Ze względu na wpływ pandemii na gospodarkę oraz wdrażane rozwiązania w zakresie pomocy publicznej jednostki powinny z dużą uwagą rozpatrywać powiązane z tym skutki księgowe, zwłaszcza w kontekście zapisów MSSF 9. Przyjęty niedawno przez unijny urząd dokument ma na celu ułatwienie zastosowania modelu oczekiwanych strat kredytowych w warunkach niepewności związanych z obecną sytuacją ekonomiczną.
Pod koniec marca Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (dalej: ESMA) wydał stanowisko dotyczące wpływu pandemii wirusa SARS-CoV-2 na ujęcie oczekiwanych strat kredytowych zgodnie z MSSF 9. Dokument ten ma promować spójne podejście do stosowania standardów MSSF w UE w czasie pandemii. ESMA w szczególności odnosi się do skutków księgowych wynikających z działań podjętych przez organy unijne, a także rządy poszczególnych państw członkowskich mające na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom pandemii.
Wiele państw, w tym kraje Unii Europejskiej, podjęły już lub są w trakcie wdrażania działań mających zniwelować negatywne skutki pandemii poprzez programy pomocowe oraz ulgi dla osób fizycznych, gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Do takich inicjatyw należą w szczególności programy odraczania spłat rat kredytowych, oferowanie preferencyjnych pożyczek i linii kredytowych, a także udzielanie gwarancji przez instytucje publiczne dla konkretnych firm lub branż. Dodatkowo w związku z pandemią instytucje finansowe, a także inne jednostki sprawozdawcze dobrowolnie zapewniają dłużnikom ulgi w spłacie ich zobowiązań. Przykładem takich rozwiązań są renegocjacje umów kredytowych, refinansowanie kredytów czy zmiany harmonogramu przepływów pieniężnych, które w zależności od danego przypadku mogą (ale nie muszą) mieć wpływ na wartość bieżącą netto tych przepływów.
Jednostki powinny z uwagą rozpatrywać powiązane z różnorodnymi rozwiązaniami pomocowymi skutki księgowe, zwłaszcza w kontekście zapisów MSSF 9. Ocena wpływu księgowego wiąże się ze szczegółową analizą warunków i okoliczności, które umożliwią jednostkom rozróżnienie przypadków, w których zastosowanie działań pomocowych jest powiązane ze wzrostem ryzyka kredytowego w horyzoncie życia aktywa finansowego, a także przypadków, które wiążą się jedynie z tymczasowymi ograniczeniami płynnościowymi dłużników.

Skutki księgowe modyfikacji wynikających z wdrożenia ulg i programów pomocowych

Jednostki powinny dokonać szczegółowej analizy skutków wdrożonych działań pomocowych na ujęte w bilansie instrumenty finansowe. Dotyczy to przede wszystkim oceny, czy dane działania skutkują modyfikacją aktywów finansowych oraz czy modyfikacje te prowadzą do zaprzestania ujmowania aktywów finansowych.
Ze względu na brak konkretnych zapisów MSSF 9 w zakresie zaprzestania ujmowania aktywów finansowych w przypadku ich modyfikacji jednostki mogą stworzyć własną politykę rachunkowości w tym zakresie, opierając się o zapisy MSR 8 oraz zapisy MSSF 9 dotyczące podobnych kwestii.
Zgodnie z rekomendacjami ESMA analiza istotności modyfikacji aktywów finansowych powinna obejmować zarówno kryteria ilościowe, jak i jakościowe, które w związku z sytuacja pandemiczną, są w sposób istotny zależne od osądu jednostek. Europejski urząd przewiduje, że tymczasowe ulgi dla dłużników o niewielkim wpływie na wartość bieżącą ekspozycji nie będą najprawdopodobniej uznane przez jednostki za istotne modyfikacje aktywów finansowych. Warto w tym miejscu dodać, że modyfikacje, które nie są klasyfikowane jako istotne nie skutkują zaprzestaniem ujmowania, niemniej jednak wymagają rozpoznania wyniku na modyfikacji na podstawie par. 5.4.3 MSSF 9.
ESMA podkreśla jednocześnie istotną wagę ujawnień w zakresie polityk rachunkowości dotyczących identyfikacji istotnych modyfikacji, a także ujawnień dotyczących szacunków mających najbardziej istotny wpływ na wartość pozycji bilansowych.

Ocena istotnego wzrostu ryzyka kredytowego na dzień bilansowy

Zgodnie z wymogami MSSF 9 jednostki są zobowiązane do identyfikacji istotnego wzrostu ryzyka kredytowego (ang. significant increase in credit risk, dalej: SICR) dla ekspozycji objętych modelem oczekiwanych strat kredytowych na każdy dzień bilansowy. ESMA podkreśla, że w świetle zapisów MSSF 9 [MSSF 9:B5.5.17] ocena dotycząca SICR powinna mieć charakter kompleksowy, obejmując zarówno kryteria ilościowe, jak i jakościowe, umożliwiające identyfikację zmian w poziomie ryzyka kredytowego w horyzoncie życia ekspozycji, tj. w całym oczekiwanym okresie życia instrumentu.
Obowiązujące przepisy o WHT. Nabycie oprogramowania z podatkiem u źródła czy bez?
Obowiązujące przepisy o WHT. Nabycie oprogramowania z podatkiem u źródła czy bez?

