Moja firma działa w branży nieruchomości. Posiadam grunt, na którym chcę wybudować nieruchomość mieszkalną. Sprzedaż mieszkań planuję rozpocząć po otrzymaniu pozwolenia na budowę. Budowa nieruchomości będzie finansowana w części kredytem udzielonym przez bank, a częściowo wpłatami otrzymanymi od kupujących. W którym momencie należy rozpoznać przychód ze sprzedaży nieruchomości mieszkalnej dla potrzeb księgowych, a w którym dla celów podatkowych?
Moment rozpoznawania przychodów ze sprzedaży nieruchomości dla celów księgowych sprecyzował i ujednolicił opublikowany przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości KIMSF 15 „Umowy dotyczące budowy nieruchomości”. Precyzuje on zasady ujmowania przychodów ze sprzedaży nieruchomości w sytuacji, gdy umowa pomiędzy sprzedawcą a nabywcą jest zawierana przed zakończeniem budowy nieruchomości. KIMSF 15 zawiera również wytyczne pozwalające na zakwalifikowanie danej umowy jako podlegającej postanowieniom MSR 18 lub MSR 11. Zgodnie z zapisami KIMSF 15 ustalenie, czy dana umowa o budowę nieruchomości podlega regulacjom MSR 18 czy MSR 11 zależy każdorazowo od warunków zawartej umowy.
Kiedy MSR 11...
Postanowienia MSR 11 mają zastosowanie wówczas, gdy umowa spełnia definicję umowy o usługę budowlaną, a więc gdy nabywca ma możliwość określenia głównych elementów strukturalnych projektu nieruchomości zanim rozpocznie się budowa i/lub określenia głównych zmian strukturalnych, gdy budowa jest w trakcie realizacji (niezależnie od tego, czy kupujący wykorzystuje tę możliwość czy też nie). Przykładem umowy podlegającej regułom opisanym w MSR 11 jest umowa o budowę drogi, mostu, budynku, zapory, rurociągu, statku czy tunelu, w przypadku których nabywca decyduje o głównych elementach projektu.
...lub MSR 18
W sytuacji gdy nabywca ma tylko ograniczoną możliwość wpływania na projekt nieruchomości, np. może dokonać wyboru projektu spośród wielu opcji określonych przez sprzedawcę lub wprowadzać tylko drobne zmiany do podstawowego projektu, to wówczas taka umowa jest klasyfikowana jako umowa sprzedaży towarów i podlega regulacjom MSR 18. Z uwagi na to, że nabywca mieszkania nie może decydować o głównych elementach budowanej nieruchomości, a jedynie o niewielkich zmianach w głównym projekcie nieruchomości (jak np. o przesunięciu ścianek działowych w kupowanym mieszkaniu) sprzedaż mieszkania będzie podlegać regulacjom MSR 18.
KIMSF 15 wskazuje również, że przychody ze sprzedaży nieruchomości powinny być rozpoznane po spełnieniu wszystkich warunków określonych w punkcie 14 MSR 18, a więc gdy:
a) jednostka przekazała nabywcy znaczące ryzyko i korzyści wynikające z praw własności do dóbr,
b) jednostka przestaje być trwale zaangażowana w zarządzanie sprzedanymi dobrami w stopniu, w jakim zazwyczaj funkcję taką realizuje się wobec dóbr, do których ma się prawo własności, ani też nie sprawuje nad nimi efektywnej kontroli,
c) kwotę przychodów można wycenić w wiarygodny sposób,
d) istnieje prawdopodobieństwo, że jednostka uzyska korzyści ekonomiczne z tytułu przeprowadzonej transakcji, oraz
e) koszty poniesione oraz te, które zostaną poniesione przez jednostkę gospodarczą w związku z transakcją, można wycenić w wiarygodny sposób.
Ocena tego, kiedy jednostka przekazała nabywcy znaczące ryzyko i korzyści związane z własnością wymaga zbadania okoliczności towarzyszących transakcji. W większości przypadków przekazanie nabywcy ryzyka i korzyści zbiega się z przekazaniem mu tytułu prawnego lub fizycznym przekazaniem dóbr (MSR 18.15). W codziennej praktyce w spółce deweloperskiej powyższe warunki są spełnione w momencie podpisania umowy kupna-sprzedaży, która przyjmuje formę aktu notarialnego.
