Od początku rosyjskiej agresji ogromne jest wsparcie udzielane Ukraińcom zarówno przez indywidualne osoby, jak i przedsiębiorców. Ci drudzy powinni zwrócić szczególną uwagę na sposób, w jaki to robią, gdyż wpływa to na możliwość ujęcia wydatków w rozliczeniach podatkowych. Autorkami publikacji są: Magdalena Zamoyska doradca podatkowy i partner w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy oraz Maria Bogrycewicz konsultant w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy

rozwiń ›
CYKL: SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU A ROZLICZENIA Z FISKUSEM
W polskim systemie podatkowym nadal brakuje przepisów pozwalających przedsiębiorcom efektywnie rozliczyć wydatki, które ponieśli na wsparcie ofiar wojny w Ukrainie. Ten stan zmieniła tylko częściowo ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. poz. 583; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1383; dalej: specustawa) oraz rozporządzenie ministra finansów z 3 marca br. wprowadzające zerową stawkę VAT na niektóre nieodpłatne świadczenia (Dz.U. z 2022 r. poz. 531; dalej: rozporządzenie MF).

Jakie rozwiązania wprowadzono

Przedsiębiorca, który udziela wsparcia ofiarom wojny w Ukrainie, może dokonać odliczenia darowizn od dochodu na zasadach ogólnych – do 6 proc. dochodu (dla podatników PIT) lub 10 proc. dochodu (dla podatników CIT).
Dodatkowo na podstawie przepisów specustawy firma ma prawo zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wydatki na nabycie lub wytworzenie przedmiotu darowizn rzeczy, praw lub nieodpłatnych świadczeń. Możliwości takiej nie dają przepisy ogólne, które wprost wyłączają darowizny z kosztów podatkowych. Powyższy zakaz nie dotyczy nieodpłatnych świadczeń, takich jak udostępnienie mieszkania lub zorganizowanie transportu, jeżeli z cywilnoprawnego punktu widzenia nie stanowią darowizny, np. są to usługi wykonywane bez pobierania wynagrodzenia. W tym jednak przypadku, stosując przepisy ogólne, podatnik powinien spełnić przesłanki do zaliczenia wydatku na nieodpłatne świadczenie do kosztów podatkowych, musi więc udowodnić, że wydatek został poniesiony w celu uzyskania, zabezpieczenia lub zachowania źródła przychodu. Organy podatkowe stoją na stanowisku, że specustawa zwalnia podatnika z obowiązku wykazania związku pomiędzy kosztem a przychodem podatnika.

Problematyczne darowizny

Warunki zastosowania preferencji ze specustawy znacznie ograniczają formy udzielanej pomocy. Istota zagadnienia w głównej mierze sprowadza się do zawartego w przepisach wymogu, aby darowizna lub nieodpłatne świadczenie były przekazywane za pośrednictwem wskazanych kategorii podmiotów, m.in. organizacji realizujących cele pożytku publicznego w Polsce i w Ukrainie, samorządów czy placówek leczniczych. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca, który przekazał środki rzeczowe czy zapewnił transport lub zakwaterowanie bezpośrednio na rzecz potrzebującego uchodźcy, nie ma w ogóle prawa do odliczenia. To samo dotyczy przypadków inicjatyw podejmowanych w ramach organizacji zrzeszających przedsiębiorców, które również nie mają statusu wymaganego przez przepisy podatkowe.
Nie można zaprzeczyć, że niejednokrotnie udzielanie wsparcia poprzez wyspecjalizowane podmioty, m.in. organizacje charytatywne, przynosi większy efekt niż indywidualne, spontaniczne działania. Jednak bezpośrednie formy niesienia pomocy były niezbędne, zwłaszcza w pierwszych tygodniach wojny. Ważne jest też, że znacząco przyczyniły się do zapobieżenia kryzysowi humanitarnemu, którego ryzyko było bardzo wysokie. Warunki zastosowania preferencji podatkowych powinny więc być łagodniejsze, szczególnie w sytuacjach, gdy podatnik jest w stanie właściwie udokumentować poniesione wydatki oraz ich cel.
Osobną kwestią jest różnicowanie, jeśli chodzi o przedmiot darowizny. Przepisy specustawy w pewnym sensie preferują darowizny przekazane w formie rzeczowej (lub praw) oraz wydatki na nieodpłatne świadczenia, które po spełnieniu wszystkich ustawowych przesłanek można zaliczyć w koszty w pełnej wysokości. Natomiast darowizny w formie pieniężnej podlegają odliczeniu od dochodu wyłącznie na zasadach ogólnych, a tym samym również tylko w ramach dopuszczalnego limitu (6 proc. lub 10 proc. osiągniętego w roku podatkowym dochodu odpowiednio dla osób fizycznych lub osób prawnych).

