NSA uznał, że wynagrodzenie rzeczowe za umorzenie udziałów podlega VAT.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 września 2011 r. (sygn. akt I FSK 1212/10, prawomocny) jest zgodny ze stanowiskiem fiskusa. Potwierdza, że wynagrodzenie za umorzenie udziałów w spółce kapitałowej w postaci niepieniężnej powinno być opodatkowane VAT.
Jest to jednak pierwsze takie orzeczenie NSA w tej kwestii. Do tej pory sprawy te były na wokandzie sądów wojewódzkich, które nie zgadzały się z poglądem organów podatkowych. W ocenie sądów pierwszej instancji, jeśli spółka wypłaca wspólnikowi wynagrodzenie za umorzenie udziałów w postaci rzeczowej, tj. wydaje wspólnikowi część swojego majątku, to nie jest to dostawa towarów i nie występuje tu VAT. To pozwalało sądzić, że wykształciła się korzystna dla podatników linia orzecznicza. Jednak NSA orzekł inaczej i przyznał rację fiskusowi.
To bardzo ważny wyrok dla spółek kapitałowych, których w Polsce jest blisko 270 tys. Wynagrodzenie w postaci rzeczowej stanowi z jednej strony alternatywę dla kredytu bankowego, z którego można by sfinansować (zamiast pożyczonej gotówki) umorzenie, a z drugiej pozwala zachować kontrolę nad majątkiem w kręgu udziałowców.
Zmiana stanowiska
Jeszcze do 2009 r. organy podatkowe przy operacji umorzenia udziałów w spółkach nie nakazywały naliczania VAT. Takie interpretacje wydał m.in. dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie (24 czerwca 2009 r., nr IPPP1-443-479/09-2/MP) czy dyrektor IS w Poznaniu (21 grudnia 2009 r., nr LPP1/ 443-1246/09-4/BP).
Jak mówi Filip Siwek, doradca podatkowy w Kancelarii Prawnej Skoczyński Wachowiak Strykowski, na tej podstawie wydawało się oczywiste, że VAT nie występuje, bo nie ma dostawy. Zapobiegliwi przedsiębiorcy mimo wszystko występowali o interpretacje, aby to potwierdzić. Ku ich zaskoczeniu organy uznały jednak, że VAT ma być. W ten sposób sprawy trafiły do sądów pierwszej instancji, które zaczęły uchylać niekorzystne interpretacje fiskusa.
Przykładowo taką interpretację wydał dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu (8 października 2010 r., nr ILPP1/ 443-766/10-2/NS).
– Teraz po wyroku NSA nastąpił zwrot i stanowisko organów może okazać się akceptowane także przez sądy wojewódzkie – dodaje Filip Siwek.
Dostawa towarów
Problem związany jest z tym, że przepisy podatkowe wprost nie określają, że np. wydanie nieruchomości za umorzenie udziałów jest odpłatną dostawą towarów. Takie też stanowisko przyjęła spółka, w sprawie której orzekł NSA.
W tej sprawie w zamian za umorzenie udziałów miały zostać przekazane udziałowcowi m.in. grunty, budynki i ich wyposażenie. We wniosku o interpretację podatkową spółka stwierdziła, że jeśli bezspornie przyjmuje się, że czynność umorzenia udziałów w zamian za gotówkę nie podlega VAT, to również analogicznie umorzenie w zamian za wynagrodzenie rzeczowe jest nieopodatkowane.
Z tym nie zgodził się minister finansów. Przyznał wprawdzie, że umorzenie udziałów za wynagrodzeniem nie podlega VAT, ale przekazanie wspólnikowi (udziałowcowi) – wynagrodzenia za umorzone udziały w postaci składników majątkowych już jest opodatkowane. Wynika to z tego, że skutkiem takiej operacji jest przeniesienie prawa do rozporządzania towarami przez spółkę na rzecz wspólnika. A według przepisów ustawy o VAT dostawa towaru oznacza wszelkiego rodzaju rozporządzanie towarem (nie tylko sprzedaż, lecz także przeniesienie własności).
