Postępowanie przed sądem administracyjnym zakończone prawomocnym orzeczeniem można wznowić. Ustawa określa jednak ściśle okoliczności, jakie wznowienie uzasadniają.
Tak jak każda procedura również postępowanie przed sądami administracyjnymi przewiduje możliwość wzruszenia orzeczeń sądowych w trybie wznowienia postępowania. Ponieważ jednak jest to tryb nadzwyczajny, do skutecznego wznowienia konieczne jest spełnienie określonych przepisami przesłanek. Przede wszystkim trzeba podkreślić, że wznowienie postępowania odnosi się do postępowań, które zostały zakończone prawomocnym orzeczeniem.
Przesłanki wznowienia
Przede wszystkim można żądać wznowienia postępowania z powodu jego nieważności. Dotyczy to dwóch przypadków. Po pierwsze, jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się orzeczenia nie mogła domagać się wyłączenia. Sędzia, którego udziału lub zachowania się w poprzednim postępowaniu dotyczy skarga, wyłączony jest od orzekania w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania. Ponadto żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności można, jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej. A także, gdy nie była należycie reprezentowana lub jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania. W tym przypadku nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się orzeczenia niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.
Odrębną podstawą wznowienia postępowania jest orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. Można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie.
Ustawodawca przewidział także możliwość wznowienia postępowania, gdyby okazało się, że orzeczenie zostało wydane w związku z przestępstwem. Dotyczy to sytuacji, gdy orzeczenie zostało oparte na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym wyroku karnym, który następnie został uchylony, jak również, gdy samo orzeczenie zostało uzyskane za pomocą przestępstwa. Można żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Można żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia prawomocnego orzeczenia dotyczącego tej samej sprawy. W tym przypadku przedmiotem rozpoznania przez sąd jest nie tylko zaskarżone orzeczenie, lecz są również z urzędu inne prawomocne orzeczenia dotyczące tej samej sprawy.
Należy podkreślić, że wznowienia z powodu przestępstwa można żądać jedynie wówczas, gdy czyn został ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy postępowanie karne nie może być wszczęte lub zostało umorzone z innych przyczyn niż brak dowodów.
Właściwość sądu
Do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie. Jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów obu instancji, właściwy jest Naczelny Sąd Administracyjny. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał w sprawie.
Do postępowania ze skargi o wznowienie postępowania stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jeżeli przepisy nie stanowią inaczej. Gdy właściwy do wznowienia postępowania jest Naczelny Sąd Administracyjny, zastosowanie będzie miał wymóg tzw. przymusu adwokackiego. Inaczej mówiąc skarga w tym przypadku musi być sporządzona przez profesjonalistę. W sprawach podatkowych może to być adwokat, radca prawny lub doradca podatkowy.
Możliwość domagania się wznowienia postępowania została ograniczona ramami czasowymi. Skargę o wznowienie postępowania należy wnieść w terminie trzymiesięcznym. Termin ten liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia. Jeżeli podstawą jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji, trzymiesięczny termin liczymy od dnia, w którym o orzeczeniu dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy. Skargę o wznowienie postępowania na podstawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału.
To jednak nie jedyny termin, od jakiego uzależnione jest skuteczne wzruszenie postępowania. Wznowienie będzie niemożliwe po upływie lat pięciu od uprawomocnienia się orzeczenia. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy strona była pozbawiona możności działania lub nie była należycie reprezentowana. Wtedy pięcioletni termin nie obowiązuje.
Przebieg postępowania
Złożenie wniosku nie oznacza automatycznego wzruszenia kwestionowanego orzeczenia. Sąd bada na posiedzeniu niejawnym, czy skarga jest wniesiona w terminie i czy opiera się na ustawowej podstawie wznowienia. W braku jednego z tych wymagań sąd wniosek odrzuci, w przeciwnym razie wyznaczy rozprawę. Trzeba liczyć się z tym, że na żądanie sądu zgłaszający skargę o wznowienie postępowania będzie musiał uprawdopodobnić okoliczności stwierdzające zachowanie terminu lub dopuszczalność wznowienia.
Sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia. Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd stosownie do okoliczności może oddalić skargę o wznowienie postępowania. Może ją także uwzględnić jednocześnie zmieniając zaskarżone orzeczenie. Rozstrzygnięcie może polegać też na uchyleniu i odrzuceniu skargi lub umorzeniu postępowania.
Żądanie może być też związane z późniejszym wykryciem prawomocnego orzeczenia dotyczącego tej samej sprawy, gdzie sąd zajmuje się nie tylko zaskarżonym orzeczenie, lecz również z urzędu innymi prawomocnymi orzeczeniami dotyczącymi tej samej sprawy. W takiej sytuacji sąd może uchylić jedno z orzeczeń dotyczących tej samej sprawy, utrzymując w mocy inne prawomocne orzeczenie. Może również uchylić wszystkie prawomocne orzeczenia dotyczące tej samej sprawy i orzec co do istoty sprawy. Wreszcie może też przekazać sprawę właściwemu wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu do rozpoznania i rozstrzygnięcia o tej sprawie.
DWIE INSTANCJE
Postępowanie sądowe w Polsce zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej jest dwuinstancyjne.
CZYM JEST PRAWOMOCNE ORZECZENIE
Prawomocne orzeczenie to takie, od którego nie przysługuje już żaden środek zaskarżenia. Prawomocne stanie się orzeczenie sądu pierwszej instancji, na które nie została wniesiona skarga kasacyjna po upływie terminu do zaskarżenia, a także orzeczenie sądu drugiej instancji, od którego nie przysługuje już żaden środek zaskarżenia.
CO ZAWIERA SKARGA O WZNOWIENIE
Skarga o wznowienie postępowania powinna spełniać nie tylko wymogi każdego pisma procesowego. Dodatkowo musi zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia, podstawę wznowienia i jej uzasadnienie, okoliczności stwierdzające zachowanie terminu do wniesienia skargi oraz żądanie o uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia.
ZAKAZ PONOWNEGO POSTĘPOWANIA
Niedopuszczalne jest dalsze wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o wznowienie postępowania.
ALEKSANDRA TARKA
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 270-285 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 153, poz. 1270 z późn. zm.).