Spadkobierca w zakresie nabytych praw i obowiązków majątkowych po osobie zmarłej wstępuje w miejsce spadkodawcy, stając się podatnikiem. Musi więc rozliczyć się z fiskusem lub ewentualnie zapłacić należne podatki.

Śmierć podatnika może nieść ze sobą konsekwencje nie tylko w podatku od spadków i darowizn. Spadkobierca czasem musi odpowiadać za zobowiązania zmarłego. Czasem konieczne są także rozliczenia w zakresie innych podatków: dochodowego czy VAT.
Obowiązki spadkobiercy...
Spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane prawem podatkowym majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Jeżeli spadkodawcy przysługiwały prawa o charakterze niemajątkowym, związane z prowadzoną firmą, uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek.
PRZYKŁAD:
ŚWIADCZENIA PO ZMARŁYM MĘŻU
Podatniczka w maju 2005 r. otrzymała decyzję o przyznaniu prawa do należnego świadczenia niezrealizowanego za 1999 rok po zmarłym mężu. W zeznaniu za 2005 rok PIT-37 rozliczyła kwotę otrzymanego świadczenia. Czy otrzymane świadczenie po zmarłym mężu powinno być opodatkowane podatkiem od spadku, czy PIT?
Omawiane prawa nie wchodzą do masy spadkowej i nie mają do nich zastosowania przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn. Przychód z praw majątkowych podlega opodatkowaniu PIT. Ponieważ w ustawie o PIT nie określono szczególnych zasad określania dochodu z praw majątkowych, to podlegają one kumulacji z innymi dochodami i powinny być wykazane w zeznaniu rocznym. Zatem wypłacone podatniczce w 2005 roku należne świadczenie niezrealizowane za 1999 rok po zmarłym mężu stanowi przychód podatniczki z praw majątkowych podlegający opodatkowaniu PIT.
Zasady te mają także zastosowanie odpowiednio do praw i obowiązków z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika oraz do praw i obowiązków wynikających z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego.
Aby zobrazować zaprezentowane reguły, warto zacytować wyrok WSA w Warszawie z 17 maja 2005 r. (sygn. akt V SA/ Wa 901/04; niepublikowany), w którym sąd wskazał, że pomimo że w postępowaniu celnym nie ma zastosowania art. 97 Ordynacji podatkowej, to nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że spadkobierca dłużnika celnego dziedziczy wyłącznie zobowiązania związane z długiem celnym, natomiast nie dziedziczy związanych z tym długiem praw majątkowych, jakie przysługiwały spadkodawcy.
W innym wyroku, z 20 stycznia 2004 r. WSA w Poznaniu (sygn. akt I SA/Po 1069/02; niepublikowany) podkreślił, że spadkobierca w zakresie nabytych praw i obowiązków majątkowych wstępuje w miejsce spadkodawcy, stając się podatnikiem. Może więc wnosić o umorzenie nabytego w drodze sukcesji uniwersalnej zobowiązania podatkowego lub zaległości podatkowej, powołując się na własną sytuację materialną lub majątkową.
Warto jeszcze wyjaśnić, że nabywane przez spadkobierców prawa i obowiązki zmarłego musiały przysługiwać mu za życia. Na ten aspekt zwrócił uwagę NSA w wyroku z 22 grudnia 1999 r. (sygn. akt III SA 1350/99; niepublikowany), podkreślając, że skoro podatnik za życia nie nabył prawa do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony, to także jego spadkobiercy prawa takiego nie nabyli.
...i odpowiedzialność...
Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
Zasady wynikające z prawa cywilnego stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za:
  • zaległości podatkowe, w tym również za zaległości, o których mowa w art. 52 par. 1 (nienależne: nadpłaty, zwrot podatku, wynagrodzenie płatników lub inkasentów, oprocentowanie nadpłat bądź zwroty podatku);
  • odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy;
  • pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika lub inkasenta;
  • niezwrócone przez spadkodawcę zaliczki na naliczony VAT oraz ich oprocentowanie;
  • opłatę prolongacyjną;
  • koszty postępowania podatkowego;
  • koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku.
...określi fiskus...
Organy podatkowe właściwe ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy orzekają o zakresie odpowiedzialności spadkobierców lub określają wysokość nadpłaty albo zwrotu podatku.
W decyzji fiskus określa wysokość znanych w dniu otwarcia spadku zobowiązań spadkodawcy. Wydając decyzję, organ określa wysokość zobowiązania podatkowego, poniesionej straty uprawniającej spadkobierców do skorzystania z ulg podatkowych, wysokość nadpłaty lub zwrotu podatku, jeżeli ich wysokość jest inna niż wykazana w deklaracji złożonej przez spadkodawcę albo spadkodawca deklaracji nie złożył.
Termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji.
Organy podatkowe zawiadamiają spadkobierców również o:
  • złożonych przez spadkodawcę odwołaniach od decyzji, zażaleniach i skargach do sądu;
  • decyzjach o udzielonych ulgach w spłacie zobowiązań podatkowych, jeżeli nie upłynął termin płatności odroczonego podatku lub zaległości podatkowej lub termin płatności rat;
  • decyzjach i postanowieniach, które zostały doręczone spadkodawcy, a w dniu jego śmierci nie upłynął jeszcze termin do złożenia odwołania, zażalenia lub skargi;
  • wszczętej kontroli podatkowej;
  • złożonych przez spadkodawcę wnioskach o wszczęcie postępowania;
  • postępowaniach wszczętych z urzędu wobec zmarłego.
Terminy do złożenia odwołania, zażalenia lub skargi do sądu biegną ponownie od dnia doręczenia zawiadomienia.
