Odszkodowanie za utracone korzyści może być kosztem

Chodziło o spółkę deweloperską, która w umowach przedwstępnych z kontrahentami zobowiązała się do sprzedaży im wybudowanych lokali nie później niż do 30 listopada 2017 r. W razie opóźnienia przekraczającego dodatkowy, określony w umowie okres, nabywcy mieli prawo odstąpić od umowy i żądać zapłaty kary umownej.

Lokale miały być wykorzystywane do świadczenia usług najmu krótkoterminowego, czym zajmowałby się albo sam nabywca, albo wyspecjalizowany operator (podmiot powiązany ze spółką). W tym drugim przypadku operator płaciłby nabywcy czynsz, na który składać się miały: stała miesięczna kwota oraz kwota zmienna uzależniona od stopnia wykorzystywania lokali i obrotu uzyskanego przez operatora.

Inwestycja została jednak zrealizowana z opóźnieniem, wskutek czego nabywcy lokali zostali pozbawieni przychodów z najmu. Niezależnie więc od aneksowania umowy (ustalenia nowego terminu wydania lokali) spółka zgodziła się wypłacić nabywcom odszkodowanie za utracone korzyści – w kwocie równej stałej części czynszu.

Spółka uważała, że będzie mogła zaliczyć te kwoty do kosztów uzyskania przychodu. Argumentowała, że mają one związek z zabezpieczeniem źródła jej przychodów i zminimalizują ryzyko odstąpienia kontrahenta od umowy oraz konieczności wypłaty kary umownej. Jest to więc decyzja racjonalna biznesowo – tłumaczyła.

Nie zgodził się z tym dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej. Stwierdził, że spółka mogłaby odliczyć od przychodu wyłącznie wydatki związane z należytym wykonywaniem zobowiązań umownych.

Poza tym – dodał – odszkodowanie za utracone korzyści nie prowadzi do osiągnięcia jakichkolwiek przychodów, ponieważ jego wypłata ani bezpośrednio, ani pośrednio nie warunkuje ich uzyskania i nie miała związku z zachowaniem ani zabezpieczeniem ich źródła.

Innego zdania były sądy obu instancji. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (sygn. akt III SA/Wa 917/19) zgodził się z deweloperem, że wypłata odszkodowania ma na celu minimalizację ryzyka odstąpienia przez nabywców od umowy, bo to wiązałoby się z koniecznością wypłacenia im kary umownej.

Sąd zwrócił uwagę na to, że zapłata kary umownej pociągałaby za sobą większe wydatki. Dlatego uznał, że działanie spółki jest racjonalne biznesowo i faktycznie ma na celu zabezpieczenie źródła przychodów.

Na poparcie takiego stanowiska WSA przywołał wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 marca 2016 r. (II FSK 228/14), z 29 listopada 2018 r. (II FSK 2940/18) i z 7 lutego 2019 r. (II FSK 318/17).

W najnowszej sprawie NSA uznał podobnie. Potwierdził, że działania spółki związane z zawarciem porozumienia i wypłatą odszkodowania są racjonalne i celowe. Sama wypłata odszkodowania ma też związek z zabezpieczeniem źródła przychodów spółki i minimalizacją ryzyka związanego z odstąpieniem od umowy i wypłatą kary umownej. ©℗

To jeszcze nie finał sporów

W tej kwestii, mimo korzystnej dla podatników linii orzeczniczej sądów administracyjnych, administracja skarbowa wciąż prezentuje odmienny pogląd. Jest on niekiedy uzasadniany treścią art. 16 ust. 1 pkt. 22 ustawy o CIT, który wyklucza z podatkowych kosztów kary umowne i odszkodowania „z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług”.

Jednak orzecznictwo sądów administracyjnych wskazuje, że zakres tego przepisu nie może być odczytywany w sposób rozszerzający.

W najnowszej sprawie, w ocenie sądów obu instancji, ocenę wydatku jako kosztu podatkowego należało przeprowadzić z uwzględnieniem testu racjonalności jego poniesienia. Zdaniem sądów działania podatnika cechowały się zachowaniem należytej staranności i wybraniem rozwiązania, które pozwalało na zminimalizowanie ryzyka utraty przyszłych przychodów.

Niestety, kolejne korzystne orzeczenie NSA prawdopodobnie nie wpłynie na zmianę praktyki organów podatkowych. Podatnicy nie są jednak na straconej pozycji. Ewentualny spór może zakończyć się dla nich pozytywnym rozstrzygnięciem.

Orzecznictwo:

Wyrok NSA z 14 marca 2023 r., sygn. akt II FSK 2145/20 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia