Naczelnik urzędu skarbowego może przekazać komornikowi nadpłatę z małżeńskiego PIT, nawet gdy z zapłatą wobec banku zalega tylko jeden z małżonków – orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.
DGP
Problem dotyczy sytuacji, gdy mąż i żona rozliczają się wspólnie, a ze złożonego zeznania wynika zwrot podatku. Zdaniem NSA, jeśli jeden z małżonków ma dług, np. wobec banku i ciąży na nim egzekucja komornicza, to urząd skarbowy może przekazać „wspólną” nadpłatę komornikowi, który ją zajął. Zasadniczo bowiem nie ma prawa kwestionować komorniczego zajęcia i powinien je wykonać.
Co innego NSA stwierdził w wyroku z 27 marca 2014 r. (sygn. akt II FSK 979/12). Uznał wówczas, że komornik nie może zająć zwrotu podatku przypadającego obojgu małżonkom, jeśli tylko jeden z nich jest dłużnikiem.

Urząd przekazał, więc nadpłaty nie ma

W najnowszym orzeczeniu chodziło o małżonków, którzy złożyli wspólny PIT za 2013 r. Naczelnik urzędu skarbowego odmówił im zwrotu nadpłaty, argumentując, że w maju 2014 r. została ona zajęta przez komornika, na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego z 2012 r. Skoro więc kwota do zwrotu została przekazana komornikowi, to u małżonków nie występuje już nadpłata w PIT – stwierdził naczelnik urzędu.
Problem polegał na tym, że nadpłata była „wspólna”, natomiast dłużnikiem banku był jedynie mąż i tylko na niego wystawiony był bankowy tytuł egzekucyjny.
Solidarna odpowiedzialność małżonków
Zgodnie z art. 92 par. 3 ordynacji podatkowej małżonkowie opodatkowani wspólnie, na podstawie odrębnych przepisów, ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe. Solidarna jest też ich wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku. Do wierzytelności o zwrot nadpłaty stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o wierzytelnościach cywilnoprawnych.
Organy podatkowe pierwszej i drugiej instancji stały jednak na stanowisku, że nie mają prawa kontrolować legalności postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika. Nie mogą kwestionować tytułu wykonawczego ani samego zajęcia. Wskazywały, że nadpłata w PIT nie jest wyłączona spod egzekucji. Co więcej – twierdziły – gdyby urząd skarbowy wypłacił zajętą wierzytelność, to odpowiadałby za szkodę wyrządzoną przez to wierzycielowi.
Fiskus podkreślał również, że jeśli małżonkowie chcieli kwestionować zajęcie, to mogli skorzystać z instrumentów przysługujących im w ramach postępowania egzekucyjnego, takich jak skarga na czynności komornika czy powództwo przeciw egzekucyjne.

To niedopuszczalne

Małżonkowie wygrali w sądzie I instancji. WSA w Lublinie uznał, że jeśli wierzytelność o zwrot nadpłaty PIT wchodzi do majątku wspólnego małżonków, to organ nie może wypłacić nadpłaty komornikowi, gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków.
– Gdy tytuł wykonawczy o odpowiedzialności za długi dotyczy tylko jednego z małżonków, nie jest dopuszczalne takie działanie organów podatkowych, by przypadającą solidarnie małżonkom nadpłatę przekazać na poczet długu, za który odpowiada tylko jeden z małżonków – podkreślił lubelski sąd.