Zobacz również
Europejski urząd zwraca również uwagę na kwestie związane z identyfikacją SICR w kontekście programów pomocowych wdrażanych w poszczególnych krajach. Programy te mogą mieć różną formę, jednak zasadniczo ich celem jest ograniczenie negatywnych skutków ekonomicznych obecnego kryzysu pandemicznego. W związku z tym wpływ działań pomocowych ograniczający poziom ryzyka kredytowego w horyzoncie życia danej ekspozycji powinien być uwzględniany przy identyfikacji SICR dla danego instrumentu finansowego.
W szczególności działania pomocowe skutkujące zawieszeniem lub odroczeniem płatności nie powinny być automatycznie postrzegane jako przesłanka do identyfikacji SICR. ESMA wskazuje na konieczność przeprowadzenia szczegółowej analizy okoliczności, w jakich dane rozwiązania są wdrażane. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie oznacza to, że działania pomocowe automatycznie zwalniają jednostki z analizy wzrostu ryzyka kredytowego. Innymi słowy, wszystkie aktywa objęte działaniami pomocowymi nie mogą zostać automatycznie uznane za aktywa bez istotnego wzrostu ryzyka kredytowego.
Dodatkowo – w związku z tym, że w sytuacji kryzysu pandemicznego dostęp do wiarygodnych i racjonalnych danych dotyczących przyszłości może być ograniczony – jednostki mogą opierać swój osąd o dane historyczne dotyczące statusu przeterminowania ekspozycji na potrzeby identyfikacji SICR. Jednocześnie ESMA podkreśla, że zawarte w MSSF 9 założenie dotyczące progu 30 dni przeterminowania jako ostatecznej przesłanki SICR może być przez jednostki odrzucone zgodnie z MSSF 9 par. B5.5.20. Urząd przypomina o konieczności dokładnej analizy, czy okoliczności związane z epidemią COVID-19 oraz powiązane wsparcie finansowe i programy pomocowe odnoszące się specyficznie do danej ekspozycji stanowią wystarczający argument do odrzucenia progu 30 dni przeterminowania. Co istotne, odrzucenie progu 30 dni przeterminowania wiąże się koniecznością dodatkowych ujawnień.
Ponadto w związku z tym, że ocena efektu wpływu pandemii na ryzyko kredytowe na poziomie indywidualnej ekspozycji może wiązać się z istotnymi trudnościami, ocena w zakresie identyfikacji SICR może być przeprowadzona kolektywnie (zgodnie z MSSF 9 par. B.5.5.1–B5.5.5). MSSF 9 prezentuje dwa przykłady tego typu podejścia kolektywnego (IE38 oraz IE39).
W przypadku ulg oferowanych dłużnikom dobrowolnie przez wierzycieli, ESMA zwraca uwagę na konieczność przeprowadzenia analizy umożliwiającej odróżnienie ekspozycji, dla których wystąpił SICR, od sytuacji, w których nastąpiło tymczasowe ograniczenie płynności dłużnika.

Szacunki oczekiwanych strat kredytowych

Na potrzeby zastosowania modelu oczekiwanych strat kredytowych (ang. expected credit losses, dalej: ECL) konieczna jest ocena wpływu wysokiej niepewności oraz nagłych zmian w otoczeniu ekonomicznym na straty oczekiwane w horyzoncie życia instrumentu. Zasadniczo ujęcie tego typu czynników jest integralnym elementem modelu ECL, a MSSF 9 nie wskazuje na żaden automatyczny mechanizm, który można zastosować, by określić wpływ tego typu specyficznych uwarunkowań na kalkulację odpisów. W szczególności, ze względu na ograniczenia w dostępności wiarygodnych danych w obecnych okolicznościach, dużym wyzwaniem będzie pozyskanie wiarygodnych i racjonalnych krótkoterminowych prognoz ekonomicznych.
ESMA zwraca uwagę na rozwiązania nadzorcze wprowadzone w ostatnim czasie przez Europejski Bank Centralny (dalej: EBC) w odpowiedzi na pandemię koronawirusa. Zgodnie z rekomendacją EBC w ramach stosowania zasad MSSF jednostki w związku z obecnym stanem niepewności powinny przykładać większą wagę do długoterminowych perspektyw ekonomicznych w oparciu o dane historyczne oraz brać pod uwagę rozwiązania pomocowe oferowane przez organizacje rządowe – takie jak programy odroczenia płatności. Dodatkowo ESMA podkreśla, że jednostki powinny ocenić charakter obecnego szoku ekonomicznego, tzn. czy oczekuje się, że wpływ COVID-19 na gospodarkę będzie wyłącznie tymczasowy. Ponadto należy uwzględnić wpływ wsparcia publicznego oraz rozwiązań pomocowych (włączając w to odroczenia płatności) na poziom ryzyka kredytowego ekspozycji w horyzoncie życia, które w przypadku instrumentów o dłuższych terminach zapadalności, obejmują długoterminowy horyzont.

