Polityka podatkowa UE a globalny podatek minimalny

Jednym z istotnych problemów, z jakimi borykają się Unia Europejska i państwa wysokorozwinięte (grupa G20) w ostatnich dwóch dekadach, jest zjawisko braku realnego (sprawiedliwego) opodatkowania dużych korporacji. Ma to kluczowe znaczenie w kontekście procesów globalizacji oraz cyfryzacji gospodarki.

Szukanie dobrego rozwiązania okazało się czasochłonne. Nie tylko ze względu na złożony charakter tego problemu, lecz także ze uwagi na coraz powszechniejszą tendencję do szkodliwej konkurencji podatkowej wśród państw europejskich. Skutkowało to brakiem światowego konsensusu w zakresie wypracowania powszechnie akceptowalnego rozwiązania. Długi i żmudny proces dochodzenia do przedstawienia przez najbogatsze państwa świata (w tym państwa UE) propozycji skutecznych rozwiązań podatkowych wygenerował frustrację i złość. W dobie zwiększających się obciążeń fiskalnych dla klasy średniej, jak również szerzącej się tendencji do ubożenia społeczeństw nie da się lekceważyć tych negatywnych nastrojów. Równie silną presję na zmiany w polityce fiskalnej i impet decyzyjny wywarły lawinowo rosnące wydatki budżetowe (m.in. coraz bardziej rozbudowane programy społeczne, wydatki na obronność czy politykę migracyjną).

Trudno o harmonizację…

O kształcie wspólnej, efektywnej polityki podatkowej UE w zakresie opodatkowania dochodów koncernów transgranicznych decyduje zasada traktatowa, stanowiąca, że polityka podatkowa jest domeną poszczególnych państw członkowskich. Wprawdzie w ramach jednolitego rynku ma miejsce głęboka harmonizacja podatków obrotowych, w szczególności podatku od wartości dodanej (VAT), jednak jest odczuwalny opór państw członkowskich przed ujednoliceniem zasad w zakresie podatków dochodowych.

W dobie eurosceptycznych nastrojów i rosnących deficytów budżetowych w poszczególnych państwach członkowskich raczej trudno dostrzec przejawy zainteresowania zrezygnowaniem z tego przywileju państw. Dotychczasowe próby ujednolicenia (reform) podatku dochodowego od dużych koncernów (m.in. projekt dyrektywy CCCTB) nie znalazły uznania we wszystkich państwach członkowskich mimo szczytnego celu, jakim było przeciwdziałanie międzynarodowemu unikaniu opodatkowania.

…i akceptację ze strony najbogatszych

Efektywna polityka podatkowa UE nie miała szans na powodzenie także dlatego, że nie towarzyszyła jej akceptacja ze strony najbogatszych państw świata (G20), a w szczególności USA, z których obszaru wywodzą się największe korporacje międzynarodowe funkcjonujące transgranicznie (m.in. w UE). Dlatego wypracowanie koncepcji wymagało ogólnoświatowego konsensusu, uwzględniającego nie tylko interesy gospodarcze poszczególnych regionów, lecz także akceptację na poziomie politycznym.

A jednak się udało

Mimo trudności w wypracowywaniu ogólnoświatowego konsensusu ostatecznie pojawiła się koncepcja globalnego podatku minimalnego, który ma zapobiegać unikaniu opodatkowania przez największe koncerny międzynarodowe oraz zapewnić większą równowagę podatkową między państwami. To z kolei ma przeciwdziałać szkodliwej konkurencji podatkowej i pozwolić skutecznie walczyć z rajami podatkowymi, również europejskimi.

Obecnie ta koncepcja jest rozważana pod kątem wdrożenia konkretnych rozwiązań legislacyjnych, jak również przygotowania się zainteresowanych grup kapitałowych do dostosowania swoich struktur i wewnętrznych procedur rachunkowych oraz bilansowych.

Globalny minimalny podatek (zwany również „podatkiem wyrównawczym”) jest elementem tzw. dwufilarowego rozwiązania (Pillar I & II) wypracowanego w ramach projektu OECD BEPS 2.0 (ang. Base Erosion and Profit Shifting). Ma być to odpowiedź społeczności międzynarodowej (działającej w formacie ram inkluzywnych OECD – z udziałem ponad 140 państw) na wyzwania, przed jakimi zjawiska globalizacji oraz cyfryzacji obrotu gospodarczego postawiły międzynarodowy system podatkowy i systemy podatkowe poszczególnych państw.

Założenia…

Koncepcja, ostatecznie sformułowana w 2021 r. w postaci Modelowych Zasad OECD, ma w zamierzeniu sprawić, żeby koncerny o skonsolidowanych przychodach równych bądź wyższych niż 750 mln euro były zobowiązane do zapłaty podatku wyrównawczego (uzupełniającego), jeżeli efektywna stopa podatkowa (effective tax rate – ETR) kalkulowana dla takiej grupy z tytułu działalności w danym państwie wyniesie mniej niż 15 proc.

Jeżeli po wyliczeniach okaże się, że tak kalkulowany ETR, czyli z uwzględnieniem wyników podatkowych wszystkich spółek zależnych i stałych zakładów zlokalizowanych w danym państwie, wyniesie np. 10 proc., to podatek wyrównawczy do zapłaty będzie obliczany według indywidualnej stawki 5 proc. (15 proc. – 10 proc.).

…i cele

Celem globalnego minimalnego podatku jest doprowadzenie do tego, by grupy międzynarodowe płaciły podatki w państwach, w których prowadzą działalność gospodarczą.

Dodatkowym, nie mniej istotnym założeniem tego podatku, choć wprost niewyartykułowanym, jest zwalczanie konkurencji podatkowej ze strony państw oferujących preferencje podatkowe dla grup kapitałowych aktywnych transgranicznie. Chodzi mianowicie o unikanie sytuacji, w których państwa eksportujące kapitał, know-how oraz będące jednocześnie siedzibą międzynarodowych koncernów, tracą inwestorów na rzecz państw, które zachęcają preferencjami podatkowymi do dokonania inwestycji na ich terytorium. W takim ujęciu przed globalnym minimalnym podatkiem stawia się cel neutralizowania konkurencji podatkowej zarówno ze strony klasycznych rajów podatkowych, jak i państw, które wykorzystują instrumentarium podatkowe do stworzenia infrastruktury dla rzeczywistych zagranicznych inwestycji, które są poparte biznesową substancją w postaci aktywów trwałych i zatrudnionego personelu (konkurowanie o rzeczywiste inwestycje).

Trwa wdrażanie

Obecnie ponad 140 państw na świecie zadeklarowało wprowadzenie do swego krajowego ustawodawstwa globalnego minimalnego podatku według stawki 15 proc. Są jednak i takie, które nie chcą takiego nowego opodatkowania wprowadzić, ale będą musiały honorować standardy OECD, zakładające, że inne państwa, które ten mechanizm wprowadzą, będą uprawnione do pobrania podatku od zbyt nisko opodatkowanego dochodu wypracowanego na terytorium tych państw (państw pasywnych).

Unia Europejska była pierwsza, jeśli chodzi o wprowadzenie na jej terytorium globalnego minimalnego podatku według wzoru wypracowanego w ramach OECD. Przyjęło to postać dyrektywy Rady (UE) 2022/2523 o globalnym podatku minimalnym.

Aktualnie ok. 70 państw na świecie przyjęło krajowe przepisy wdrażające globalny minimalny podatek, przedstawiło stosowny projekt lub ogłosiło intencję jego przyjęcia. W grupie tych państw znajduje się większość krajów rozwiniętych, przy czym do teraz regulacji w zakresie Pillar II nie przyjęły USA oraz Chiny, które są siedzibą ponad połowy największych grup kapitałowych z listy magazyny Fortune 500.

