, gdy zamykane są księgi rachunkowe, np. na dzień poprzedzający dzień postawienia jednostki w stan likwidacji lub ogłoszenia upadłości (art. 12 ust. 2 pkt 6 u.r.). Nie jest to roczne sprawozdanie finansowe.
Zatwierdzane i badane są tylko roczne sprawozdania finansowe (chyba że inne regulacje stanowią inaczej). Z u.r. wynika bowiem, że:
  • zatwierdzaniu podlega roczne sprawozdanie finansowe (art. 53 ust. 1 u.r.),
  • badaniu podlegają: roczne sprawozdania finansowe oraz roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitałowych (art. 64 ust.1 u.r.).

Przykład

Zgodnie z kalendarzowym
Jednostka zgodnie ze swoim statutem określiła, że jej rok obrotowy jest zgodny z rokiem kalendarzowym. Z 1 lipca 2020 r. została postawiona w stan likwidacji, a zatem zamknęła księgi rachunkowe na 30 czerwca 2020 r.
Zamknięcie ksiąg rachunkowych nie jest jednak równoznaczne z końcem roku obrotowego, a sprawozdanie finansowe sporządzone na 30 czerwca 2020 r. nie jest sprawozdaniem rocznym.
PYTANIE 3: Z jakim okresem należy porównywać poszczególne elementy sprawozdania finansowego: bilans, rachunek zysków i strat, zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym, rachunek przepływów pieniężnych? Czy z analogicznym okresem roku ubiegłego, czy z wynikiem za cały miniony rok obrotowy?
Odpowiedź MF: Obowiązek prezentacji danych porównawczych w sprawozdaniu finansowym wynika z następujących przepisów u.r.: z art. 46 ust. 1 – dla bilansu, z art. 47 ust. 1 – dla rachunku zysków i strat, z art. 48a ust. 1 – dla zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym, oraz z art. 48b ust. 1 – dla rachunku przepływów pieniężnych.
W bilansie (art. 46 ust. 1 u.r.) wykazuje się stany aktywów i pasywów na dzień kończący bieżący i poprzedni rok obrotowy. Jeżeli natomiast bilans jest sporządzany na inny dzień niż kończący rok obrotowy, to stany aktywów i pasywów wykazuje się na ten dzień oraz na dzień kończący rok obrotowy bezpośrednio poprzedzający ten dzień bilansowy (art. 46 ust. 1a u.r.).

Przykład

Stan aktywów i pasywów
Jednostka zgodnie ze swoim statutem określiła, że jej rok obrotowy jest zgodny z rokiem kalendarzowym. Z 1 lipca 2020 r. została postawiona w stan likwidacji. Sprawozdanie finansowe sporządzono na 30 czerwca 2020 r.
W takiej sytuacji w sprawozdaniu powinny być wykazane stany aktywów i pasywów na 30 czerwca 2020 r. oraz na 31 grudnia 2019 r. (przy założeniu, że rok obrotowy jest równy kalendarzowemu).
W rachunku zysków i strat (art. 47 ust. 1 u.r.) wykazuje się oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący i poprzedni obrotowy. Jeżeli rachunek zysków i strat jest sporządzany za inny okres sprawozdawczy niż rok obrotowy, to wykazuje się oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący okres sprawozdawczy oraz za analogiczny okres sprawozdawczy poprzedniego roku obrotowego (art. 47 ust. 2 u.r.).

Przykład

Rachunek zysków i strat
Jednostka zgodnie ze swoim statutem określiła, że jej rok obrotowy jest zgodny z rokiem kalendarzowym. Z 1 lipca 2020 r. została postawiona w stan likwidacji. Sprawozdanie finansowe sporządzono na 30 czerwca 2020 r.
W takiej sytuacji w rachunku zysków i strat powinny być wykazane przychody, koszty, zyski i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za okres od 1 stycznia 2020 r. do 30 czerwca 2020 r. oraz od 1 stycznia 2019 r. do 30 czerwca 2019 r.
Analogicznie jest z zestawieniem zmian w kapitale (funduszu) własnym (art. 48a ust. 1 u.r.) oraz z rachunkiem przepływów pieniężnych (art. 48b ust. 1 u.r.). Zasadniczo obejmują one informacje i dane za bieżący oraz poprzedni rok obrotowy. Jeżeli jednak są one sporządzane za inny okres sprawozdawczy, to:
  • w zestawieniu zmian w kapitale (funduszu) własnym wykazuje się zmiany poszczególnych pozycji kapitału (funduszu) własnego za bieżący okres sprawozdawczy i poprzedni rok obrotowy (art. 48a ust. 2 u.r.),
  • rachunek przepływów pieniężnych sporządza się za bieżący okres sprawozdawczy i analogiczny okres sprawozdawczy poprzedniego roku obrotowego (art. 48b ust. 2 u.r.).
PYTANIE 4: Z jakim okresem należy porównywać poszczególne elementy sprawozdania finansowego przy zmianie formy prawnej? Czy w sprawozdaniu sporządzonym po zmianie formy prawnej należy wykazać dane porównawcze spółki sprzed przekształcenia, czy mimo wynikającej z kodeksu spółek handlowych zasady kontynuacji, należy traktować jednostkę po zmianie formy prawnej jak nowy podmiot?
Odpowiedź MF: Krajowy Standard Rachunkowości nr 7 „Zmiany zasad (polityki) rachunkowości, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym – ujęcie i prezentacja” (KSR nr 7) pkt 7.4. wskazuje, że zmiana formy prawnej nie zakłóca porównywalności danych.