...również w innych podatkach
U spadkobierców mogą powstać także obowiązki w zakresie rozliczeń podatku dochodowego lub VAT.
Ordynacja podatkowa przewiduje, że odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy oraz oprocentowanie niezwróconych zaliczek naliczonego VAT naliczane są do dnia otwarcia spadku. Wskazane odsetki za zwłokę oraz oprocentowanie naliczane są nadal w przypadku niedotrzymania przez spadkobierców 14-dniowego terminu obowiązującego przy spłacie zobowiązań podatkowych wynikających z decyzji fiskusa.
PRZYKŁAD:
SPRZEDAŻ MIESZKANIA ZE SPADKU
W dniu 24 października 2006 r. zmarła matka podatnika, pozostawiając mu w spadku spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. Postanowieniem sądu podatnik w 2006 roku nabył w całości prawo do spadku. Postanowienie uprawomocniło się w styczniu 2007 r. Nabyte w spadku prawo podatnik chce sprzedać. Jakim podatkiem będzie obciążona sprzedaż mieszkania ze spadku?
Przychód z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych związanych z nieruchomościami, nabytych do 31 grudnia 2006 r. - będzie opodatkowany na zasadach określonych w ustawie o PIT w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2007 r. Oznacza to, że przychód uzyskany ze sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nabytego do 31 grudnia 2006 r. w spadku lub darowizny - będzie w całości korzystał ze zwolnienia z opodatkowania PIT. Natomiast w przypadku uzyskania dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nabytych po 1 stycznia 2007 r. - zastosowanie będzie miał art. 30e ustawy o PIT, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r. Zgodnie z tym przepisem od dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw - podatek wynosi 19 proc. dochodu. Jeśli chodzi o omawianą sytuację, to nabycie w drodze spadku następuje w dniu otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. W konsekwencji nabycie przez podatnika spadku po zmarłej matce (w skład którego wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) miało miejsce w dniu śmierci spadkodawcy, tj. 24 października 2006 r. Zatem w przypadku sprzedaży w roku 2007 nabytego prawa do lokalu, uzyskany przychód będzie korzystał ze zwolnienia z PIT.
Jeżeli spadkodawca był podatnikiem PIT, organ podatkowy informuje spadkobierców, na podstawie posiadanych danych, o wysokości dochodu lub przychodu spadkodawcy oraz o wysokości wpłaconych zaliczek na podatek lub podatku, podając równocześnie przypadającą do zapłacenia kwotę podatku lub kwotę nadpłaty.
Jeżeli spadkodawca poniósł wydatki uprawniające do ulg podatkowych, spadkobierca w terminie 30 dni od dnia otrzymania informacji z urzędu skarbowego o rozliczeniach zmarłego zawiadamia organ podatkowy o wysokości poniesionych wydatków.
Po upływie 30-dniowego terminu organ podatkowy doręcza spadkobiercom decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego lub stwierdzającą nadpłatę.
Oprocentowanie z tytułu przypadających na rzecz spadkodawcy nadpłat oraz zwrotów podatków naliczane jest do dnia otwarcia spadku.
Przypadające na rzecz spadkodawcy nadpłaty oraz zwroty podatków, a także oprocentowanie z tych tytułów zwracane są poszczególnym spadkobiercom w proporcji określonej w ich zgodnym oświadczeniu woli, pod warunkiem złożenia w organie podatkowym: prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku; zgodnego oświadczenia woli wszystkich spadkobierców o podziale tych należności.
PRZYKŁAD:
OBOWIĄZKI BANKU PRZY ZGONIE KLIENTA
Bank zawiera umowy rachunku bankowego z osobami fizycznymi nieprowadzącymi firm. Środki zgromadzone na tych rachunkach są oprocentowane, a odsetki naliczane są na koniec każdego miesiąca. Bank od tych odsetek pobiera zryczałtowany PIT. W przypadku gdy klient jest osobą podlegającą ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu na terytorium Polski i dostarczy bankowi certyfikat rezydencji podatkowej, bank stosuje stawkę podatku wynikającą z odpowiedniej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. W 2006 roku jeden z klientów zmarł. Bank nie posiada jednak udokumentowanej informacji o zgonie. Odsetki od środków na tym rachunku nadal są naliczane i jest od nich pobierany podatek. Czy bank ma w takiej sytuacji obowiązek pobierać podatek od środków zgromadzonych na jego rachunku i przesyłać informacje IFT?
Bank ma obowiązek zarówno pobierać podatek, jak również sporządzać i przesyłać informacje IFT. Od uzyskanych dochodów z odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku podatnika, prowadzonych przez podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów, z wyjątkiem środków pieniężnych związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą pobiera się 19-proc. zryczałtowany podatek dochodowy. W związku z tym, z tytułu wypłacania tych przychodów (uznawania rachunku bankowego odsetkami) na banku ciążą obowiązki płatnika. Bez znaczenia dla tych obowiązków pozostaje fakt, że bank posiada nieudokumentowane informacje o śmierci właściciela rachunku.
W razie niezłożenia oświadczenia spadkobiercy lub spadkobierców w terminie 30 dni od dnia złożenia prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku kwoty należnych nadpłat i zwrotów podatku, a także kwoty oprocentowania z tych tytułów składane są do depozytu organu podatkowego.
Ważne!
Bieg terminów m.in. przedawnienia, do zwrotu nadpłaty podatku ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły dwa lata od śmierci spadkodawcy
EWA MATYSZEWSKA
ewa.matyszewska@infor.pl
Podstawa prawna
■ Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
■ Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).