Klauzula przeciw unikaniu opodatkowania przystopowała, ale odżywa

Od 2017 r. do końca marca br. szef Krajowej Administracji Skarbowej prowadził 204 postępowania zmierzające do zastosowania klauzuli przeciw unikaniu opodatkowania. Wydał też 156 decyzji wymiarowych, w których ją faktycznie zastosował.

Jednocześnie wydał 158 decyzji w tym zakresie jako organ odwoławczy – wynika z danych Ministerstwa Finansów.

Przypomnijmy, że przepisy o klauzuli przeciw unikaniu opodatkowania weszły w życie 15 lipca 2016 r. Celem było zniechęcenie podatników do agresywnej optymalizacji.

Najwięcej postępowań „w kierunku wydania decyzji” na podstawie przepisów o klauzuli zostało wszczętych w 2021 r. Było ich wtedy 66. Potem następował stopniowy spadek: w 2022 r. szef KAS rozpoczął 43 takie postępowania, a w roku ubiegłym – tylko 26. Natomiast w I kwartale 2024 r. wszczął kolejne 15 postępowań.

W górę…

Mimo tego spadku łączne dane za lata 2021–2024 znacząco przewyższają liczby z lat wcześniejszych, tj. z okresu 2016–2020.

– Jeśli chodzi o decyzje wydane z zastosowaniem klauzuli, to łącznie w ostatnim roku (razem z I kwartałem 2024 r.) w pierwszej i drugiej instancji wydano odpowiednio 63 i 80 decyzji, co stanowi niewielki wzrost w stosunku do roku 2022 (56 i 53), ale jednocześnie ogromny skok w porównaniu z latami 2016–2021 (w całym tym okresie wydano jedynie 64 decyzje w obu instancjach) – zauważa Marcin Zarzycki, adwokat, doradca podatkowy i partner zarządzający w LTCA.

Przewiduje, że taka tendencja się utrzyma.

Podobnie uważa dr Mikołaj Kondej, doradca podatkowy i starszy menedżer w PwC. Nie wyklucza, że nowych postępowań będzie coraz więcej. Fiskus zaczyna się bowiem teraz przyglądać optymalizacjom wdrażanym przez podatników w 2019 r. i później. W tych sprawach jest mu łatwiej stosować klauzulę przeciw unikaniu opodatkowania. Przypomnijmy, że po wejściu w życie nowelizacji z 23 października 2018 r. (Dz.U. poz. 2193) z przepisów zniknął limit w wysokości 100 tys. zł. Przestała więc obowiązywać zasada, że jeśli korzyść podatkowa jest mniejsza niż 100 tys. zł, to nie stosuje się przepisów antyabuzywnych.

Marcin Zarzycki zwraca też uwagę na liczbę odmów wydania interpretacji indywidualnych (w 2023 r. doszło do tego 1346 razy). Częstym tego powodem jest właśnie podejrzenie zastosowania klauzuli.

– Przepisów o klauzuli z pewnością nie można już traktować jako martwych – komentuje ekspert.

…ale nie masowo

Mimo to – jak uważa dr Kondej – klauzula nie będzie stosowana masowo. Pomogła bowiem odnieść zakładany przez ustawodawcę efekt prewencyjny.

Gdy wchodziła w życie, Ministerstwo Finansów szacowało, że roczna liczba spraw, w których klauzula będzie stosowana, nie będzie wyższa niż 46. Nigdy więc nie zakładano, że szef KAS będzie ją wykorzystywał taśmowo. Miała być raczej straszakiem na podmioty planujące agresywną optymalizację podatkową.

W 2023 r. zmieniła się tendencja dotycząca decyzji wydanych z zastosowaniem klauzuli. Częściej dotyczyły one rozliczeń w CIT (37 decyzji), a nie PIT (24). Rok wcześniej było to odpowiednio 17 i 30.

Opinie zabezpieczające

Marcin Zarzycki zaskoczony jest natomiast relatywnie małą liczbą wniosków o wydanie opinii zabezpieczających przed zastosowaniem klauzuli.

Od wejścia w życie przepisów klauzulowych szef KAS wydał 99 opinii zabezpieczających, a 30 razy odmówił ich wydania. W latach 2022–2023 ukazało się 40 opinii zabezpieczających, ale w 2023 r. tylko 14. To i tak oznacza tendencję wzrostową, bo dla porównania w latach 2016–2021 było ich łącznie 51.

– Mogłoby się wydawać, że podatnicy będą częściej o nie występować i liczba takich opinii będzie rosnąć wykładniczo do liczby postępowań. Nic bardziej błędnego – zauważa ekspert. Wskazuje, że podatnicy rzadziej występują o opinię zabezpieczającą (182 razy), niż fiskus wszczyna postępowanie zmierzające do jej zastosowania (204 razy).

Zdaniem ekspertów powodów tego jest kilka. Zniechęcać może zarówno koszt samej opinii (20 tys. zł), jak i czas oczekiwania na rozpatrzenie wniosku, czyli maksymalnie pół roku.

Zdaniem Marcina Zarzyckiego równie istotna może być obawa podatników, że składając wniosek, wystawią się na kontrolę fiskusa, ale bez gwarancji, że otrzymają opinię zabezpieczającą.

Mimo to ekspert jest przekonany, że wystąpienie o opinię zabezpieczającą może być w wielu przypadkach lepszym rozwiązaniem niż oczekiwanie na ewentualne zakwestionowanie transakcji przez organy podatkowe.

Podobnie uważa dr Mikołaj Kondej. – Praktyka pokazuje, że opinia zabezpieczająca może zostać uzyskana nawet dla spraw, które wcale nie są oczywiste. Szef KAS w trakcie postępowania nie prezentuje skrajnie profiskalnego podejścia i wydaje się być otwarty na argumenty podatników. Opinia zabezpieczająca w wielu przypadkach może więc być dobrą inwestycją w bezpieczeństwo podatkowe – podsumowuje ekspert PwC. ©℗