Racjonalna kalkulacja dochodzonego odszkodowania oraz profesjonalne przygotowanie pozwu i prowadzenie sprawy dają szansę na skuteczne dochodzenie odszkodowań za zaniedbania fiskusa.
■ Czy podatnicy często i chętnie żądają odszkodowań od Skarbu Państwa?
- Niewiele spraw podatkowych zakończonych sukcesem ma ciąg dalszy w postaci powództwa cywilnego. Często podatnicy rezygnują z możliwości dochodzenia odszkodowania, obawiając się ryzyka związanego z takim procesem, kosztów i koniecznego zaangażowania. Powszechna jest bowiem pewnego rodzaju obawa i niechęć do występowania przeciwko Skarbowi Państwa. Co więcej, z broniącego się w sprawie podatkowej podatnicy stają się atakującym w sprawie cywilnej.
■ Kiedy zatem podatnik powinien zdecydować się na wniesienie powództwa?
- Z punktu widzenia formalnego istotne są następujące elementy: niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, powstanie szkody oraz związek przyczynowy między niezgodnym z prawem działaniem organu władzy publicznej a powstałą szkodą.
Pozornie wydaje się to proste, ale tak nie jest. Droga do skutecznego pozwu jest trudna i pracochłonna. Wykazując niezgodne z prawem działanie organu, trzeba pamiętać, że nie wystarczy np. uchylenie decyzji w toku kontroli instancyjnej. Szanse rosną dopiero wtedy, gdy uchylenie decyzji następuje w związku z rażącym naruszeniem prawa i znajduje to bezpośrednie lub pośrednie potwierdzenie w uzasadnieniu.
■ Szanse podatnika wzrastają?
- W takiej sytuacji można wykazać, że organy podatkowe egzekwowały decyzję obarczoną rażącym naruszeniem prawa i tym samym doprowadziły do powstania szkody. Gdy jednak uzasadnienie oparte jest na naruszeniu procedury, zwłaszcza wtedy, gdy dotyczy postępowania dowodowego, pozwane organy bronią się zarzutem braku bezprawności działania w związku z zawinieniem bądź przyczynieniem się podatnika do naruszeń procedury.
■ Co może wtedy zrobić sąd?
- Jeśli sąd podzieli twierdzenia w zakresie bezprawności, może powództwo oddalić wyłącznie dlatego, że brak jest związku przyczynowego bądź powód nie wykazał powstania szkody i jej wysokości. Ciężar dowodzenia jest w tym wypadku wyjątkowo precyzyjnie weryfikowany przez sądy. Orzecznictwo natomiast nie daje jasnych wytycznych, jak ustalić bezpiecznie wysokość szkody. Sądy odmiennie podchodzą do kwestii kosztów profesjonalnej pomocy prawnej w postępowaniu podatkowym, uznając stosunkowo często, że poniesione koszty reprezentowania nie stanowią szkody. Argumentacja bywa różna, a jedno z najbardziej zaskakujących orzeczeń sądu I instancji stanowi, że nie są szkodą koszty pełnomocnika, skoro jego działanie przyczyniło się do pozytywnego rozstrzygnięcia dla podatników. Jeszcze trudniej uzyskać odszkodowanie w zakresie utraconych korzyści, a w tym zakresie zasady są podobne do typowych procesów odszkodowawczych.
■ Jak ustalić kwotę dochodzonego odszkodowania?
- Rekomenduję ostrożne podchodzenie do wyliczania szkody. Jasne, dobrze uzasadnione i potwierdzone dowodami wyliczenie, także w zakresie utraconych korzyści, daje większe szanse na powodzenie niż duża kwota odszkodowania, oparta na szacunkach i trudnych do zweryfikowania przez sąd założeniach. Trzeba pamiętać, że oddalenie powództwa chociażby w części przekłada się co do zasady na odpowiednią przegraną w zakresie kosztów sądowych.
■ Co może pomóc w wykazaniu szkody?
- Wiele wagi trzeba przyłożyć do dowodów i ich prezentacji. Jeżeli dochodzimy odszkodowania z tytułu kosztów kredytu zaciągniętego na spłatę określonych decyzją podatków, należy przedłożyć niezależnie od wyliczenia umowę kredytu, wyciągi bankowe dokumentujące poszczególne spłaty, koszty prowizji, weksli, opłat itd. Każde zaniedbanie może skutkować oddaleniem powództwa. Niezwykle pomocne przy dochodzeniu utraconych korzyści jest przedłożenie korespondencji z postępowania, w szczególności wniosków o wstrzymanie decyzji, w tym informacji o potencjalnych stratach powstałych z wykonania decyzji, np. kar umownych związanych z niemożnością wywiązania się z dostaw w związku z egzekucją lub zabezpieczeniem potencjalnych zaległości, zatrzymaniem zwrotów VAT itp.
■ Czy postępowanie jest kosztowne?
- Reguły postępowania i koszty są analogiczne do spraw cywilnych. Opłata wynosi co do zasady 5 proc. wartości przedmiotu sporu. Należy też liczyć się z kosztami zastępstwa procesowego zasądzanymi w wyroku od strony przegrywającej.
■ O czym powinien pamiętać podatnik składając powództwo do sądu?
- O tym, że pozwane organy nie są skłonne do jakichkolwiek rozwiązań ugodowych i korzystają ze środków odwoławczych. Proces jest więc z reguły długi i trzeba uzbroić się w cierpliwość także dlatego, że broniąc się organy podatkowe nie przebierają w środkach.
Rozmawiała ALEKSANDRA TARKA
■ RAFAŁ OLESIŃSKI
adwokat, prowadzi kancelarię prawną specjalizującą się w prawie gospodarczym i podatkowym