Przykład

Przekształcenie spółki
Spółka jawna ma rok obrotowy kończący się 31 grudnia. 1 lipca 2020 r. została przekształcona w spółkę z o.o. o takim samym roku obrotowym.
W sprawozdaniu finansowym za rok kończący się 31 grudnia 2020 r. spółka z o.o. powinna wykazać w rachunku zysków i strat dane za cały rok obrotowy (tj. od 1 stycznia do 31 grudnia 2020 r.) z danymi porównawczymi za poprzedni rok obrotowy (od 1 stycznia do 31 grudnia 2019 r.), a w bilansie dane na 31 grudnia 2020 r. i dane porównawcze na 31 grudnia 2019 r.
PYTANIE 5: Jak wyceniać aktywa i pasywa w przypadku łączenia i przejmowania jednostek?
Odpowiedź MF: Podczas łączenia i przejmowania jednostek wycena aktywów i pasywów na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych ma inny charakter niż wycena na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych w takich przypadkach, jak: zakończenie działalności jednostki, zakończenie likwidacji lub postępowania upadłościowego, o ile nie nastąpiło jego umorzenie, na dzień poprzedzający dzień postawienia jednostki w stan likwidacji lub ogłoszenia upadłości.
Zatem, jeżeli w wyniku podziału lub połączenia powstaje nowa jednostka, to na dzień poprzedzający dzień wpisu do rejestru połączenia lub podziału należy sporządzić sprawozdanie finansowe przy założeniu kontynuacji działalności (art. 12 ust. 2 pkt 5 u.r. ). W tym wypadku do wyceny aktywów i pasywów nie ma zastosowania art. 29 u.r., który mówi o wycenie aktywów po możliwych do uzyskania cenach sprzedaży netto.
Na koniec MF przypomniało, że odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości ponosi kierownik jednostki (art. 4 ust. 5 u.r.). Dlatego do niego należy decyzja w konkretnej sytuacji o sposobie wyceny aktywów i pasywów. Musi on przy tym kierować się nadrzędnymi zasadami rachunkowości, w tym rzetelnego i jasnego obrazu oraz przewagi treści nad formą (art. 4 ust. 1, 1a i 2 u.r.).
Kiedy o zmianie roku zawiadomić urząd skarbowy
Nie trzeba informować urzędu skarbowego o wydłużeniu roku podatkowego. Należy natomiast powiadomić o wyborze roku podatkowego innego niż kalendarzowy, z tym że dopiero w zeznaniu CIT-8.
Informowaliśmy o tym w artykule „Nie zawsze trzeba zawiadomić urząd skarbowy” (DGP nr 17/2020), powołując się na odpowiedź Ministerstwa Finansów na pytania DGP.
Zasadniczo (art. 8 ust. 1 ustawy o CIT) rokiem podatkowym spółki jest rok kalendarzowy, chyba że co innego wynika ze statutu lub umowy spółki. Wówczas rokiem podatkowym jest okres kolejnych 12 miesięcy kalendarzowych.
Jeżeli spółka rozpoczęła działalność:
• w pierwszej połowie roku, to jej pierwszy rok podatkowy trwa od dnia rozpoczęcia działalności do końca roku kalendarzowego albo do ostatniego dnia wybranego roku podatkowego, nie dłużej jednak niż 12 kolejnych miesięcy kalendarzowych (art. 8 ust. 2 ustawy o CIT),
• w drugiej połowie roku i wybrała rok podatkowy pokrywający się z rokiem kalendarzowym, to jej pierwszy rok podatkowy może trwać od dnia rozpoczęcia działalności do końca roku kalendarzowego następującego po roku, w którym rozpoczęła działalność (art. 8 ust. 2a ustawy o CIT).
Jeśli spółka rozpoczęła np. działalność w drugiej połowie 2019 r., to jej pierwszy rok podatkowy może zakończyć się 31 grudnia 2020 r.
W prezentowanej w artykule odpowiedzi MF wyjaśniło, że w razie wydłużenia roku podatkowego na podstawie art. 8 ust. 2a ustawy o CIT nie trzeba informować urzędu skarbowego o wyborze roku podatkowego. Obowiązek ten dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy podatnik wybrał rok podatkowy inny niż kalendarzowy (takie przypadki przewidziano w art. 8 ust. 4 i 5 ustawy o CIT). To oznacza – wyjaśnił resort – że art. 8 ust. 4 i 5 ustawy o CIT dotyczy tylko tych podatników, którzy wybrali rok podatkowy niepokrywający się z rokiem kalendarzowym. Nie dotyczy natomiast podatników, którzy nie odstąpili od ustawowej zasady, że rokiem podatkowym jest rok kalendarzowy, a jedynie skorzystali z uprawnienia przewidzianego w art. 8 ust. 2a ustawy o CIT (czyli wydłużenia roku podatkowego do końca roku kalendarzowego następującego po roku rozpoczęcia działalności).
Od 2019 r. zmieniły się natomiast przepisy o zawiadamianiu urzędu skarbowego o zmianie roku podatkowego. Zasadniczo, jeśli spółka zmienia rok podatkowy na niepokrywający się z kalendarzowym, to musi o tym zawiadomić, z tym że dopiero w zeznaniu rocznym CIT-8 za rok podatkowy poprzedzający pierwszy po zmianie rok podatkowy (art. 8 ust. 4 ustawy o CIT).
Podstawa prawna
• ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 351; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 568)
• ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 865; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1262)