Czy frankowicz musi zapłacić PIT od kwoty otrzymanej od banku za odstąpienie od dochodzenia roszczeń

Czy czytelnik powinien zapłacić podatek dochodowy od kwoty wskazanej w otrzymanej informacji PIT-11?

Czytelnik jako osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej w sierpniu 2011 r. zawarł z bankiem umowę kredytu hipotecznego denominowaną we frankach szwajcarskich na cele mieszkaniowe. Z analizy zapisów umowy wynikało, że zawiera ona klauzule abuzywne. W związku z tym w lipcu 2023 r. czytelnik wystąpił do banku z wnioskiem o mediacje w obecności niezależnego mediatora. W przypadku ich niepowodzenia czytelnik rozważał wystąpienie na drogę sądową, jednak w styczniu 2024 r. sprzedał mieszkanie i spłacił kredyt w całości. Kwota, którą wpłacił do banku przez cały okres obowiązywania umowy, znacznie przekraczała kwotę udzielonego kredytu. Różnica to kilkaset tysięcy złotych. W wyniku rozpoczętych w kwietniu 2024 r. mediacji bank zgodził się na zawarcie ugody, w wyniku której wypłacił w maju 2024 r. czytelnikowi:

• kwotę wyliczoną przez bank jako nadpłatę kredytu (adekwatnie do sytuacji, gdyby od początku kredyt był udzielony w złotówkach);

• odsetki od nadpłaconej kwoty;

• znaczną kwotę w związku z zobowiązaniem czytelnika do odstąpienia od dalszych roszczeń związanych z tą umową.

Ta ostatnia kwota to odrębne świadczenie banku na rzecz czytelnika i jest ona znacznie niższa niż kwota wpłacona do banku ponad kwotę udzielonego kredytu. Jednocześnie bank poinformował czytelnika, że w odniesieniu do kwoty wypłaconej za odstąpienie od dochodzenia roszczeń w przyszłości na banku ciąży wypełnienie obowiązku informacyjnego (tj. sporządzenie informacji PIT-11). Czy czytelnik powinien zapłacić podatek dochodowy od kwoty wskazanej w otrzymanej informacji PIT-11?

Zgodnie z zasadą powszechności opodatkowania zawartą w art. 9 ust. 1 ustawy o PIT opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów zwolnionych z podatku oraz dochodów, od których zaniechano poboru podatku. Przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń (art. 11 ust. 1 ustawy o PIT). Za przychody należy zatem uznać każdą formę przysporzenia majątkowego – zarówno formę pieniężną, jak i niepieniężną – w tym nieodpłatne świadczenia otrzymane przez podatnika. Dla celów podatkowych przyjmuje się, że nieodpłatne świadczenie obejmuje każde działanie lub zaniechanie na rzecz innej osoby oraz wszystkie zdarzenia prawne i zdarzenia gospodarcze w działalności podmiotów, których skutkiem jest przysporzenie majątku innej osoby, mające konkretny wymiar finansowy.

Źródło przychodów

Ustawa o PIT dokonuje specyfikacji źródeł przychodów. I tak odrębnym źródłem przychodów są m.in. wymienione w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT tzw. inne źródła. Stosownie do art. 20 ust. 1 ustawy o PIT za przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT, uważa się w szczególności:

• kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;
• kwoty uzyskane z tytułu zwrotu z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego oraz wypłaty z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego, w tym także dokonane na rzecz osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego;
• zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego;
• alimenty;
• stypendia;
• świadczenia otrzymane z tytułu umowy o pomocy przy zbiorach;
• dotacje (subwencje) inne niż wymienione w art. 14 ustawy o PIT;
• dopłaty;
• nagrody;
• inne nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12–14 i art. 17 ustawy o PIT.

Użycie w art. 20 ust. 1 ustawy o PIT sformułowania „w szczególności” wskazuje, że definicja przychodów z innych źródeł ma charakter otwarty i nie ma przeszkód, aby do tej kategorii zaliczyć również przychody inne niż wymienione wprost w tym przepisie. W związku z tym każde świadczenie mające realną korzyść finansową, jeśli nie stanowi konkretnej kategorii przychodu zaliczanego do jednego ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1–8b ustawy o PIT, jest dla świadczeniobiorcy przychodem z innych źródeł.

Otrzymanie kredytu i jego spłata na warunkach przewidzianych w umowie kredytowej są obojętne podatkowo. [ramka] Przychód po stronie kredytobiorcy pojawia się w przypadku, kiedy dochodzi do umorzenia kredytu, jego części lub odsetek. Wtedy bowiem kredytobiorca osiąga konkretne przysporzenie majątkowe (przychód w rozumieniu ustawy o PIT). Podobnie jest w sytuacji, w której dochodzi do wypłaty przez bank dodatkowej kwoty jako odrębnego świadczenia banku na rzecz kredytobiorców, czyli świadczenia innego niż umorzenie kredytu oraz innego niż zwrot nadpłaconego kredytu i odsetek.

Tym samym wypłaconą czytelnikowi dodatkową kwotę pieniężną na podstawie zawartej ugody należy zakwalifikować do przychodów z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy o PIT.

Zakres zaniechania poboru podatku

Kwestie zaniechania poboru PIT od kwoty umorzonych wierzytelności określa rozporządzenie ministra finansów z 11 marca 2022 r. w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów (przychodów) związanych z kredytem hipotecznym udzielonym na cele mieszkaniowe (dalej: rozporządzenie). Na podstawie par. 1 ust. 1 tego aktu wykonawczego zarządzono zaniechanie poboru PIT od kwot:

1) umorzonych osobie fizycznej wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego, w przypadku gdy:

a) kredyt mieszkaniowy został zaciągnięty na realizację jednej inwestycji mieszkaniowej, a w przypadku więcej niż jednego kredytu mieszkaniowego – gdy kredyty mieszkaniowe zostały zaciągnięte na realizację wyłącznie jednej inwestycji mieszkaniowej, oraz

b) osoba fizyczna będąca stroną umowy kredytu mieszkaniowego nie korzystała z zaniechania poboru podatku od kwot umorzonych wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na realizację innej niż określona w lit. a inwestycji mieszkaniowej;

2) otrzymanych przez osobę fizyczną świadczeń z tytułu kredytu mieszkaniowego udzielonego w walucie obcej lub w złotych, lecz nominowanego lub indeksowanego do waluty obcej, w związku z powstaniem przychodu z tytułu zastosowania ujemnego oprocentowania.

Z kolei w myśl par. 1 ust. 2 kwoty wierzytelności, o których mowa w par. 1 ust. 1 pkt 1, obejmują:

1) kwoty kredytu mieszkaniowego (kapitału);

2) odsetki, w tym odsetki skapitalizowane, i prowizje;

3) opłaty, jeżeli ich poniesienie przez kredytobiorcę było niezbędne do zawarcia umowy kredytu mieszkaniowego, z wyjątkiem kosztów usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń.

W przypadku gdy kredyt mieszkaniowy został zaciągnięty również na wydatki inne niż określone w art. 21 ust. 25 pkt 1 ustawy o PIT, zaniechanie, o którym mowa w par. 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia, obejmuje kwotę wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego w części, w jakiej kwota kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na wydatki określone w art. 21 ust. 25 pkt 1 tej ustawy pozostaje do całkowitej kwoty zaciągniętego kredytu mieszkaniowego (par. 1 ust. 3 rozporządzenia). Należy wyjaśnić, że art. 21 ust. 25 pkt 1 ustawy o PIT dotyczy wydatków poniesionych na:

a) nabycie budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, a także na nabycie gruntu lub udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, związanych z tym budynkiem lub lokalem,

b) nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie,

c) nabycie gruntu pod budowę budynku mieszkalnego lub udziału w takim gruncie, prawa użytkowania wieczystego takiego gruntu lub udziału w takim prawie, w tym również z rozpoczętą budową budynku mieszkalnego, oraz nabycie innego gruntu lub udziału w gruncie, prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, jeżeli w okresie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy o PIT, grunt ten zmieni przeznaczenie na grunt pod budowę budynku mieszkalnego,

d) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego, jego części lub własnego lokalu mieszkalnego,

e) rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub adaptację na cele mieszkalne własnego budynku niemieszkalnego, jego części, własnego lokalu niemieszkalnego lub własnego pomieszczenia niemieszkalnego

– położonych w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej.

Zgodnie zaś z par. 1 ust. 4 rozporządzenia w przypadku gdy kredyt mieszkaniowy został zastąpiony kredytem refinansowym lub gdy na jego spłatę został zaciągnięty kredyt konsolidacyjny, zaniechanie, o którym mowa w par. 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia, obejmuje odpowiednio kwotę wierzytelności z tytułu kredytu refinansowego lub konsolidacyjnego w części odpowiadającej kwocie wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego.

UWAGA: Zaniechanie poboru PIT, o którym mowa w par. 1 i 2 rozporządzenia, ma zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2024 r. (par. 4 rozporządzenia).

Należy zatem stwierdzić, że skoro w analizowanej sprawie ugoda z bankiem wyodrębnia kwotę wypłaconą w związku z zobowiązaniem czytelnika do odstąpienia od dalszych roszczeń związanych z umową kredytową jako odrębne świadczenie banku na rzecz czytelnika, to czytelnik w odniesieniu do tej dodatkowej kwoty nie może skorzystać z zaniechania poboru PIT na podstawie rozporządzenia. Świadczenie, które czytelnik otrzymał, nie jest bowiem umorzoną wierzytelnością z tytułu kredytu mieszkaniowego ani otrzymanym świadczeniem w związku z powstaniem przychodu z tytułu zastosowania ujemnego oprocentowania. Zatem wypłacone czytelnikowi dodatkowe odrębne świadczenie na podstawie zawartej ugody stanowi dla niego przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy o PIT, podlegający opodatkowaniu PIT.

Obowiązki płatnika i podatnika

Zgodnie z art. 42a ust. 1 ustawy o PIT osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne i ich jednostki organizacyjne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które dokonują wypłaty należności lub świadczeń, o których mowa w art. 20 ust. 1 ustawy o PIT, z wyjątkiem dochodów (przychodów) wymienionych w art. 21, art. 52, art. 52a i art. 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku, od których nie są obowiązane pobierać zaliczki na podatek lub zryczałtowanego podatku dochodowego, są obowiązane sporządzić informację według ustalonego wzoru o wysokości przychodów i przesłać ją podatnikowi oraz urzędowi skarbowemu, przy pomocy którego naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca zamieszkania podatnika wykonuje swoje zadania, a w przypadku podatników, o których mowa w art. 3 ust. 2a ustawy o PIT, urzędowi skarbowemu, przy pomocy którego naczelnik urzędu skarbowego właściwy w sprawach opodatkowania osób zagranicznych wykonuje swoje zadania.

Na banku ciąży więc obowiązek wypełnienia tego obowiązku informacyjnego (tj. sporządzenia informacji PIT-11). Natomiast czytelnik powinien zapłacić podatek dochodowy od wskazanej w informacji PIT-11 dodatkowej kwoty ustalonej z bankiem za odstąpienie od dochodzenia roszczeń w przyszłości. Zaprezentowane stanowisko podzielają organy podatkowe (interpretacja indywidualna dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 1 lutego 2024 r., sygn. 0115-KDIT2.4011.586.2023.2.ŁS). ©℗