KSR 8
Powyższe postanowienia MSR 18 są zbieżne także z zapisami Krajowego Standardu Rachunkowości 8 „Działalność deweloperska”. Dodatkowo KSR 8 wskazuje, że w szczególnych przypadkach można uznać, iż przychód powstaje przed dniem zawarcia umowy sprzedaży w formie aktu notarialnego, np. w dniu odbioru lokalu przez nabywcę i przekazania mu dostępu do niego. Deweloper w opisie przyjętych przez siebie zasad (polityki) rachunkowości ustala przesłanki, których spełnienie uznaje się za realizację warunków określonych w MSR 18. Przykładowo mogą to być następujące warunki (rozpatrywane łącznie, tzn. spełnienie ich wszystkich bez wyjątku oznacza realizację przesłanek wymienionych w MSR 18):
a) nastąpiło podpisanie przez nabywcę protokołu odbioru nieruchomości bądź jej części, zgodnie z umową przedwstępną i przekazanie kluczy do budynku bądź lokalu;
b) na podstawie umowy przedwstępnej, pod datą protokolarnego odbioru budynku (lokalu) przenoszone są na nabywcę wszelkie ryzyka związane z tą nieruchomością lub jej częścią oraz korzyści, jak np. możliwość adaptacji, wynajmu itd.;
c) nabywca może rozpocząć użytkowanie nabytej nieruchomości lub jej części; deweloper nie jest zatem zobowiązany (na podstawie protokołu odbioru lub innego wiążącego dokumentu) do usunięcia istotnych usterek, co warunkuje wykorzystanie danej nieruchomości w okresie powyżej jednego miesiąca zgodnie z zamiarem nabywcy;
d) deweloper otrzymał całość lub prawie całość zapłaty za nieruchomość od nabywcy;
e) po podpisaniu protokołu odbioru nie zachodzi istotne ryzyko odstąpienia nabywcy od umowy i konieczności zwrotu wpłaconych przez niego środków (jako jedno ze szczegółowych kryteriów spełnienia tego warunku można uznać np. fakt, że w ostatnich dwóch lub więcej okresach obrotowych łączna wartość umów deweloperskich, które rozwiązano po podpisaniu protokołu odbioru, była nieistotna z punktu widzenia dewelopera, a warunki rynkowe nie uległy pogorszeniu);
f) deweloper nie jest zobowiązany zgodnie z umową deweloperską do wykonania innych ważnych czynności poza zawarciem przyrzeczonej umowy sprzedaży.
Podsumowując, w przypadku sprzedaży nieruchomości mieszkalnej lub jej części momentem rozpoznania przychodu ze sprzedaży w księgach rachunkowych jest moment przekazania nabywcy znaczących ryzyk i korzyści związanych z nabywaną przez niego nieruchomością. W praktyce momentem tym jest zazwyczaj dzień podpisania umowy kupna-sprzedaży w formie aktu notarialnego. Tylko w szczególnych przypadkach można uznać, że moment ten występuje przed podpisaniem umowy, np. w dniu odbioru lokalu przez nabywcę i przekazania mu dostępu do niego.
CIT
Na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (ustawy o CIT) przychody uzyskiwane przez dewelopera ze sprzedaży lokali mieszkalnych to przychody z działalności gospodarczej. Dla tej kategorii źródła przychodów ustawa o CIT w art. 12 ust. 3a stanowi, że datą powstania przychodu jest dzień:
- wydania rzeczy,
- zbycia prawa majątkowego lub
- wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi,
- nie później niż dzień wystawienia faktury albo uregulowania należności.
Należy zauważyć, że dla powstania obowiązku podatkowego na gruncie ustawy o CIT ma znaczenie to, które z tych zdarzeń wystąpi najwcześniej.
W toku realizacji inwestycji mieszkaniowej mogą powstać wątpliwości, w którym momencie, biorąc pod uwagę brzmienie powyższej regulacji, deweloper powinien rozpoznać przychód podatkowy ze sprzedaży mieszkań.
Często już przed podpisaniem umowy deweloperskiej, deweloper zawiera z przyszłymi nabywcami umowy rezerwacyjne, na podstawie których rezerwuje na wskazany w umowie okres lokale mieszkalne, pod warunkiem wniesienia opłaty rezerwacyjnej. Opłaty rezerwacyjne z reguły podlegają zwrotowi na rachunek bankowy klienta w przypadku, gdy nie dojdzie do zawarcia umowy deweloperskiej. Jeśli umowa deweloperska zostanie zawarta, podlegają zaś co do zasady zaliczeniu na poczet ceny sprzedaży lokalu mieszkalnego. Moment otrzymania przez dewelopera opłaty rezerwacyjnej może zatem nasuwać wątpliwości, czy jest on datą, w której powinien zostać rozpoznany przychód podatkowy.