Gwarancje publiczne

Niektóre państwa członkowskie UE rozważają również wprowadzenie gwarancji obejmujących ekspozycje udzielone przez jednostki sprawozdawcze. W zależności od kraju rozwiązania te mogą mieć zróżnicowane charakterystyki, jednak ich wspólnym celem jest zapewnienie częściowego lub całkowitego odzysku kwoty z instrumentu objętego gwarancją. Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów zwraca uwagę na to, że identyfikacja SICR skupia się na zmianach w ryzyku kredytowym ekspozycji w horyzoncie życia instrumentu w odniesieniu do momentu początkowego ujęcia – niezależnie od tego, czy oczekuje się, że strata będzie faktycznie poniesiona czy nie. Oznacza to, że wartość zabezpieczenia lub istnienie gwarancji nie wpływa na identyfikację SICR. Jednak ESMA podkreśla, że istnienie tego typu gwarancji lub innych form wsparcia jakości kredytowej może mieć wpływ na samą kalkulację ECL – w zależności od tego, czy dana gwarancja stanowi integralny element warunków umownych oraz czy bilansowo jest ona ujęta odrębnie przez jednostkę. Kalkulując ECL, jednostki powinny uwzględnić przepływy pieniężne wynikające z realizacji zabezpieczeń oraz inne wsparcia jakości kredytowej, które:
  • stanowią integralny element warunków umownych pożyczki, oraz
  • nie są ujęte oddzielnie [MSSF 9 par. B.5.5.55].
ESMA zwraca również uwagę na wnioski ze spotkania grupy ITG z grudnia 2015, zgodnie z którymi wsparcia jakości kredytowej ujmowane w kalkulacji ECL nie powinny ograniczać się do tych wprost zawartych w zapisach umowy instrumentu. Jest to przypadek w szczególności gwarancji publicznych udzielanych w powiązaniu z powszechnie stosowanymi ex lege umorzeniami lub wsparcia ekonomicznego i rozwiązań pomocowych. W tym kontekście w opinii ESMA ocena, czy gwarancja publiczna stanowi integralny element warunków umownych instrumentu, wymaga zastosowania osądu. Jednocześnie urząd podkreśla, że zastosowanie osądu w tym zakresie wiążę się z koniecznością wyraźnych ujawnień w sprawozdaniach finansowych.

Ujawnienia

ESMA w swoim dokumencie kładzie istotny nacisk na konieczność zawarcia w sprawozdaniach finansowych wszystkich stosownych ujawnień odnoszących się do obecnego oraz potencjalnego wpływu COVID-19 w celu spełnienia wymogów MSSF 7. Przede wszystkim ujawnienia powinny umożliwić odbiorcom sprawozdań ocenę oszacowanych wartości ECL oraz zrozumienie założeń i szacunków przyjętych przy ich kalkulacji. Obejmuje to m.in. osąd dotyczący tego, jak oraz w jakim stopniu efekt związany z COVID-19 został ujęty przy identyfikacji SICR oraz szacowaniu ECL, a także osąd dotyczący użycia danych dotyczących przyszłości.
ESMA wyraził również swoje zdanie w odniesieniu do sprawozdań śródrocznych, biorąc pod uwagę, że mają one na celu zaktualizowanie ostatniego pełnego rocznego sprawozdania finansowego. [MSR 34 par. 6] W związku z tym, uwzględniając wagę ostatnich zmian w gospodarce, europejski urząd podkreśla znaczenie odpowiedniego zakresu ujawnień w sprawozdawczości śródrocznej, które umożliwią odbiorcom zrozumienie istotnych zdarzeń i transakcji, do których doszło po dacie bilansowej na koniec ostatniego pełnego rocznego okresu sprawozdawczego. [MSR 34 par. 15B oraz MSR 34 par. 16A]. Równolegle podkreśla, że zgodnie z zapisami MSSF 7 oraz MSR 1 jednostki powinny ujawnić dodatkowy zakres informacji umożliwiający odbiorcom sprawozdań zrozumienie całościowego wpływu COVID-19 na sytuację finansową oraz wyniki jednostki. Jest to szczególnie istotne z punktu widzenia obszarów, co do których standardy MSR/MSSF wymagają zastosowania istotnego osądu. ESMA przypomina także jednostkom o obowiązku ujawnień dotyczących głównych obszarów ryzyka, a także niepewności w związku z pandemią COVID-19 w publikowanych raportach zarządczych. Dodatkowo zwraca uwagę na obowiązek niezwłocznej publikacji wszystkich istotnych informacji dotyczących wpływu COVID-19 na sytuację finansową zgodnie z wymogami transparentności rozporządzenia w sprawie nadużyć na rynku.