Jak uniknąć podatku od spadków i darowizn?

Co do zasady otrzymanie spadku bądź darowizny wiąże się z obowiązkiem odprowadzenia podatku od spadków i darowizn. W niektórych przypadkach istnieje jednak możliwość zwolnienia z opodatkowania. 1 lipca weszły w życie przepisy, dzięki którym większa grupa obdarowanych i spadkobierców nie będzie zobowiązana do płacenia tego podatku.

Zasady opodatkowaniem podatkiem od spadków i darowizn określone zostały w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Przepisy ustawy dzielą zobowiązanych do uiszczenia podatku na trzy grupy podatkowe według kryterium pokrewieństwa, jakie występowało pomiędzy spadkodawcą (darczyńcą), a spadkobiercą (obdarowanym). I tak:

• Grupa I obejmuje: małżonka, wstępnych (dziadków, rodziców), zstępnych (wnuki, dzieci), pasierbów, rodzeństwo, ojczyma, macochę, teściów, zięciów oraz synowe,
• Grupa II obejmuje: zstępnych rodzeństwa (np. dzieci brata, ale też wnuki siostry), rodzeństwo rodziców (a więc wujków i ciotki), zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa (bratowa, szwagier), rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków (np. żona szwagra), małżonków innych zstępnych (np. mąż wnuczki),
• Grupa III obejmuje: pozostałych nabywców spadku bądź darowizny.

W każdej grupie podatkowej obowiązuje inny próg podatkowy, a zatem inna stawka oraz wysokość podatku. Im niższy stopień pokrewieństwa, tym wyższy podatek. Istnieje jednak możliwość zwolnienia z obowiązku zapłaty podatku a stopień pokrewieństwa wpływa na zakres tego zwolnienia. Nabywcy z pierwszej grupy mają tu większe przywileje niż ci z pozostałych grup, ale po pierwsze – nie wszyscy wyżej wymienieni z tej grupy, a po drugie tylko po spełnieniu ustawowych przesłanek.

I tu należy nadmienić, że wyróżnia się jeszcze tzw. „zerową grupę podatkową”, która obejmuje krąg osób wyodrębniony z grupy podatkowej I, tj.:

• małżonkę,
• małżonka,
• dzieci,
• wnuki
• rodziców,
• dziadków,
• pasierba,
• pasierbicę,
• rodzeństwo,
• ojczyma i
• macochę.

Kwoty wolne od podatku

Pierwszym sposobem na uniknięcie konieczności zapłaty podatku od otrzymanej darowizny lub spadku jest powołanie się na kwotę wolną od podatku. Jak sama nazwa wskazuje jest to taka kwota przysporzenia majątkowego (otrzymanego spadku lub darowizny), od której nie trzeba płacić podatku. W przypadku podatku od spadków i darowizn wartość ta zależy od tego, do której grupy podatkowej zalicza się spadkobierca lub obdarowany i określa ją art. 15 ustawy od spadków i darowizn.

Za sprawą wejścia w życie pakietu SLIM VAT 3, czyli nowelizację ustawy o VAT oraz niektórych innych ustaw, od 1 lipca przepis ten uległ zmianie. Wprowadzone zostały największe od wielu lat podwyżki kwot wolnych w podatku. Sprawia to, że większa grupa obdarowanych i spadkobierców nie musi uiszczać podatku od spadków i darowizn. I tak, wedle nowych zasad nie ma obowiązku zapłaty tego podatku, jeśli wartość otrzymanego spadku lub łączna wartość otrzymanych darowizn nie przekracza kwoty:

• Dla I grupy podatkowej: 36 120 zł(dotychczas 10 434 zł),
• Dla II grupy podatkowej: 27 090 zł (dotychczas 7878 zł),
• Dla III grupy podatkowej: 5733 zł (dotychczas 5 308 zł).

Zwolnienia dla najbliższej rodziny

Kolejny sposób na uniknięcie podatku od spadków i darowizn dotyczy członków najbliższej rodziny, czyli osób należących do zerowej grupy podatkowej. Chodzi tu o art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, w którym wskazano, że zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Aby skorzystać z tego zwolnienia, należy jednak dokonać zgłoszenia otrzymania rzeczy lub praw majątkowych poprzez przekazanie formularza do naczelnika właściwego urzędu skarbowego (formularz SD-Z2).

Zgłoszenia należy dokonać w ciągu 6 miesięcy od dnia nabycia praw lub rzeczy, przy czym termin ten liczmy od dnia nabycia darowizny lub od dnia sporządzenia umowy darowizny. Zaś w przypadku dziedziczenia termin ten biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia sądu i stwierdzenia nabycia spadku lub od dnia sporządzenia aktu notarialnego.

Dotyczy to także osób, które nie miały świadomości, że otrzymały darowiznę. One również mogą skorzystać z omawianego zwolnienia, powinny jednak poinformować urząd skarbowy, o tym kiedy dowiedziały się, że uzyskały darowiznę. Termin 6-miesięczny liczony jest wówczas od momentu uzyskania takowej informacji, przy czym fakt ten należy odpowiednio uprawdopodobnić przed fiskusem.

Zachowanie terminu na zawiadomienie urzędu skarbowego o nabyciu spadku lub darowizny ma kluczowe znaczenie dla możliwości skorzystania ze zwolnienia z opodatkowania. Jego niedotrzymanie skutkuje bowiem koniecznością odprowadzenia podatku w pełnej wysokości.

Warto jeszcze wiedzieć, że nie ma obowiązku zgłoszenia, gdy:

• pomimo jej otrzymania od najbliższej osoby, w ciągu 5 ostatnich lat od otrzymania ostatniej darowizny ich wartość nie przekroczyła łącznie dozwolonego limitu, lub
• gdy nabycie nastąpiło w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.

Zwolnienia przedmiotowe

Przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn przewidują także możliwość uniknięcia konieczności zapłaty podatku w przypadku nabycia konkretnych rzeczy lub praw majątkowych. Są to tzw. zwolnienia przedmiotowe i określone zostały w art. 4 oraz 4b ustawy o podatku od spadków i darowizn. Część z nich dotyczy „działalności” rolniczej, potrzeb mieszkaniowych, ale znajdziemy także zwolnienia związane z ochroną zabytków, czy materialnych.

Aby skorzystać z danego zwolnienia, należy spełnić określone wymogi. Dla przykładu w przypadku nabycia własności gruntów, stanowiących gospodarstwo rolne wraz z będącymi ich częścią składową drzewami i innymi roślinami, ze zwolnienia z opodatkowania skorzystać mogą osoby fizyczne pod warunkiem, że w wyniku nabycia zostanie utworzone lub powiększone gospodarstwo rolne, a powierzchnia gospodarstwa rolnego będzie nie mniejsza niż 11 ha i nie większa niż 300 ha oraz gospodarstwo to będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia.

Inny przykład dotyczy nabycia w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy. Ze zwolnienia można tu skorzystać pod warunkiem wskazania grupy podatkowej, której dotyczy zwolnienie, wysokości, jakiej nie może przekraczać oraz celu, na jaki mają być przeznaczone otrzymane pieniądze lub inne rzeczy.

Ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje bardzo dużo zwolnień przedmiotowych. Każde z nich należy jednak weryfikować na tyle szczegółowo, by nie pominąć żadnego elementu, a przez to nie utracić możliwości skorzystania ze zwolnienia.

Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia ze zwolnieniami podmiotowymi czy przedmiotowymi, aby móc z nich skorzystać, nabywca musi w chwili nabycia:

a) posiadać obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub

b) mieć miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub terytorium takiego państwa.​

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.)