Podatkowe zaskoczenie. Wróciło odwrotne obciążenie

Od 1 kwietnia br. nabywcy uprawnień do emisji gazów cieplarnianych, gazu w systemie gazowym oraz prądu w systemie elektroenergetycznym muszą sami rozliczać VAT.

Rozwiązanie jest tymczasowe, ma obowiązywać do 28 lutego 2025 r.

Zmiana jest dalej idąca, bo oznacza, że od 1 kwietnia br. dostawcy lub usługodawcy i nabywcy lub usługobiorcy muszą składać zawiadomienie w urzędzie skarbowym już przed realizacją pierwszej transakcji objętej odwrotnym obciążeniem. Takie zgłoszenie trzeba będzie aktualizować w ciągu 14 dni od zmiany okoliczności. Kto o tym zapomni, będzie odpowiadał jak za wykroczenie skarbowe.

Dwie wrzutki

Najbardziej zaskakująca jest jednak dla doradców podatkowych nie tyle sama ta zmiana, ile tryb jej wprowadzenia.

Poprawkę w tym zakresie wprowadzono bowiem do nowelizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji i niektórych innych ustaw i to dwa tygodnie po pierwszym sejmowym czytaniu projektu tej nowelizacji.

W tym samym trybie do tej samej nowelizacji wprowadzono także inną zmianę – piszemy o niej szerzej na B1. Od 1 lipca br. odwołania od decyzji naczelnika urzędu celno-skarbowego będzie rozpatrywał dyrektor izby administracji skarbowej, a nie jak dotąd ten sam organ. Wróci więc realna dwuinstancyjność. Obie poprawki zgłosili posłowie, ale w myśl założeń Ministerstwa Finansów.

Nowelizacja została uchwalona 9 marca 2023 r. i opublikowana w Dzienniku Ustaw pod poz. 556.

– To kolejna już zmiana przepisów podatkowych, która jest wprowadzana bez realnych uzgodnień i konsultacji społecznych. I to w dodatku na etapie prac sejmowej komisji, do ustawy, która reguluje całkiem inną materię. Trudno jest pozytywnie ocenić taki tryb pracy – komentuje Tomasz Rolewicz, doradca podatkowy i partner w EY (patrz. B1).

Z pominięciem kodeksu

To jednak nie koniec zastrzeżeń. Na kolejny problem zwraca uwagę Adam Bartosiewicz, doradca podatkowy, radca prawny i profesor Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego w Częstochowie. Chodzi o art. 145k ustawy o VAT, zgodnie z którym brak złożenia lub aktualizacji zawiadomienia w urzędzie skarbowym jest od 1 kwietnia 2023 r. traktowany jako wykroczenie skarbowe.

– Ustawodawca zapomniał o art. 53 par. 1 kodeksu wykroczeń, zgodnie z którym „określenie czynu zabronionego jako przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może nastąpić tylko w niniejszym kodeksie” – zauważa Adam Bartosiewicz.

Ekspert jest przekonany, że niezłożenie zawiadomienia lub brak jego aktualizacji powinny być karane na podstawie kodeksu wykroczeń, a nie ustawy o VAT definiującej te czyny jako wykroczenie skarbowe.

Przypomina, że już 21 lat temu w starej ustawie o VAT wprowadzono przepisy karnoskarbowe, co uznano za postępowanie wątpliwe. – Szkoda, że wróciliśmy do takiego standardu legislacji – komentuje Adam Bartosiewicz.

Z zaskoczenia

Nowelizacja w wersji, która trafiła do Sejmu, nie zawierała tych podatkowych rozwiązań. Zostały one zgłoszone dopiero 7 lutego br. podczas prac sejmowej komisji finansów publicznych. Było to więc już po pierwszym czytaniu projektu, które odbyło się 26 stycznia br.