O determinacji UE we wprowadzeniu tego mechanizmu świadczy to, że dyrektywa o globalnym minimalnym podatku została przyjęta pod koniec 2022 r., dając państwom członkowskim cały rok 2023 na implementację i na dostosowanie do niej krajowych porządków prawnych. Do tej pory tylko czterem państwom, w tym Polsce, nie udało się dotrzymać tego terminu. To spowodowało, że w styczniu 2024 r. Komisja Europejska uruchomiła względem tych państw I etap procedury naruszeniowej – w formie ostrzeżenia wysłanego do tej grupy państw. W maju 2024 r. nastąpiło przejście do II etapu tej procedury – względem sześciu takich państw, w tym Polski. Wysłano do nich uzasadnioną opinię wzywającą do wskazania działań, jakie te państwa podejmą, by zharmonizować swoje ustawodawstwo z prawem unijnym.

Jakie wyzwania…

Niewątpliwie wdrożenie Pillar II niesie za sobą ogromną liczbę wyzwań związanych z procesem legislacyjnym oraz z dostosowaniem się międzynarodowych koncernów do nowych regulacji – od konieczności ścisłej współpracy wielu zespołów, poprawności ujęcia nowych obowiązków w ramach procedur i procesów finansowo-podatkowych, po potrzebę koordynacji działań wszystkich podmiotów w ramach grupy. Do tego dochodzi przeprowadzenie analizy pod kątem podatku wyrównawczego, a także zbadanie, jaki będzie wpływ podatku na stosowanie ulg i zwolnień.

Warto pamiętać, że globalny minimalny podatek (opodatkowanie wyrównawcze) to trzeci reżim kalkulacyjno-sprawozdawczy, który będzie funkcjonował obok już istniejących: reżimu sprawozdawczości finansowej (regulacji rachunkowych) oraz reżimu podatku dochodowego od osób prawnych. Opodatkowanie wyrównawcze jest oceniane przez zainteresowane koncerny jako rozbudowane, skomplikowane i niekoniecznie intuicyjne, jeśli chodzi o regulacje.

Należy mieć na uwadze także to, że regulacje OECD nie zostały jeszcze w pełni wdrożone do krajowych przepisów prawnych we wszystkich państwach (również w UE). Mogą więc występować różnice interpretacyjne między oficjalnymi dokumentami a krajowymi przepisami. OECD stara się regularnie udostępniać komentarze i informacje, które mogą wpływać na interpretację danych. To sprawia, że wprowadzane ogólnoświatowe rozwiązanie wciąż się kształtuje, by zyskać optymalną konstrukcję.

…i zagrożenia

Istotnym zagrożeniem dla globalnego projektu jest wciąż brak zainteresowania nim dwóch największych gospodarek na świecie: USA i Chin. Może to spowodować podział świata na dwa bloki makroekonomiczne: blok z globalnym minimalnym podatkiem (zasadniczo państwa UE oraz kilka innych rozwiniętych gospodarek) oraz blok bez globalnego minimalnego podatku (pozostała część świata).

Należy też mieć świadomość tego, że mimo wprowadzenia regulacji niektóre międzynarodowe korporacje wciąż będą poszukiwać rozwiązań optymalizujących opodatkowanie. Należy się również spodziewać, że państwa stosujące dotychczas praktyki rajów podatkowych będą poszukiwały mechanizmów obejścia norm unijnych i przepisów krajowych przeciwdziałających między narodowemu unikaniu opodatkowania. Dlatego bliższa prawdy jest teza, że globalny minimalny podatek ma szanse istotnie ukrócić szkodliwą konkurencję podatkową pomiędzy państwami oraz zmniejszyć agresywną optymalizację podatkową międzynarodowych korporacji, jednak całkowicie ich nie wyeliminuje.©℗