Przepisy nie precyzują, kiedy spełnione są przesłanki uzasadniające ulgę w spłacie zobowiązań podatkowych. Ocena należy do urzędu skarbowego.
Jeżeli termin na zapłatę jeszcze nie upłynął, podatnik może złożyć wniosek o odroczenie lub rozłożenie na raty zobowiązań podatkowych. Gdy zalega już z uiszczeniem daniny, może starać się o odroczenie, rozłożenie na raty, a nawet o umorzenie wraz z odsetkami.
Urząd skarbowy, zanim wyda decyzję, zbada, czy w danej sprawie zachodzi co najmniej jedna przesłanka niezbędna do udzielenia ulgi. Przesłankami są: ważny interes podatnika lub interes publiczny w tym, by podatnik ulgę otrzymał.
Fiskus może się więc zgodzić na propozycję podatnika pod warunkiem, że ten wystarczająco przedstawi swoją sytuację i należycie udowodni zaistnienie jedne ze wspomnianych przesłanek.

Ważny interes podatnika

Ogólną dyrektywą przy ocenie ważnego interesu podatnika jest ustalenie sytuacji rodzinnej i majątkowej zobowiązanego, a także skutków ekonomicznych, które wystąpią w razie zapłaty należności. Sądy zwracają uwagę na możliwości zarobkowania przez podatnika i na jego stan zdrowia (np. wyrok WSA w Krakowie z 5 września 2019 r., sygn. akt I SA/Kr 120/19, prawomocny).
Ważny interes wchodzi w grę też w sytuacji, gdy podatnik nie jest w stanie uregulować swoich zaległości z powodu wyjątkowych, losowych przypadków, skutkujących utratą możliwości zarobkowania czy majątku. Przykładami są: pożar, powódź, kradzież. Przy czym takie sytuacje muszą być trudne do przewidzenia i niezależne od postępowania podatnika – podkreślił WSA w Lublinie w wyroku z 6 listopada 2019 r. (sygn. akt I SA/Lu 379/19, prawomocny).
Zwyczajne trudności z prowadzeniem działalności gospodarczej (np. spadek obrotów) nie są sytuacjami wyjątkowymi, nawet gdy są niezawinione przez podatnika, jak np. niewypłacalność kontrahentów, niedotrzymywanie przez nich terminów zapłaty. Tego typu zjawiska są częste w obrocie gospodarczym i dotyczą w jednakowym stopniu wszystkich podmiotów prowadzących działalność. Stanowią ryzyko gospodarcze związane z działalnością i jako takie nie spełniają przesłanki ważnego interesu podatnika – stwierdził WSA w Szczecinie w wyroku z 21 listopada 2019 r. (sygn. akt I SA/Sz 500/19, nieprawomocny).

Interes publiczny

W wyroku z 22 stycznia 2020 r. (sygn. akt I SA/Lu 617/19, nieprawomocny) WSA w Lublinie opisał przesłankę interesu publicznego ogólniej – jako dyrektywę postępowania zgodnie z wartościami wspólnymi dla całego społeczeństwa, takimi jak: sprawiedliwość, równość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy publicznej.
Podkreślił też jej aspekt budżetowy. W interesie publicznym bywa np. nieegzekwowanie należności podatkowych, gdy odebranie należnej daniny zmusi podatnika do korzystania z pomocy państwa albo gdy koszt jej dochodzenia przekroczy koszty egzekucji.
W tej ostatniej sytuacji organ może udzielić ulgi z urzędu, a nie tylko na wniosek podatnika. Jednak i tu pozostawiono fiskusowi swobodę działania. Skarbówka może więc, ale nie musi, umorzyć powstałych zaległości.

Uznaniowość to nie kaprys

To, że decyzja organów podatkowych jest uznaniowa, nie oznacza, że podatnik jest zdany na łaskę organów podatkowych. W wyroku z 24 maja 2018 r. (sygn. akt I SA/Sz 508/17, prawomocny) WSA w Szczecinie powołał się na wypracowaną w orzecznictwie zasadę, że uznaniowa decyzja odmowna powinna być szczególnie przekonująco, wyczerpująco i jasno uzasadniona. A samo rozstrzygnięcie ma być logiczną konsekwencją rozważenia i oceny okoliczności sprawy.

Pomoc publiczna

Prawo wspólnotowe kładzie nacisk na ograniczenie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom. Ma to sprzyjać uczciwej konkurencji na rynku. Dozwolona jest pomoc de minimis, której górną granicę wyznacza rozporządzenie Komisji (UE) z 18 gru dnia 2013 nr 1407/2013. Wynosi ona 100 tys. lub 200 tys. euro (w zależności od rodzaju działalności) w okresie trzech lat podatkowych.
Dlatego organ podatkowy musi w pierwszej kolejności ustalić, czy ulga, o którą wnioskuje podatnik, stanowiłaby taki rodzaj pomocy. Ponadto przepisy przewidują sytuacje, gdy ulga w spłacie zobowiązania podatkowego nie stanowi pomocy publicznej – przypomniał WSA w Szczecinie w wyroku z 13 września 2018 r. (sygn. akt I SA/Sz 395/18, prawomocny).
To, że decyzja organów podatkowych jest uznaniowa, nie oznacza, iż podatnik jest zdany na ich łaskę