Zaskoczenia nie kryli posłowie opozycji. W trakcie posiedzenia komisji wskazywali, że nawet tymczasowe wprowadzenie odwrotnego obciążenia w podobnym trybie wymaga dodatkowych dyskusji. Padły pytania o „ratio legis” nowych przepisów, o to, kto skorzysta na poprawce i „kto za to zapłaci”.

Podnoszono też, że zmiany nie były poddane konsultacjom publicznym, a ich wprowadzenie na tym etapie może naruszać sejmową procedurę trzech czytań. Wątpliwości te podzielił sejmowy legislator Łukasz Nykiel.

Dla bezpieczeństwa energetycznego

W odpowiedzi Bartłomiej Kołodziej, zastępca dyrektora w departamencie podatku od towarów i usług w Ministerstwie Finansów, tłumaczył, że wprowadzenie tymczasowego odwrotnego obciążenia dla handlu gazem, energią elektryczną i uprawnieniami do emisji CO2 jest niezbędne z uwagi na zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego państwa „w aspekcie obecnej sytuacji rynkowej i międzynarodowej”.

Odwrotne obciążenie ma też pomóc w walce z nadużyciami. Mimo sprzeciwu opozycji zmiany zostały ostatecznie uchwalone.

Rozliczą nabywcy

Od 1 kwietnia br., zgodnie z nowym rozdziałem 1c ustawy o VAT (art. 145e–145k ustawy), nabywcy gazu, energii elektrycznej i uprawnień do emisji CO2 muszą rozliczać się z VAT (mechanizm odwrotnego obciążenia), jeśli spełnione są łącznie określone warunki:

• w przypadku dostawy gazu lub energii elektrycznej nabywcą jest zarejestrowany podatnik VAT, który ogranicza się do ich odsprzedaży, a własne zużycie gazu i energii elektrycznej ma nieznaczne;
• w przypadku świadczenia usług w zakresie przenoszenia uprawnień do emisji gazów cieplarnianych – usługo biorcą jest zarejestrowany podatnik VAT;
• transakcja została zawarta bezpośrednio lub za pośrednictwem uprawnionego podmiotu na giełdzie towarowej, rynku regulowanym lub zorganizowanej platformie obrotu (OTF);
• dostawcą lub usługodawcą jest zarejestrowany podatnik VAT, u którego sprzedaż nie jest zwolniona podmiotowo z VAT.

Za nabywcę lub usługodawcę w rozumieniu zmienionych przepisów są uważane w szczególności: spółki posiadające koncesję prezesa Urzędu Regulacji Energetyki na obrót gazem i energią elektryczną, spółka prowadząca giełdę towarową, towarowe domy maklerskie itd.

Nabywca może odliczyć podatek naliczony (w kwocie VAT należnego) z tytułu nabycia towaru lub usługi.

Oczekiwane przez branże

O uchwaleniu tymczasowego odwrotnego obciążenia w energetyce wiedziała część ekspertów, która śledziła proces legislacyjny, i główni zainteresowani, których miały informować giełdy towarowe (patrz: ramka).

Ministerstwo Finansów opublikowało komunikat o tej zmianie dopiero w ubiegły piątek, czyli na dzień przed wejściem w życie zmiany. Zapewniło, że tymczasowe odwrotne obciążenie „zwiększy konkurencyjność polskiego systemu giełdowego”, a przepisy były oczekiwane przez zainteresowane branże.

MF podkreśliło również, że zmiana jest zgodna z przepisami unijnymi, bo pozwala na nią procedura określona w art. 199a unijnej dyrektywy VAT. Odwrotne obciążenie VAT stosują m.in.: Czechy, Dania, Niemcy, Irlandia, Włochy, Portugalia, Rumunia oraz Wielka Brytania – wymienił resort finansów.

Wspomniał także o konsultowanym obecnie projekcie zmian do rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu danych zawartych w deklaracjach podatkowych i w ewidencji w zakresie podatku od towarów i usług. Chodzi o dostosowanie JPK_VAT do zmian wprowadzonych ustawową nowelizacją. ©℗