Mając na uwadze, że opłata rezerwacyjna to przysporzenie o charakterze zwrotnym, moment jej otrzymania nie powinien powodować obowiązku rozpoznania przychodu podatkowego dewelopera. W razie zaliczenia jej na poczet ceny sprzedaży mieszkania (jako części składowej pierwszej wpłaty), zastosowanie znajdą zaś przedstawione wyżej ogólne zasady dotyczące momentu powstawania przychodu zawarte w ustawie o CIT.
Kolejnym etapem, który może rodzić pytanie o istnienie obowiązku rozpoznania przychodu podatkowego, jest dzień otrzymania przez dewelopera wpłat na poczet cen mieszkań, które to wpłaty zgodnie z harmonogramem zaawansowania prac są zobowiązani wnosić nabywcy.
W analizowanym przypadku, gdy inwestycja jest finansowana częściowo wpłatami od nabywców, należy uznać, że takie wpłaty dokonywane przez nabywców lokali na otwarty rachunek powierniczy, a następnie po potwierdzeniu zakończenia danego etapu realizacji przedsięwzięcia deweloperskiego przekazywane przez bank prowadzący ten rachunek na konto dewelopera, nie stanowią przychodu podatkowego dewelopera na moment ich otrzymania. Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o CIT do przychodów nie zalicza się bowiem pobranych wpłat lub zarachowanych należności na poczet dostawy towarów i usług, które zostaną wykonane w następnych okresach sprawozdawczych. Wpłaty uiszczane przez nabywców mają charakter zaliczkowy, nie są więc traktowane jako przysporzenie o charakterze definitywnym.
Następnym etapem realizacji inwestycji mieszkaniowej, który może budzić wątpliwości, czy stanowi datę, w której deweloper powinien rozpoznać przychód podatkowy, jest moment faktycznego wydania lokalu nabywcy poprzez przekazanie kluczy i potwierdzenie takiego wydania podpisaniem protokołu zdawczo-odbiorczego.
Mając na uwadze, że podpisanie protokołu zdawczo-odbiorczego i przekazanie kluczy do lokalu nie powodują przeniesienia prawa własności nieruchomości lokalowej na nabywcę, nie wydaje się właściwe, aby z tą datą deweloper był zobowiązany do rozpoznania przychodu podatkowego. Dopiero bowiem zawarcie umowy przeniesienia własności lokalu w formie aktu notarialnego powoduje skuteczne przejście prawa własności nieruchomości na nabywcę. Nie ma tutaj znaczenia, że akty notarialne przenoszące na nabywców prawo własności lokali mieszkalnych są z reguły podpisywane nawet kilka miesięcy po wydaniu lokali.
Podsumowując, to w dacie podpisania umowy przenoszącej na nabywcę własność w formie aktu notarialnego ma miejsce zbycie prawa majątkowego i wydanie, mające charakter definitywny. W tej bowiem dacie następuje ustanowienie odrębnej własności lokalu na rzecz nabywcy (wyodrębnienie własności lokalu z częściami wspólnymi) i dopiero z chwilą zawarcia umowy w formie aktu notarialnego nabywca uzyskuje pełne prawo do dysponowania lokalem. A zatem momentem, w którym deweloper powinien rozpoznać przychód podatkowy z tytułu sprzedaży mieszkań, jest dzień zawarcia umowy przenoszącej na nabywcę własność lokalu mieszkalnego w formie aktu notarialnego.
WAŻNE Dzień zawarcia umowy przenoszącej na nabywcę własność lokalu mieszkalnego w formie aktu notarialnego, to moment, w którym deweloper powinien rozpoznać przychód podatkowy z tytułu sprzedaży mieszkań.
CYKL: NIERUCHOMOŚCI W RACHUNKOWOŚCI I PODATKACH
Rozpoczynamy cykl, w którym radzimy księgowym, jak rozwiązać problemy związane z nieruchomościami, a jest ich wiele. W dzisiejszym odcinku skupiamy się na momencie rozpoznania przychodu ze sprzedaży nieruchomości mieszkalnej. Jest on bowiem inny dla potrzeb księgowych niż dla celów podatkowych.
Podstawa prawna
Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.).