Nieprzychylne stanowisko fiskusa

O konieczności spełnienia powyższych wymogów przekonał się podatnik, który od początku wojny w Ukrainie wspiera jej ofiary, przekazując im bezpośrednio różnego rodzaju środki rzeczowe, takie jak żywność czy środki higieny, a także ponosząc koszty ich zakwaterowania po przybyciu do naszego kraju. Spółka argumentowała, że ponoszone przez nią wydatki powinny stanowić koszt podatkowy, ponieważ służą zabezpieczeniu źródła przychodów, przyczyniając się do ochrony sytuacji gospodarczej kraju, a więc również wnioskodawcy, a ich ponoszenie jest racjonalne i uzasadnione.
Z powyższą wykładnią nie zgodził się jednak dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, który w interpretacji indywidualnej z 22 czerwca 2022 r. (nr 0111-KDIB1-1.4010.117.2022.2.BK) wskazał, że kwalifikacja konkretnego wydatku u danego podatnika musi uwzględniać charakter i profil prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Natomiast argumenty powołane przez wnioskującą spółkę mają na tyle uniwersalny charakter, że pozwalałyby na ich zastosowanie w odniesieniu do każdego podatnika prowadzącego działalność gospodarczą, niezależnie od profilu tej działalności.
Wykładnia dyrektora KIS jest kontrowersyjna. Oznacza, że można odmówić zasadności przesłance poniesienia danego wydatku tylko ze względu na to, że dotyczy ona przedsiębiorców działających w różnych obszarach. Jednakże z natury rzeczy skutki ekonomiczne działań wojennych toczących się za wschodnią granicą Polski są powszechnie odczuwalne.

Działania w ramach CSR

Mając na uwadze negatywne podejście organów podatkowych do koncepcji zabezpieczenia źródła przychodu, przedsiębiorcy, którzy z racji niespełnienia warunków nie mogą skorzystać z preferencji podatkowych w żadnym z dwóch wskazanych wcześniej wariantów, powinni rozważyć kwalifikowanie wydatków jako ponoszonych w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (ang. corporate social responsibility, CSR). Zgodnie z tą ideą, przedsiębiorcy powinni dobrowolnie uwzględniać w swojej strategii, oprócz kwestii czysto ekonomicznych, także szeroko pojęte interesy społeczne. Angażowanie się w niesienie pomocy humanitarnej, w tym także ofiarom wojen i uchodźcom, od dawna stanowi jeden z przejawów CSR. Skoro więc organy podatkowe akceptują zaliczenie do kosztów podatkowych wydatków przedsiębiorców na akcje wspierające ekologię, edukację czy sport, to również powinny patrzeć przychylnie na pomoc ofiarom wojen.
W założeniu konsekwentna realizacja polityki CSR ma mieć przełożenie na budowanie pozytywnego wizerunku firmy, a w dalszej kolejności także na jej pozycję rynkową oraz osiągane wyniki. Co do zasady jest akceptowana przez organy podatkowe jako pośredni koszt uzyskania przychodów. Nie można niestety zagwarantować, że w przypadku pomocy humanitarnej taki kierunek interpretacji ostatecznie będzie uwzględniany przez organy podatkowe. Nie jest też do końca jasna relacja pomiędzy przepisami ogólnymi, które stosuje się do kwalifikacji działań CSR, a regulacjami szczegółowymi wprowadzonymi specustawą.