WSA w Poznaniu w wyroku z 25 maja 2010 r. (sygn. akt I SA PO/272/10, nieprawomocny) nie zgodził się z tą interpretacją, uchylił ją i przyznał rację spółce. W ocenie sądu stanowisko organów w tej samej interpretacji podatkowej jest wewnętrznie sprzeczne. Jeśli przepisy kodeksu spółek handlowych, które regulują operację umorzenia udziałów, nie przesądzają, w jakiej formie wynagrodzenie powinno być wypłacone wspólnikowi (a możliwa jest wypłata w formie rzeczowej), to nie można w ramach nabycia udziałów w celu ich umorzenia rozróżniać poszczególnych składników wynagrodzenia.
Ponadto nie można uznać, że wynagrodzeniem za przenoszony majątek będą udziały w spółce, które będą umorzone (unicestwione). Taka teza przenosi się również na konsekwencje w podatku dochodowym (CIT). Wbrew stanowisku fiskusa wydanie nieruchomości w ramach operacji umorzenia udziałów nie prowadzi do powstania przychodu podlegającego opodatkowaniu. To korzystne stanowisko dla spółek potwierdzają również inne wyroki sądów wojewódzkich (np. WSA w Łodzi z 3 grudnia 2010 r., sygn. akt I SA/Łd 935/10, nieprawomocny, WSA w Poznaniu z 17 marca 2011 r., sygn. akt I SA/Po 101/11, nieprawomocny).
Obejście prawa
NSA przyznał jednak rację fiskusowi i uchylił wyrok poznańskiego sądu. Podkreślił, że jeśli taka operacja nie miałaby podlegać VAT, to mogłoby dochodzić do obejścia prawa, w postaci tworzenia fikcyjnych spółek tylko po to, aby pewne składniki majątkowe zmieniły właściciela bez opodatkowania.
Teoretycznie można byłoby więc założyć spółkę, nakupować na nią towarów, odliczyć VAT, a następnie wydać te towary do majątku prywatnego już bez VAT.
Andrzej Nikończyk, doradca podatkowy w Kancelarii Kolibski Nikończyk Dec i Partnerzy, zgadza się jednak z wyrokiem NSA.
Według niego, jeśli spółka, wydając wspólnikowi majątek, działa jako podatnik VAT, to dochodzi do dostawy towarów poprzez przeniesienie prawa do rozporządzania, która jest czynnością opodatkowaną. Natomiast gdyby to była spółka nieprowadząca działalności gospodarczej w rozumieniu VAT, to kupując, nie miałaby prawa do odliczenia, a dokonując dostawy, nie byłaby z tego tytułu podatnikiem.
Problem polega jednak na tym, że przypisanie spółce cech podatnika VAT przy wydaniu majątku ma miejsce praktycznie we wszystkich spółkach kapitałowych.
Możliwe zwolnienie
W niektórych sytuacjach spółki mogą jednak uniknąć zapłaty podatku, kiedy w zamian za umorzone udziały wspólnik otrzymuje nieruchomość.
– Jeśli przedmiotem dostawy jest na przykład budynek po dwóch latach od zasiedlenia, to taka dostawa byłaby zwolniona z VAT – mówi Andrzej Nikończyk.
Filip Siwek dodaje również, że zwolnienie przysługiwałoby w przypadku dostawy gruntów niezabudowanych. VAT nie nalicza się bowiem od dostawy terenów niezabudowanych innych niż tereny budowlane oraz przeznaczone pod zabudowę albo gdy obiekty nie były modernizowane w okresie pięciu lat.
Jeśli jednak spółki nie będą mogły skorzystać ze zwolnienia, to nie będą miały pieniędzy na umorzenie udziałów.
– Przykładowo, jeżeli spółka przekaże nieruchomości o wartości 10 mln zł, to musiałaby automatycznie dysponować 2,3 mln zł na odprowadzenie VAT. W normalnej transakcji gotówkowej pieniądze byłyby od nabywcy, ale w tej sytuacji tego nie ma – zauważa Filip Siwek.
Co więcej, teza o objęciu VAT wynagrodzenia rzeczowego za udziały, może przełożyć się również na wypłatę dywidendy w formie rzeczowej. Niewykluczone, że zwiększą się koszty dywidend wypłacanych na przełomie roku. Dotychczas korzystne dla spółek stanowisko potwierdzały sądy administracyjne. Sprawy te czekają jednak na rozpoznanie przez NSA.