Na podstawie art. 13 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: specustawa) każdemu podmiotowi, a w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, o których mowa w art. 1 ust. 1 specustawy (tj. obywatelom Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej) może być przyznane, na jego wniosek, świadczenie pieniężne z tego tytułu. Jest ono co do zasady przyznawane na okres nie dłuższy niż 60 dni, jednak okres wypłaty w szczególnie uzasadnionych przypadkach może być przedłużony. W rozporządzeniu Rady Ministrów z 15 marca 2022 r. wysokość świadczenia została ustalona w kwocie 40 zł za osobę dziennie. Kwota może być podwyższona przez wojewodę w przypadku:
  • zapewniania zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy przed dniem wejścia w życie specustawy;
  • gdy podmiotem zapewniającym zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy jest jednostka organizacyjna, osoba prawna albo przedsiębiorca.
Czy trzeba zapłacić VAT od otrzymanych pieniędzy
Przypomnijmy, że opodatkowaniu VAT podlegają przede wszystkim odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). Przy czym, aby dane świadczenie (dostawa towaru lub świadczenie usługi) miało charakter odpłatny, między świadczeniodawcą a świadczeniobiorcą musi istnieć stosunek prawny, w ramach którego dochodzi do wymiany świadczeń wzajemnych, a wynagrodzenie otrzymywane przez świadczeniodawcę stanowi rzeczywisty ekwiwalent świadczenia na rzecz świadczeniobiorcy (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 5 czerwca 1997 r., sygn. C-2/95).
Wskazane na wstępie świadczenia przysługują z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia. Przy czym z przepisów nie wynika, jaka część tych świadczeń przysługuje z tytułu zapewnienia zakwaterowania, a jaka część z tytułu zapewnienia wyżywienia. Ponadto zauważyć należy, że zapewnienie wyżywienia następować może w różny sposób, tj. albo przez świadczenie usług, albo przez przekazanie artykułów żywnościowych. Nie sposób w tej sytuacji uznać, że przedmiotowe świadczenia stanowią wynagrodzenie z tytułu czynności dokonywanych na rzecz ukraińskich uchodźców. Z tego samego powodu nie można uznać, że świadczenia te należą do dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze mających bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika, które stanowią element podstawy opodatkowania według art. 29a ust. 1 ustawy o VAT.
W związku z tym uważam, że mimo otrzymywania tego świadczenia w związku z bezpłatnym zapewnieniem uchodźcom z Ukrainy zakwaterowania i wyżywienia nie dochodzi do podlegających opodatkowaniu VAT czynności odpłatnych (odpłatnych dostaw towarów i odpłatnego świadczenia usług). Nie ma w tej sytuacji podstaw do wystawiania faktur dokumentujących te świadczenia (np. gminie).
NSA: Czynności dodatkowe nie zawsze łącznie z leasingiem
NSA: Czynności dodatkowe nie zawsze łącznie z leasingiem

Zobacz również
Co z nieodpłatnym świadczeniem usług
Nie oznacza to jednak, że w związku z bezpłatnym zapewnieniem uchodźcom z Ukrainy zakwaterowania i wyżywienia do opodatkowania VAT w ogóle może nie dochodzić. Opodatkowaniu VAT podlegać mogą również nieodpłatne dostawy towarów (art. 7 ust. 2 ustawy o VAT) oraz nieodpłatnie świadczone usługi (art. 8 ust. 2 ustawy o VAT). Moim zdaniem przedsiębiorcy zapewniający uchodźcom z Ukrainy zakwaterowanie i wyżywienie powinni z tytułu zapewnienia zakwaterowania rozpoznawać podlegające opodatkowaniu VAT (według stawki 8 proc.) nieodpłatne świadczenie usług noclegowych, a z tytułu zapewnienia wyżywienia poprzez świadczenie usług związanych z wyżywieniem podlegające opodatkowaniu VAT (co do zasady według stawki 8 proc.) nieodpłatne świadczenie usług związanych z wyżywieniem. Podstawą opodatkowania tych usług będą koszty ich świadczenia poniesione przez przedsiębiorcę (art. 29a ust. 5 ustawy o VAT), przy czym z orzecznictwa TSUE (zob. wyrok z 26 września 1996 r., sygn. C-230/94, czy wyrok z 14 września 2006 r., sygn. C-72/05) wynika, że chodzi wyłącznie o te koszty, przy ponoszeniu których przedsiębiorcy przysługiwało prawo do odliczenia.
Inaczej będzie w sytuacji, gdy przedsiębiorcy zapewniają uchodźcom z Ukrainy wyżywienie poprzez przekazanie artykułów żywnościowych. W świetle reprezentowanego przez organy podatkowe stanowiska dotyczącego towarów nabywanych w celu przekazania w ramach darowizny (zob. np. interpretacje indywidualne: dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 29 sierpnia 2011 r., nr IBPP1/443-1329/11/AW, dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 3 lutego 2014 r., nr IPPP2/443-1279/13-4/KG, czy dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 25 lutego 2021 r., nr 0111-KDIB3-2.4012.856.2020.4.AZ) z tytułu nabywania takich artykułów żywnościowych przedsiębiorcom nie przysługuje prawo do odliczenia, a jednocześnie ich przekazanie nie podlega opodatkowaniu VAT.
Konsekwencje zwolnienia z PIT i CIT
Specustawa nie tylko wprowadziła świadczenie pieniężne z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy, ale jednocześnie dodała art. 52zi w ustawie o PIT oraz art. 38z w ustawie o CIT, na podstawie których zwolniono z podatku dochodowego świadczenia pieniężne, o których mowa w art. 13 specustawy. Dotyczy to również świadczeń pieniężnych otrzymywanych przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i podatników CIT. A zatem świadczenia pieniężne otrzymywane w przedstawionej sytuacji przez takie podmioty będą zwolnione z PIT i CIT, a w konsekwencji nie trzeba ich będzie w żaden sposób wykazywać na potrzeby podatku dochodowego. ©℗
Podstawa prawna
art. 13 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. poz. 583; ost.zm. Dz.U. poz. 683)
art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 7 ust. 2, art. 8 ust. 2 oraz art. 29a ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 196)
art. 52zi ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)
art. 38z ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1800; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)
rozporządzenie Rady Ministrów z 15 marca 2022 r. w sprawie maksymalnej wysokości świadczenia pieniężnego przysługującego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy oraz warunków przyznawania tego świadczenia i przedłużania jego wypłaty (Dz.U. poz. 605; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 654)
OD REDAKCJI
Przedstawiona odpowiedź na pytanie prezentuje stanowisko autora, natomiast w artykule „Firmy: co z VAT od 40 zł za goszczenie Ukraińców” (dodatek Biuro Rachunkowe z 4 kwietnia 2022 r., DGP nr 65) informowaliśmy o możliwości przyjęcia przez fiskusa odmiennej wykładni odnośnie do opodatkowania VAT nieodpłatnego świadczenia usług dla Ukraińców. Sami eksperci też są podzieleni w opiniach na ten temat.