Nie można pominąć konsekwencji w VAT

Na podstawie przepisów ogólnych firma ma obowiązek naliczyć VAT od darowizn rzeczowych, jeżeli przysługiwało jej prawo do odliczenia VAT od wydatków na nabycie lub wytworzenie przedmiotu darowizny. Wyjątek stanowią darowizny produktów spożywczych przekazywanych na rzecz organizacji pożytku publicznego. Rozporządzenie MF wprowadziło zerową stawkę VAT, którą objęta jest nieodpłatna dostawa towarów, a więc również darowizny przekazane na cele związane z pomocą ofiarom skutków wojny w Ukrainie na rzecz organów samorządowych, podmiotów leczniczych i Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych. Katalog beneficjentów nie obejmuje organizacji pozarządowych. Tak więc w przypadku świadczeń na rzecz tych podmiotów należy stosować przepisy ogólne.
Rozporządzenie MF wprowadziło również zerową stawkę VAT na nieodpłatne usługi związane z niesieniem pomocy ofiarom wojny w Ukrainie, jednak – podobnie jak przy dostawie towarów – katalog odbiorów usług jest stosunkowo wąski, analogiczny jak w przypadku darowizn. Warto przypomnieć, że zgodnie z zasadami ogólnymi, jeżeli usługi są świadczone nieodpłatnie, to podatnik nie tylko powinien mieć prawo do odliczenia VAT od wydatków związanych ze świadczeniem tych usług, lecz także nie powinien mieć obowiązku naliczania VAT, jeżeli wykaże, że usługi są związane z jego działalnością gospodarczą opodatkowaną VAT. Jeżeli pomoc humanitarną potraktujemy jako działanie CSR, to nieodpłatne usługi wykonywane w ramach jej udzielenia (np. zapewnienie zakwaterowania, transportu) w ogóle nie powinny podlegać VAT, tak więc przepis z rozporządzenia MF wydaje się nie być potrzebny, tych bardziej że z grona usługobiorców wyklucza nie tylko osoby indywidualne, ale również organizacje pozarządowe.

Dodatkowe regulacje są konieczne

Polskie przepisy podatkowe wspierają podatników udzielających pomocy uchodźcom z Ukrainy w sposób niewystarczający. Mimo podjętych starań, nadal prawodawca ma sporo do zrobienia w tym zakresie. Istotne jest też, że przepisy szczególne dotyczą pomocy niesionej ofiarom wojny w Ukrainie. W szerszym kontekście pomocy humanitarnej należałoby wprowadzić do polskiego systemu prawnego nie tylko przepisy szczególne obowiązujące czasowo (w przypadku pomocy Ukraińcom termin jest ograniczony do 31 grudnia br.), lecz także regulacje ogólne, które na stałe zagościłyby w polskich ustawach podatkowych i miałyby uniwersalne zastosowanie do każdej formy pomocy humanitarnej.©℗
Kontynuujemy cykl, w którym przedstawiamy różne przykłady działań podejmowanych przez firmy w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Szczegółowo analizujemy w nim podatkowe konsekwencje różnych działań, wskazując przy tym, w jakich sytuacjach występuje ryzyko przyjęcia przez fiskusa niekorzystnej dla podatników wykładni. Kolejne części publikujemy co dwa tygodnie. Dotychczas ukazały się artykuły:
• „Promujesz rowery wśród swoich pracowników lub klientów? Sprawdź skutki fiskalne” – dodatek Podatki i Księgowość z 13 czerwca 2022 r. (DGP nr 113),
• „Czy opłaca się inwestować w «zielone» auta” – dodatek Podatki i Księgowość z 27 czerwca 2022 r. (DGP nr 122),
• „Więcej zieleni może dać też korzyści podatkowe” – dodatek Podatki i Księgowość z 11 lipca 2022 r. (DGP nr 132).