Podatki w wolnych związkach. Dlaczego fiskus woli małżeństwa?

Co do zasady, osoby żyjące razem i prowadzące wspólne gospodarstwo domowe bez węzła małżeńskiego, czyli konkubenci lub partnerzy, w świetle prawa postrzegane są jako osoby sobie obce. Do nielicznych odstępstw należy kodeks karny, który stara się stawiać partnerów na równi z małżonkami wprowadzając definicję „osoby najbliżej” oraz kodeks cywilny w punkcie stanowiącym o zasadach najmu lokalu. Przepisy traktujące małżonków i osoby pozostające w faktycznym pożyciu w sposób równoprawny stanowią jednak wyjątki w polskim prawie.

Tak ustanowione prawo wydaje się szczególnie dotkliwe dla portfeli konkubentów przy odprowadzaniu podatków. W odróżnieniu od małżonków partnerzy nie mają możliwości wspólnego rozliczania się z podatku dochodowego od osób fizycznych. Odprowadzają zatem wyższe podatki, niż małżonkowie. Wspólne rozliczanie się z fiskusem pozwala małżonkom zaoszczędzić.

PIT. Co daje wspólne rozliczenie podatku?

Zasada jest taka: im większa dysproporcja między dochodami małżonków, tym więcej mogą zyskać na wspólnym opodatkowaniu. Możliwość, jaką gwarantuje małżeństwom ustawa o podatku od dochodu osób fizycznych, bywa korzystna biorąc pod uwagę skalę podatkową. Para zaoszczędzi gdy dochody jednego z małżonków plasują się w innym przedziale skali podatkowej niż dochody drugiego małżonka. Oznacza to, że jeden z podatników odprowadza daninę, której wysokość obliczona jest według wyższej stawki podatkowej tj. 32 proc.

Podatnicy, którzy w ubiegłym roku uzyskali dochód poniżej kwoty 85 528 złotych, zapłacą podatek w wysokości 18 proc. skorygowany o wskazaną kwotę zmniejszającą daninę. Jeżeli podatnik przekroczy kwotę 85 528 zł, opodatkowany będzie stawką 32 proc. Zatem w przypadku złożenia odrębnych druków PIT, małżonek, którego dochody przewyższają kwotę 85 528 zł, rozliczyłby się według 32 proc. stawki podatkowej. Analogicznie, małżonek o niższych dochodach pozostałby przy 18 proc. stawce podatku. Wspólne opodatkowanie pozwala uniknąć małżonkowi lepiej zarabiającemu zapłacenia podatku w wysokości wyższej niż 18 proc. jego dochodu.

Progi podatkowe i kwota wolna od podatku w 2017 roku>>

Im większa różnica między dochodami małżonków, tym większe korzyści ze wspólnego opodatkowania. Sam fakt zawarcia małżeństwa nie zawsze okaże się wystarczający by skorzystać z odprowadzenia daniny z partnerem. By zaoszczędzić trzeba spełnić także inne warunki stawiane przez fiskusa. Zawarcie związku małżeńskiego powinno nastąpić przed rozpoczęciem roku podatkowego, a sami małżonkowie muszą stale mieszkać na terenie Polski. Taki przywilej podatkowy nie dotyczy małżonków między którymi nie istnieje wspólność majątkowa lub którzy rozliczają się kartą podatkową, ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych a także podatkiem liniowym.

Jak rozliczyć PIT za 2016 rok z małżonkiem? Sprawdź>>

Dziedziczenie i podatek od spadków i darowizn w nieformalnych związkach

Konkubenci nie dziedziczą po sobie ustawowo, tak jak w przypadku małżonków. Jeżeli partner sporządził testament, w którym do dziedziczenia powołał swojego partnera, to zgodnie z Kodeksem cywilnym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek. Za spadkiem i darowiznami idzie podatek, a regulujące go przepisy także nie są przychylne osobom żyjącym w wolnym związku. W świetle prawa są one sobie obce, co rodzi kłopoty z dziedziczeniem.

Przepisy o podatku od spadków i darowizn wyróżniają trzy grupy podatkowe. Do pierwszej zaliczają się małżonkowie, wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), pasierb, ojczym, macocha, rodzeństwo, teściowie, zięć i synowa. Druga grupa to – mówiąc krótko - rodzina wyżej wymienionych czyli np. rodzeństwo rodziców czy wnuki brata. Na końcu, jako „pozostali nabywcy” do trzeciej grupy podatników zaliczani są konkubenci. Jeśli zatem żona dziedziczy po mężu, stawki podatku i kwota wolna będzie zupełnie inna, niż w przypadku trzeciej grupy podatkowej. Wówczas kwotę wolną od podatku stanowi 9637 złotych podczas gdy w przypadku konkubentów kwota ta utrzymana jest na poziomie 4902 złotych. Wysokość podatku ustala się więc w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Warto nadmienić, że w szczególnych przypadkach podatnicy pierwszej grupy podatkowej, definiowani jako najbliżsi, będą całkowicie zwolnieni z obowiązku odprowadzania daniny od spadków i darowizn.

Preferencje podatkowe a… dzieci

Według wyliczeń GUS w Polsce systematycznie rośnie liczba nieślubnych dzieci. Na początku lat 90. ich liczba stanowiła zaledwie 6 proc. wszystkich urodzeń. W kolejnej dekadzie udział nieślubnych dzieci w ogólnej liczbie urodzeń wzrósł do 12 proc. Dziś szacowany jest w granicach 25 proc. Przepisy regulujące przywileje podatkowe rodziców mających nieślubne dziecko bywają niejednoznaczne. W świetle prawa nie są małżeństwem, ale nie są też osobami samotnie wychowującymi dziecko, by rozliczyć podatek wspólnie. Ulga dla samotnie wychowujących dzieci w tym przypadku odpada. Jak twierdzi fiskus, o samotnym rodzicu może być mowa tylko wtedy, gdy sam bez pomocy drugiego małżonka wychowuje dzieci. Nieco mniej kłopotliwa bywa ulga na dzieci, z której mogą skorzystać także konkubenci. Zgodnie z art. 27 f ustawy o podatku od dochodu osób fizycznych ulga na dzieci nie jest zarezerwowana dla małżeństw. Mowa tam bowiem o podatnikach sprawujących władzę rodzicielską lub pełniącym funkcję prawnego opiekuna.

Więcej o tym, kto może starać się o ulgę prorodzinną przy rozliczaniu PIT za 2016 rok przeczytasz tutaj>>

Co dalej ze związkami partnerskimi?

Próba zrównania praw małżonków i konkubentów nie tylko w świetle regulacji podatkowych została już podjęta w 2012 roku i zakończyła się fiaskiem. Projekt ustawy o związkach partnerskich zakładał, że osoby żyjące w wolnym związku są uprawnione do dziedziczenia po sobie jak małżonkowie i są zaliczeni do pierwszej grupy spadkowej w podatku od spadków i darowizn. Planowane przepisy zakładały też wspólne rozliczenie dochodów w PIT a także szereg innych ułatwień z zakresu prawa karnego czy cywilnego. Projekt ustawy o związkach partnerskich miał być ukłonem w stronę osób żyjących w konkubinacie. W 2013 roku większością 283 głosów projekt został odrzucony po I czytaniu w Sejmie. Wówczas za jego odrzuceniem zagłosowało m.in. 137 ze 138 obecnych podczas głosowania członków PiS i 101 na 206 posłów PO.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn