Krajowa Administracja Skarbowa oznacza rewolucyjne zmiany nie tylko dla dotychczasowej administracji podatkowej, skarbowej i celnej, ale również dla podatników – osób fizycznych i firm. Zaskoczeń może być wiele, ponieważ KAS to nie tylko zmiana administracji, ale również procedur, rodzajów postępowań i nowe uprawnienia dla urzędników i funkcjonariuszy.
BĘDZIE POLICJA SKARBOWA
Emocje i zaskoczenie wśród podatników mogą budzić przede wszystkim nowe uprawnienia naczelników urzędów celno-skarbowych (UCS), którzy staną się kolejnym organem ścigania. Uprawnienia naczelnika zostały wymienione wprost w art. 33 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej. Zdaniem Mirosława Siwińskiego, radcy prawnego i doradcy podatkowego w kancelarii prof. W. Modzelewskiego, oznacza to, że naczelnik UCS będzie kimś w rodzaju policji skarbowej. – Takie skojarzenie od razu budzą uprawnienia wskazane w ust. 1 pkt 8–12 będące typowymi zadaniami organów ścigania – przyznaje ekspert. Chodzi o uprawnienia m.in. do:
- rozpoznawania, wykrywania i zwalczania przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, zapobieganie tym przestępstwom i wykroczeniom oraz ściganie ich sprawców w zakresie określonym w kodeksie karnym skarbowym,
- rozpoznawania, wykrywania i zwalczania przestępstw określonych w ustawie o rachunkowości, zapobieganie tym przestępstwom oraz ściganie ich sprawców,
- rozpoznawania, wykrywania i zwalczania przestępstw i wykroczeń określonych w innych ustawach wskazanych w art. 33 ust. 1 pkt 10 ustawy o KAS.
Zdaniem Agnieszki Tałasiewicz, partnera w zespole postępowań podatkowych i sądowych w EY, o tym, że urzędy celno-skarbowe (UCS) będą mieć charakter policji skarbowej, świadczy również to, iż pracownicy UCS będą prowadzić (co do zasady bez nadzoru prokuratora) postępowania przygotowawcze nie tylko w zakresie kodeksu karnego skarbowego, ale również kodeksu karnego (pod warunkiem, że przestępstwa karne będą nierozerwalnie związane z przestępstwem skarbowym).
– Uprawnieniem stricte policyjnym będzie również legitymowanie, jeżeli jest to niezbędne na potrzeby kontroli, a także przeszukiwanie lokali, w tym mieszkań w każdej sytuacji – mówi Agnieszka Tałasiewicz. Przeszukanie będzie mogło się odbywać z użyciem urządzeń technicznych oraz psów służbowych. – Co prawda do przeszukania mieszkania potrzebna będzie zgoda prokuratora rejonowego, ale w sytuacjach niecierpiących zwłoki kontrolerzy będą mogli przeszukiwać mieszkania bez zgody prokuratora – ostrzega ekspertka.
Zwraca też uwagę, że biorąc pod uwagę charakter kontroli w zakresie podatkowym, wymienione uprawnienia są daleko idące i przeciętnego podatnika mogą dziwić. – Natomiast jeśli spojrzeć na to z perspektywy celu przeprowadzanej reformy, czyli zwiększenia efektywności kontroli i zwalczania przestępstw skarbowych – są to uprawnienia niezbędne do właściwego funkcjonowania administracji skarbowej. Problem polega tylko na tym, że UCS nie będzie kontrolować tylko przestępców, ale również zwykłych podatników – mówi Agnieszka Tałasiewicz.
Również Mirosław Siwiński uważa, że nowe uprawnienia same w sobie nie są złym rozwiązaniem, ale pod warunkiem, iż będą rzetelnie wykorzystywane przez naczelników.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA KONTRAHENTA
KONTRAHENTA
– Podatnicy mogą być też zaskoczeni np. sytuacją, w której zostaną powaleni na podłogę własnego mieszkania przez osoby w kominiarkach tylko dlatego, że kontrahent ich kontrahenta, którego nie mieli prawa znać, nie rozliczył podatku na wcześniejszym etapie obrotu – wskazuje Mirosław Siwiński.
