Jakie są konsekwencje podatkowe śmierci osoby, na rzecz której prowadzono zbiórkę pieniężną?

Pracownicy spółki, w której pracował mąż czytelniczki, zorganizowali zbiórkę środków pieniężnych na jego rzecz. Pracownicy nie chcieli, by ich kolega (tj. mąż czytelniczki) wiedział, który z nich i jaką kwotę wpłacił, dlatego każdy przekazał określoną kwotę swojemu pracodawcy. Spółka następnie przelała łącznie 21 040 zł na wspólny rachunek bankowy czytelniczki i jej męża. Żadna z kwot przekazanych przez pracowników (ok. 100 osób) na rzecz męża czytelniczki za pośrednictwem pracodawcy nie przekraczała 5733 zł (tj. progu opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn w sytuacji, gdy nabywca jest zaliczany do III grupy podatkowej). Beneficjentem zbiórki miał być mąż czytelniczki, jednak zmarł on na kilka dni przed przelaniem tych środków przez pracodawcę. Czy w związku z otrzymaniem przelewu 21 040 zł na wspólny rachunek małżonków (tj. czytelniczki i jej zmarłego męża) czytelniczka musi zapłacić podatek od spadków i darowizn?

Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP, tytułem m.in. darowizny, polecenia darczyńcy (art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Co istotne, ustawa o podatku od spadków i darowizn nie definiuje pojęcia darowizny. W tym zakresie konieczne jest sięgnięcie do kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (art. 888 par. 1 k.c.).

Darowizna należy do czynności, których celem jest dokonanie aktu przysporzenia majątkowego bez ekwiwalentu w postaci świadczenia wzajemnego, i polega najczęściej na przesunięciu jakiegoś dobra majątkowego z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Świadczenie ma charakter nieodpłatny, gdy druga strona umowy nie zobowiązuje się do jakiegokolwiek świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę. Darowizna jest zatem dobrowolnym świadczeniem na rzecz obdarowanego pod tytułem darmym, nie wynika z żadnego stosunku zobowiązaniowego czy z ustawy. Jej istotną cechą jest to, że powstaje stosunek pomiędzy darczyńcą i obdarowanym. Żeby stwierdzić, że w danej sytuacji miała miejsce umowa darowizny, z treści umowy wiążącej jej strony musi wynikać:

• czy czynność prawna ma charakter nieodpłatny,
• czy występują obdarowany oraz darczyńca,
• jaki był charakter przekazanych środków.

Odnosząc się do postawionego pytania, należy wskazać, że jeżeli zbiórka środków pieniężnych zostanie zorganizowana w taki sposób, że tytułem prawnym nabycia przez ostatecznego beneficjenta tej zbiórki jest darowizna, wówczas skutki prawne otrzymanej darowizny należy rozpatrywać na gruncie ustawy o podatku od spadków i darowizn. Aby tak jednak było, forma zbiórki musi umożliwić identyfikację darczyńców i wysokość dokonanych wpłat. W przypadku braku takiej identyfikacji trudno kwalifikować ją jako umowę darowizny. Przy braku takich informacji nie sposób bowiem określić podmiotu umowy, jej dokładnej treści oraz wysokości datku od konkretnej osoby, a te elementy są nieodzowne dla zweryfikowania charakteru umowy w kontekście możliwości opodatkowania jej podatkiem od spadków i darowizn.

Kto był beneficjentem?

Jak wynika z art. 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn, obowiązek podatkowy ciąży na obdarowanym, czyli osobie (beneficjencie), na rzecz której zbiórka została zorganizowana i do której ostatecznie trafiły zebrane pieniądze. W analizowanym przypadku beneficjentem zbiórki, tj. obdarowanym, miał być mąż czytelniczki. Jednak zmarł on przed datą, kiedy na konto bankowe (wspólne małżonków) wpłynęły środki pieniężne zebrane w ramach zbiórki. Zatem mąż czytelniczki nie otrzymał zebranych środków pieniężnych tytułem darowizny, na dzień ich przekazania – jako beneficjent tych środków – już bowiem nie żył. Wobec tego nie możemy mówić o darowiźnie na rzecz męża czytelniczki, bo do niej nie doszło.

Również czytelniczka nie otrzymała darowizny, ponieważ to nie ona była beneficjentem środków pieniężnych zebranych przez organizatorów zbiórki i to nie w celu udzielenia jej pomocy środki te zostały zebrane. Z opisu sprawy nie wynika, by po śmierci męża czytelniczki darczyńcy zmienili swoją wolę i chcieli obdarować zebranymi środkami czytelniczkę.

Wnioski

Należy uznać, że zorganizowana zbiórka pieniędzy na rzecz męża czytelniczki nie rodzi dla czytelniczki ani dla jej zmarłego męża skutków podatkowych w podatku od spadków i darowizn, gdyż (jak wynika z opisu sprawy) pieniądze nie były zbierane na rzecz czytelniczki, tylko na rzecz jej męża, który nie został ich beneficjentem, ponieważ zmarł. Należy podkreślić, że celem wpłacających środki pieniężne w ramach zbiórki było obdarowanie męża czytelniczki, a nie czytelniczki.

Zaprezentowane stanowisko podzielają organy podatkowe. W interpretacji indywidualnej z 24 kwietnia 2024 r. (sygn. 0111-KDIB2-3.4015.22.2024.1.BD) dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdził, że „(…) nie mogę zgodzić się z Pani stanowiskiem, że otrzymane darowizny nie podlegają opodatkowaniu ze względu na to, że mieszczą się w kwocie wolnej określonej w art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Nabycie tych środków nie podlega opodatkowaniu w ramach uregulowań zawartych w ustawie o podatku od spadków i darowizn, bowiem do otrzymania darowizny w ogóle nie doszło. Z treści opisu sprawy nie wynika by to Pani miała być obdarowaną (obdarowanym miał być Pani mąż). Zatem środków, które wpłynęły na wspólny rachunek małżonków (de facto na Pani rzecz, bo Pani mąż w datach wypłaty środków nie mógł być już posiadaczem konta bankowego) nie można traktować jak środków pieniężnych otrzymanych przez Panią tytułem darowizny”.

Podsumowując – skoro do otrzymania darowizny w ogóle nie doszło, to nabycie przez czytelniczkę środków pieniężnych zebranych przez współpracowników zmarłego męża w ramach zorganizowanej dla niego zbiórki, przekazanych jej przez byłego pracodawcę męża, nie podlega opodatkowaniu w ramach uregulowań zawartych w ustawie o podatku od spadków i darowizn. ©℗