Istotna zmiana dla przedsiębiorstw. Wydatki na earn-out mogą stanowić koszt uzyskania przychodu

Najnowszy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 września 2024 r., sygn. akt II FSK 280/24, jest punktem kulminacyjnym w dotychczasowej linii orzeczniczej w zakresie rozróżnienia wydatków kwalifikowanych do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 15 ust. 1 albo art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2805; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 1222; dalej: ustawa o CIT). Chodzi zatem o te rozpoznawane na zasadach ogólnych albo jako koszt nabycia udziałów/akcji (który stanowi KUP dopiero w momencie ich sprzedaży). Orzeczenie to ma szczególne znaczenie w zakresie zaliczenia do kosztów uzyskania przychodu wydatków z tytułu earn-out przy nabyciu udziałów.

Na czym to polega?

Earn-out to mechanizm stosowany przeważnie w transakcjach fuzji i przejęć. Polega na uzależnieniu płatności części ceny (bądź jej wysokości) od przyszłych wyników finansowych lub operacyjnych nabywanego podmiotu. Jest to narzędzie często wykorzystywane w praktyce biznesowej, służące zmniejszeniu ryzyka transakcyjnego. Earn-out pozwala na elastyczne kształtowanie ceny transakcji, z uwzględnieniem potencjału przyszłego wzrostu i efektywności nabytego biznesu. W typowym scenariuszu część ceny jest płacona przy zamknięciu transakcji (np. w momencie sprzedaży udziałów w spółce), a pozostała kwota – w przyszłości, w zależności od osiągnięcia określonych celów biznesowych w ustalonym okresie po przejęciu.

Jak kwalifikować?

Kluczowe jest rozstrzygnięcie, czy wydatki te należy kwalifikować na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o CIT – jako koszty związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, czy też na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 8 tej ustawy – jako wydatki na nabycie udziałów. Organy podatkowe często argumentują, że earn-out stanowi część ceny nabycia udziałów i powinien być przypisany do źródła przychodów tożsamego z samą transakcją – tj. źródła zyski kapitałowe.

Organy podatkowe wskazują, że zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków na objęcie lub nabycie udziałów albo wkładów w spółdzielni, udziałów (akcji) oraz papierów wartościowych, a także wydatków na nabycie tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych. Wydatki takie są jednak kosztem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia tych udziałów w spółdzielni, udziałów (akcji) oraz papierów wartościowych, w tym z tytułu wykupu przez emitenta papierów wartościowych, a także z odkupienia albo umorzenia tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych, z zastrzeżeniem art. 16 ust. 7e ustawy o CIT, w części niezaliczonej w jakiejkolwiek formie do kosztów uzyskania przychodów. W konsekwencji kwalifikacja wydatków na earn-out jako kosztów wskazanych w art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT uniemożliwia zaliczenie tych wydatków do kosztów uzyskania przychodu w momencie poniesienia.

Z kolei podatnicy stoją na stanowisku, że earn-out może służyć celom operacyjnym i mieć związek z bieżącą działalnością gospodarczą, co uzasadniałoby jego kwalifikację jako kosztu uzyskania przychodu na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o CIT.

Jakie wnioski z orzeczenia?

We wspomnianym już wyroku z 11 września 2024 r. NSA zgodził się ze stanowiskiem spółki oraz uznał wykładnię zastosowaną przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (wyrok z 7 listopada 2023 r., sygn. akt III SA/Wa 1716/23) za prawidłową. Zdaniem WSA przez wydatki, o których mowa w art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT, należy rozumieć takie, których poniesienie jest integralnie powiązane z nabyciem udziałów/akcji, tj. wydatki dokonane przez podatnika, bezpośrednio związane z nabyciem udziałów/akcji, bez których poniesienia nie byłoby możliwe skuteczne nabycie udziałów/akcji. Takimi wydatkami mogą być przykładowo koszty notarialne.

Sąd zwrócił jednak uwagę na specyficzny element stanu faktycznego. Skarżąca spółka podała, że wypłata bądź brak wypłaty dodatkowego – warunkowego – wynagrodzenia (earn-out) nie jest warunkiem przeniesienia własności udziałów. Przeniesienie własności udziałów nastąpiło jeszcze przed spełnieniem warunków wskazanych do wypłaty earn-out na podstawie umowy. Dodatkowo WSA argumentował, że wydatki poniesione na zapłatę zobowiązania stanowiącego earn-out należy traktować jako koszty ponoszone w celu zabezpieczenia rozwoju i ekspansji działalności operacyjnej. Wydatki te – zgodnie ze stanem faktycznym – zostały bowiem poniesione w następstwie pozyskania międzynarodowego inwestora oraz jego know-how biznesowego.

Ponadto sąd zauważył, że brak zapłaty earn-out rodziłby po stronie skarżącej spółki negatywne konsekwencje związane z potencjalnymi roszczeniami, tym samym powodując poniesienie przez skarżącą spółkę znacznie wyższych kosztów. Z tego powodu niezapłacenie earn-out należałoby traktować jako działanie nieracjonalne.

Takie podejście stanowi istotną zmianę w interpretacji przepisów dotyczących kwalifikacji wydatków związanych z nabyciem udziałów. Dotychczas organy podatkowe, w tym dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, często prezentowały stanowisko, że wszelkie wydatki związane z nabyciem udziałów – w tym earn-out – powinny być traktowane jako wydatki, o których mowa w art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT, a zatem niestanowiące kosztów uzyskania przychodów w momencie ich poniesienia. [ramka]

Sąd w omawianym wyroku podkreślił również, że wydatki związane z nabyciem udziałów nie muszą automatycznie być wiązane ze źródłem przychodów zyski kapitałowe. Co więcej, ta linia orzecznicza rozwija się stopniowo od dłuższego czasu. Szczególnie istotne w tym kontekście są dwa orzeczenia NSA, które zapadły w ciągu ostatnich dwóch lat. W wyroku z 14 lutego 2023 r. (sygn. akt II FSK 1969/20) NSA podkreślał, że wydatki związane z nabyciem akcji lub udziałów, inne niż wskazane w art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT, mogą być kwalifikowane na podstawie art. 15 ust. 1 tej ustawy jako koszty uzyskania przychodów z działalności niestanowiącej zysków kapitałowych, o których mowa w art. 7b ustawy o CIT, obejmującej działalność gospodarczą nabywcy akcji lub udziałów. Podobną argumentację przyjął NSA w wyroku z 15 grudnia 2024 r. (sygn. II FSK 411/21).

W tych wyrokach NSA argumentował, że sama okoliczność, iż nabycie akcji lub udziałów potencjalnie może przynosić wskazane w art. 7b ustawy o CIT zyski kapitałowe, nie jest wystarczającą przesłanką do uznania, że wszystkie wydatki związane z nabyciem akcji lub udziałów należy kwalifikować jako wydatki, które mogą być poddane kwalifikacji pod kątem uznania tylko za koszt uzyskania zysków kapitałowych. NSA wskazywał, że nabycie akcji lub udziałów może nastąpić w celu innym niż osiąganie przychodów z zysków kapitałowych, np. aby wkroczyć na nowe rynki, uzyskać kontrolę nad podmiotami współpracującymi lub konkurującymi czy pozyskać know-how.

Chociaż wcześniejsze orzeczenia NSA nie odnosiły się bezpośrednio do kwestii earn-out, to potwierdzają one wnioski przedstawione przez WSA w uzasadnieniu prawnym orzeczenia zapadłego w omawianej sprawie. Wyrok NSA z 11 września 2024 r. stanowi więc kontynuację i rozwinięcie tej linii orzeczniczej, ale jednocześnie jest pierwszym, w którym stan faktyczny dotyczył kwestii wydatków na earn-out.

Co dalej?

Obecnie nie ma jeszcze pozytywnych interpretacji dyrektora KIS w zakresie zaliczenia earn-out do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o CIT. Wyrok NSA z 11 września 2024 r. może stanowić podstawę do zmiany praktyki organów podatkowych w tym zakresie. Należy jednak spodziewać się, że proces ten może być stopniowy i może wymagać dalszych rozstrzygnięć sądowych w podobnych sprawach. Orzeczenie NSA z 11 września stanowi jednak ważną wskazówkę dla podatników, którzy znaleźli się w sporze z organami o kwalifikację wydatków na earn-out jako koszt uzyskania przychodu poniesiony w celu uzyskania lub zabezpieczenia źródła przychodów.

Dopóki jednak organy podatkowe również nie zaczną dostrzegać tego zagadnienia w szerszej perspektywie (niuansując stany faktyczne), podatnicy powinni dokładnie dokumentować cele i charakter wydatków związanych z earn-out, aby w razie ewentualnego sporu móc skutecznie bronić przyjętej kwalifikacji tych wydatków jako kosztów uzyskania przychodów. ©℗