Również Przemysław Powierza, doradca podatkowy i partner w RSM Poland, przyznaje, że może się zdarzyć, iż podatnik zostanie skontrolowany na zasadzie kontroli krzyżowej, mimo że nie ma pojęcia o istnieniu kontrolowanego podmiotu. – Taka kontrola może objąć różne fazy obrotu towarem czy też różne fazy wytwarzania usługi, a więc nie tylko bezpośrednich kontrahentów – wyjaśnia ekspert.
Przemysław Powierza wskazuje też, że po wprowadzeniu KAS podatnicy muszą być przygotowani na żądanie dokumentów, które w ogóle nie będą dotyczyły kontrolowanego okresu, ale których obowiązkowy okres przechowywania – zgodnie z zupełnie odrębnymi przepisami – jeszcze nie minął. – Przykładowo mogą to być akta osobowe pracowników, np. sprzed 15 lat – mówi ekspert.
Agnieszka Tałasiewicz dodaje, że w ramach nowych uprawnień pracownicy KAS będą mieli również prawo do żądania udostępnienia akt, ksiąg i dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, także za inny okres niż objęty kontrolą. Będą mogli żądać wglądu także do poufnych dokumentów. – Uprawnieniem, które ma pomóc w realizacji zadań w terenie, jest prawo wstępu, przebywania i poruszania się na terenie kontrolowanego – stwierdza ekspertka.
Z kolei Przemysław Powierza zwraca uwagę, że po raz pierwszy przewidziano wprost w procedurze kontrolnej możliwość żądania tłumaczeń urzędowych do badanych dokumentów. – To oznacza, że koszt tłumaczeń będzie wyższy, gdyż będą to musiały być tłumaczenia poświadczone przez tłumaczy przysięgłych – wyjaśnia.
CZYNNOŚCI OPERACYJNE SKARBÓWKI
Mirosław Siwiński przyznaje z kolei, że podatnicy mogą być zaskoczeni informacjami i dowodami, które będą mogły uzyskać organy poza postępowaniami przewidzianymi w ordynacji podatkowej (czyli bez czynnego udziału strony) w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych (art. 113 –24 ustawy o KAS). – Szczególnie niepokojąca jest możliwość pozyskania danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych (art. 114). Tu z góry trzeba zadać pytanie, czy kontrola sądowa w zakresie i terminach przewidzianych ustawą (art. 116) zapewni prawidłowe korzystanie z tych uprawnień – mówi ekspert.
Zgodnie bowiem z art. 116 ustawy o KAS kontrolę nad uzyskiwaniem danych telekomunikacyjnych, danych pocztowych lub danych internetowych będzie sprawował sąd okręgowy właściwy dla siedziby organu KAS, któremu udostępniono te dane.
– Przestępcy z kolei mogą być zaskoczeni nowymi uprawnieniami skarbówki, takimi jak zakup kontrolowany, złożenie propozycji przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej lub niejawnym nadzorowaniem wytwarzania, przemieszczania i przechowywania przedmiotów przestępstwa oraz obrotu nimi (art. 119–120) – wskazuje Mirosław Siwiński.
KAŻDY Z PRAWEM DO KONTROLI
Przemysław Powierza przyznaje również, że po wprowadzeniu KAS podatnika ze Szczecina będzie mógł kontrolować naczelnik UCS z Krakowa, co też przełoży się na koszty po stronie podatników. – Zwykła wizyta w celu przejrzenia akt będzie wyzwaniem logistycznym, także dla pełnomocników – mówi ekspert.
Ustawa o KAS zakłada bowiem likwidację właściwości miejscowej naczelników urzędów celno-skarbowych. Kontrolę celno-skarbową będzie mógł przeprowadzić każdy naczelnik urzędu celno-skarbowego, bez względu na terytorialny zasięg działania. Naczelnicy będą więc mogli wykonywać kontrolę celno-skarbową na terytorium całego kraju.
