Jestem w trakcie budowy domu i bywa, że na szybko potrzebuję gotówki. Pożyczam je wtedy od rodziny lub znajomych. Koleżanka ostrzegła mnie, żebym uważała, fiskus ma bowiem prawo zajrzeć do moich rozliczeń, zapytać, skąd mam takie kwoty. Wydało mi się to absurdalne, bo nie powinno nikogo interesować, skąd mam pieniądze na swoje potrzeby – pisze pani Elżbieta. – Czy to prawda, że urząd skarbowy ma prawo wglądu w moje wydatki i w to, od kogo pożyczam pieniądze? – pyta czytelniczka.
Monika Ławnicka doradca podatkowy, menedżer w Accreo / Media / Bruno Fidrych
Fiskus może kontrolować obrót naszych pieniędzy i jeśli chcemy spać spokojnie, lepiej róbmy to formalnie, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Przede wszystkim, jeżeli tylko mamy taką możliwość, zadłużajmy się raczej u najbliższej rodziny niż u znajomych, bo w tym przypadku kwotą graniczną niepodlegającą opodatkowaniu jest 9637 zł. Taką pożyczkę możemy przyjąć w gotówce, nie informując o niczym skarbówki. Najbliższa rodzina to: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha.
Pożyczając od tych samych osób powyżej 9637 zł, musimy spełnić dwa warunki, by nie zapłacić podatku. Po pierwsze, powiadomić urząd skarbowy, po drugie – pieniądze nie mogą być wręczone w postaci gotówki, lecz przekazane drogą oficjalną. Konieczne jest złożenie deklaracji PCC-3 i udokumentowanie otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, rachunek w SKOK lub przekazem pocztowym. W pierwszym przypadku dowodem będzie wyciąg z konta bankowego, w drugim potwierdzenie zrealizowania przekazu. W przeciwnym razie zapłacimy podatek mimo przynależności do uprzywilejowanej grupy podatkowej.
Inaczej będzie, jeśli pożyczymy pieniądze od teściów, zięcia lub synowej, bo choć są zaliczani również do bliskiej rodziny, to zastosowano wobec nich pewne ograniczenia. Pożyczki wśród tych osób nieprzekraczające 9637 zł (od jednej osoby w ciągu 5 lat) są również wolne od podatku, ale po przekroczeniu tej kwoty trzeba go zapłacić od nadwyżki. Gdyby więc pani Elżbieta pożyczyła od teściowej 20 tys. zł, powinna zapłacić podatek od kwoty przekraczającej 9.637 zł (20 000–9637=10 363), a więc od 10 363 zł.
Odrębnie traktuje się dalszą rodzinę i znajomych. Od wuja lub kolegi bezpiecznie można pożyczyć 5 tys. zł. Trzeba jednak pamiętać, iż brane są pod uwagę wszystkie pożyczki od jednej osoby w ciągu 3 kolejnych lat, począwszy od stycznia 2009 r. Jeśli więc w 2009 r. zadłużyliśmy się u kolegi na 4,5 tys. zł, a w tym roku – na kolejne 5 tys., podatku nie zapłacimy, bowiem od 2012 r. rozpoczął się kolejny 3-letni okres. Przy pożyczce pieniędzy od kilku różnych osób kwota wolna wynosi łącznie 25 tys. zł (liczona w ciągu 3 lat).
Umowa pożyczki przekraczającej 500 zł powinna być zawarta na piśmie, zwłaszcza dla bezpieczeństwa osoby, która jej udziela. Jeśli z jakichś względów nie chcemy jej spisywać, warto zażądać przynajmniej pokwitowania przyjęcia pieniędzy. W umowie trzeba przede wszystkim wpisać, kto komu i ile pożycza, oraz termin zwrotu długu.
Podstawa prawna
Art. 4a, art. 9 ustawy o podatku od spadków i darowizn z 28 lipca 1983 r. (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).
Art. 3-4, art 9-10 ustawy z 9 wrześ- nia 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.).