Organ tylko wykonuje

Korzystny dla podatników wyrok uchylił jednak sąd kasacyjny. Zgodził się z fiskusem, że organ podatkowy jest dłużnikiem zajętej wierzytelności i jako taki nie może kwestionować czynności komornika bez narażania się na odpowiedzialność za szkodę, wobec wierzyciela, a więc w tym wypadku banku.
Odnosząc się do kwestii solidarności wierzytelności o nadpłatę sędzia Andrzej Jagiełło wyjaśnił, że skoro każdy z uprawnionych podatników (małżonków) może żądać jej zwrotu, to można było z nadpłaty egzekwować dług któregokolwiek z nich.
NSA zgodził się z organem, że w momencie wystąpienia przez podatników o zwrot nadpłaty, ta już nie istniała, bo została przekazana komornikowi. Sąd powtórzył również za fiskusem, że to podatnicy, a nie organ, powinni w odpowiednim czasie kwestionować zajęcie, składając np. skargę na czynności komornika. ©℗

opinie

Solidarność nadpłaty trzeba traktować ściśle

Grzegorz Maślanko radca prawny, partner w Grant Thornton
Należy zgodzić się z poglądem NSA wyrażonym w wyroku z 27 marca 2014 r. (sygn. akt II FSK 979/12), czy wcześniejszym z 9 lutego 2011 r. (sygn. akt II FSK 1757/09), że solidarny charakter nadpłaty z małżeńskiego PIT ma charakter szczególny i nie może być rozciągany na sytuację egzekwowania z przysługującej małżonkom nadpłaty długów, ciążących na jednym z nich.
Istotne jest to, czy organ podatkowy, jako dłużnik zajętej wierzytelności, ma obowiązek badania zasadności zajęcia komorniczego i czy może je kwestionować. Przepisy o postępowaniu egzekucyjnym nie regulują jasno tej kwestii. Niewątpliwie organ, reagując na wezwanie przez komornika do złożenia stosownego oświadczenia, powinien m.in. wskazać, czy ewentualnie odmawia zapłaty i z jakiej przyczyny. Zasadniczo więc przewiduje się możliwość odmowy zapłaty, a odpowiedzialność za brak wykonania zajęcia powstaje jedynie w przypadku bezprawności takiego zachowania.
Prawdą jest natomiast, że to przede wszystkim małżonek podatnika, którego dług egzekwowano, powinien zadbać o swój interes, kwestionując w odpowiednim trybie zasadność zajęcia.
Nie jest jednak tak, że organ podatkowy powinien, jako dłużnik zajętej wierzytelności, bezrefleksyjnie traktować zajęcie komornicze.

Organ powinien badać zasadność zajęcia

Marek Kwietko-Bębnowski doradca podatkowy
To zaskakujący wyrok, zwłaszcza w kontekście trafnego orzeczenia NSA z 27 marca 2014 r. (sygn. akt II FSK 979/12) oraz okoliczności, że sąd oceniał stan prawny sprzed 8 września 2016 r., kiedy to nowy art. 9022 kpc wprowadził możliwość zajęcia egzekucyjnego nadpłat i zwrotów podatków.
Skoro od września 2016 r. do kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono nową regulację, polegającą właśnie na możliwości zajęcia wierzytelności z tytułu nadpłaty lub zwrotu podatku, to należałoby sądzić, że przed tą datą takie zajęcie powinno być traktowane jako niedopuszczalne. Ciężko bowiem uznać, że art. 9022 kpc miał jedynie charakter „porządkujący”, a nie kreujący nowe zasady.
Trudno jednak oceniać obecne stanowisko NSA bez pisemnego uzasadnienia wyroku.
Należy natomiast podkreślić, że nadpłaty podatku, wynikające ze wspólnego zeznania złożonego przez małżonków, są w ordynacji podatkowej traktowane szczególnie. Organ podatkowy powinien zatem, jako dłużnik zajętej wierzytelności, badać, zgodnie z zasadą legalizmu, czy zajęta wierzytelność lub prawo majątkowe nie są wyłączone spod egzekucji sądowej na podstawie art. 831 par. 1 pkt 3 k.p.c., jako prawa niezbywalne, oraz jaki jest rzeczywisty zakres zajętej wierzytelności, zwłaszcza gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków.

orzecznictwo

Wyrok NSA z 12 grudnia br., sygn. akt II FSK 430/18 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia
DGP