W efekcie podatnicy mogą mieć utrudniony dostęp do dokumentacji zebranej przez organ w trakcie kontroli celno-skarbowej.
Co więcej, o wyborze miejsca kontroli będzie decydował organ celno-skarbowy. Ustawa o KAS wskazuje, że miejscem wykonywania czynności kontrolnych mogą być: urząd celno-skarbowy, siedziba kontrolowanego, miejsce prowadzenia lub przechowywania ksiąg podatkowych, ale także każde inne miejsce związane z prowadzoną przez kontrolowanego działalnością, w tym lokal mieszkalny lub miejsca, w których mogą się znajdować urządzenia, towary lub dokumenty dotyczące tych urządzeń, towarów lub czynności podlegających kontroli.
Jeśli naczelnicy UCS będą chcieli przeprowadzić czynności kontrolne w siedzibie organu, może to oznaczać dla podatnika konieczność przejechania wielu kilometrów na swój koszt.
Jest też i dobra wiadomość – nie zmienią się zasady przesłuchiwania kontrolowanych podatników i świadków. Do przesłuchań w ramach kontroli celno-skarbowej będą bowiem stosowane przepisy ordynacji podatkowej (odsyła do niej art. 94 ustawy o KAS). A jak wynika z art. 156 ordynacji, osoba wezwana przez organ podatkowy ma obowiązek stawienia się tylko na obszarze województwa, w którym zamieszkuje lub przebywa.
Dodajmy też, że jeśli kontrolę będzie prowadził naczelnik UCS z innego województwa, to będzie on mógł zwrócić się o przesłuchanie danej osoby do naczelnika urzędu celno-skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu tej osoby.
PROBLEMY Z KONTROLAMI
To nie koniec zaskoczeń, jeśli chodzi o nowe kontrole celno-skarbowe. Przemysław Powierza zwraca uwagę, że po wejściu w życie ustawy o KAS możliwa będzie sytuacja, iż u danego podatnika prowadzona będzie jednocześnie zwykła kontrola podatkowa (przez naczelnika urzędu skarbowego) oraz kontrola celno-skarbowa przez naczelnika urzędu celno-skarbowego. – Nie powinniśmy mieć wątpliwości, że przepisy o swobodzie działalności gospodarczej dotyczące ograniczenia czasu trwania kontroli nijak będą się miały do nowej kontroli celno-skarbowej – stwierdza ekspert.
Co więcej, kontrole u podatnika będzie mógł prowadzić dotychczasowy naczelnik urzędu celnego lub dyrektor urzędu kontroli skarbowej, a po zmianach dyrektor izby administracji skarbowej w podobnej sprawie. – Dualizm procedur jest praktycznie przesądzony (do czasu zakończenia wszczętych do 28 lutego kontroli podatkowych, postępowań kontrolnych oraz podatkowych) – mówią o tym wyraźnie przepisy art. 202 i 208 ustawy wprowadzającej do ustawy o KAS – wyjaśnia Przemysław Powierza. Zatem kontrole prowadzone przez dyrektorów UKS przejmie naczelnik UCS, a postępowania odpowiednio: naczelnika urzędu celnego – naczelnik urzędu skarbowego, dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej – dyrektor izby administracji skarbowej. – Takie rozwiązanie jest jednak sensowne. Trudno oczekiwać, aby zmieniano reguły gry, podczas gdy gra ciągle trwa – stwierdza ekspert RSM Poland. Zwraca uwagę, że trzeba będzie jednak zachować większą ostrożność i starannie badać zakres uprawnień i obowiązków zarówno kontrolowanego, jak i kontrolujących, szczególnie gdy u tego samego podatnika będą się toczyć jednocześnie kontrole według dwóch różnych procedur.
Podstawa prawna
Ustawa z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. poz. 1947 ze zm.).
Ustawa z 16 listopada 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. poz. 1948 ze zm.).
Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 201).