Art. 720–724 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
PORADA EKSPERTA
Osoby pożyczające pieniądze od bliskich powinny zwracać uwagę na możliwość opodatkowania takich pożyczek podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC). Zobowiązanym do zapłaty tego podatku jest biorący pożyczkę. Podatek od kwoty pożyczki, obliczony według stawki 2-proc. należy uiścić w ciągu 14 dni od daty powstania obowiązku podatkowego na rachunek organu podatkowego właściwego ze względu na swoje miejsce zamieszkania. Za datę powstania obowiązku podatkowego uważa się moment dokonania czynności cywilnoprawnej, czyli zawarcia umowy pożyczki, niezależnie od tego, czy później nastąpi przekazanie pieniędzy. Również w terminie 14-dniowym należy złożyć deklarację PCC-3, w której wykazujemy obliczony podatek. Jeśli pożyczkobiorca nie zapłaci podatku, powstaje zaległość podatkowa. Odsetki za zwłokę naliczane są od dnia następującego po upływie terminu płatności.
Dodatkową konsekwencją jest ryzyko nałożenia przez organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej podatku w wyższej wysokości, bo wynoszącego aż 20 proc. Sankcyjna 20-proc. stawka będzie zastosowana, jeśli w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego podatnik powoła się na fakt zawarcia umowy pożyczki, od której nie został uiszczony PCC. Sytuacja taka może wystąpić między innymi w trakcie postępowania w sprawie nieujawnionych źródeł przychodu, np. podczas kontroli rocznego zeznania podatkowego, gdy okaże się, że kontrolowany zarabia zbyt mało na to, by stać go było na zakup drogiego samochodu lub budowę domu. Często sam kontrolowany ujawnia fakt pożyczki, tłumacząc się przed fiskusem. Podobny mechanizm znajdzie zastosowanie przy pożyczkach od najbliższej rodziny, jeśli nie zostaną spełnione warunki do skorzystania ze zwolnienia z podatku. Tak więc, jeśli brat pożyczy siostrze większą sumę, np. 50 tys. zł, i siostra nie złoży w wymaganym terminie deklaracji PCC-3 oraz nie wykaże, że pieniądze zostały przekazane na rachunek bankowy, rachunek w SKOK lub przekazem pocztowym, urząd skarbowy będzie miał prawo dochodzić od siostry nie tylko karnej 20-procentowej stawki podatku (jeśli siostra powoła się na pożyczkę w trakcie kontroli lub postępowania – wówczas momentem powstania obowiązku podatkowego będzie moment powołania się na fakt pożyczki), ale także odsetek za zwłokę .
W niektórych sytuacjach, np. przy pożyczce kwoty nie przekraczającej 9637 zł wśród najbliższej rodziny, pożyczane od jednej osoby pieniądze, a także nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej osoby lub po tej samej osobie, sumuje się w ciągu 5 lat. Zlicza się je w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Oznacza to, że zwolnieniu będzie podlegała pożyczka w wysokości do 9637 zł, ale tylko wówczas, gdy w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym powstał obowiązek podatkowy, pożyczkobiorca nie otrzymał od tej samej osoby pożyczki. Jeśli otrzymał, a po podliczeniu okaże się, że przekroczył kwotę 9637 zł, to co do zasady, pożyczkodawca będzie zobowiązany wykazać ją w zeznaniu podatkowym i odprowadzić PCC od nadwyżki ponad omawianą kwotę.
Jeśli mamy do czynienia z pożyczką pomiędzy małżonkami, zstępnymi, wstępnymi, rodzeństwem oraz pożyczką udzieloną dla lub przez pasierba, ojczyma i macochę – możliwe jest zastosowanie zwolnienia również w odniesieniu do nadwyżki – warunkiem jest jednak złożenie deklaracji PCC w terminie 14 dni od dokonania czynności i udokumentowanie otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, rachunek w SKOK lub przekazem pocztowym.