Od stycznia do końca listopada 2021 r. organy podatkowe wydały o połowę więcej decyzji o zabezpieczeniu majątkowym niż w całym 2020 r. Zmniejszyła się natomiast liczba postanowień o nadaniu decyzji nieostatecznej rygoru natychmiastowej wykonalności
Tak wynika z odpowiedzi biura prasowego Ministerstwa Finansów na pytanie DGP.
Zdaniem niektórych ekspertów wzrost liczby decyzji o zabezpieczeniu majątkowym może być konsekwencją uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 maja 2021 r. (sygn. akt I FPS 1/21). NSA zakwestionował w niej wieloletnią praktykę organów podatkowych polegającą na instrumentalnym wszczynaniu postępowań karnych skarbowych – w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia podatkowego.
Teraz – jak twierdzi Andrzej Wapowski, radca prawny i menedżer w Enodo Advisors – nastąpiła zmiana taktyki. Z jego doświadczeń wynika, że „zamiast wszczynania postępowania karnego skarbowego, które może nie wywołać oczekiwanego przez organ skutku, zaczęto stosować inne środki, aby twierdzić, że termin przedawnienia nie upłynął. Zaczęto koncentrować się na regulacjach ordynacji podatkowej dotyczących zabezpieczenia i egzekucji zobowiązań podatkowych oraz na przepisach ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji” – napisał doradca w artykule „Zapobieganie przedawnieniom. Nowa taktyka organów podatkowych” (DGP nr 250/2021).
Jego tezę potwierdzają statystyki MF, ale tylko w odniesieniu do decyzji o zabezpieczeniu majątkowym. W okresie od stycznia do listopada 2021 r. wydano 15 138 takich decyzji. Dla porównania w 2020 r. było ich 10 138.
Sposób na przedawnienie
Decyzja o zabezpieczeniu majątku podatnika jest wydawana jeszcze przed terminem płatności podatku, na podstawie art. 33 ordynacji podatkowej. Musi zachodzić uzasadniona obawa, że podatnik nie zapłaci daniny, bo np. zbywa swój majątek, aby utrudnić bądź udaremnić egzekucję, lub trwale nie uiszcza zobowiązań publicznoprawnych.
Zdaniem ekspertów ustawowa przesłanka „uzasadniona obawa, że zobowiązanie nie zostanie wykonane” daje fiskusowi duże pole do uznaniowości.
– Zbyt często bada on wyłącznie ostatnie sprawozdanie finansowe albo ocenia dysproporcję między wartością bilansową majątku a kwotą podatku – twierdzi Daniel Więckowski, doradca podatkowy i partner w LTCA.
Podobne spostrzeżenia ma Łukasz Blak, doradca podatkowy w Certus LTA.
– Prawdopodobieństwo, że w 2021 r. sytuacja finansowa tak wielu podmiotów pogorszyła się w stosunku do 2020 r., gdy obowiązywały lockdowny i zamknięto całą gospodarkę, jest bardzo nikłe – mówi.
Jego zdaniem tendencja powinna być odwrotna – liczba zabezpieczeń powinna się zmniejszać, jeśli wziąć pod uwagę zapewnienia o ograniczaniu oszustw podatkowych i luki w VAT.
Tak się jednak nie dzieje.
Potwierdza to praktyka
– Wzrost liczby wydawanych decyzji o zabezpieczeniu nie może być przypadkowy ani uwarunkowany specyfiką ubiegłorocznych postępowań. Potwierdza się raczej, że organy podatkowe zaczęły stosować inne, niestosowane wcześniej na szeroką skalę metody „ręcznego” sterowania biegiem terminu przedawnienia – komentuje Andrzej Wapowski.
Podaje przykłady. – W dru giej połowie 2021 r. napotkaliśmy przypadki wydania decyzji zabezpieczających przy braku jakichkolwiek przesłanek, które uzasadniałyby zabezpieczenie. Fiskus nie podejmował nawet prób ustalenia sytuacji majątkowej podatnika. Jedynym czynnikiem, który wysuwał się na pierwszy plan we wszystkich analizowanych sprawach, był zbliżający się 31 grudnia, a więc termin przedawnienia zobowiązania podatkowego, dla którego postępowanie nie wyszło poza I instancję – mówi ekspert Enodo Advisors.
Wzrost liczby wydawanych decyzji o zabezpieczeniu majątkowym zaobserwował również Daniel Więckowski.
– Najczęściej instrument ten jest wykorzystywany przy tzw. postępowaniach karuzelowych, gdy kwoty potencjalnych domiarów są znaczące. Ale częste są też przypadki, gdy urzędy wydają decyzje o zabezpieczeniu bez przeprowadzenia niezbędnych ustaleń. Do naszej kancelarii trafiła sprawa, w której decyzja wydana została po zakończeniu kontroli, a przed wszczęciem postępowania podatkowego – opowiada ekspert LTCA.
Jak postępować
Zdaniem Łukasza Blaka wielu podatników nie jest nawet świadomych tego, że zabezpieczenie majątku zawiesza bieg terminu przedawnienia, zgodnie z art. 70 par. 6 pkt 4 ordynacji podatkowej. Albo dowiadują się o tym, gdy nie tylko uprawomocniła się już decyzja, ale minął też termin na złożenie skargi.
W takiej sytuacji – jak podkreśla Łukasz Blak – kwestionowanie zawieszenia przedawnienia będzie bardzo utrudnione. – Tutaj bowiem, inaczej niż w przypadku wszczęcia postępowania karnoskarbowego, sądy administracyjne mogą orzec, że niezakwestionowana decyzja zabezpieczająca stanowi prejudykat niepodlegający badaniu w postępowaniu wymiarowym – mówi ekspert.
Dlatego – zdaniem ekspertów – nie należy przegapić terminu zaskarżenia. Sądowe wyroki pokazują, że podatnicy, wobec których wydano z powodu zbliżającego się biegu terminu przedawnienia decyzję o zabezpieczeniu majątkowym, mogą wygrać.
Przykładem prawomocne orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 11 lipca 2019 r. (sygn. akt: I SA/Wr 385/19, I SA/Wr 386/19, I SA/Wr 387/19, I SA/Wr 388/19, I SA/Wr 389/19).
„Mając na uwadze fakt, że ustawowy termin przedawnienia zobowiązania podatkowego upływał 31 grudnia 2018 r., trudno oprzeć się wrażeniu, że celem decyzji nie było rzeczywiście zabezpieczenie zobowiązania, lecz tamowanie biegu terminu przedawnienia. Tym bardziej że organ podatkowy dysponował takimi samymi dowodami przed wydaniem decyzji wymiarowej, co w czasie podejmowania decyzji o zabezpieczeniu. Na wydanie decyzji o zabezpieczeniu nie zdecydował się jednak wcześniej” – zwrócił uwagę wrocławski WSA.
Co na to sądy
Sądowe orzeczenia pokazują też, że postępowanie organu nie zawsze znajduje uzasadnienie w świetle art. 33 ordynacji. W nieprawomocnym wyroku WSA w Krakowie z 26 października 2021 r. (sygn. akt I SA/Kr 340/21) zarzucił organom, że „nie wykazały, by skarżąca trwale nie uiszczała wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym. Zgromadzony i przekazany sądowi materiał dowodowy nie daje żadnych podstaw do postawienia takiej tezy. Organy nie wykazały również, by skarżąca podejmowała czynności zmierzające do uszczuplenia swojego majątku. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy również nie daje podstaw do przyjęcia stanowiska, zgodnie z którym skarżąca dokonywałaby czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogły utrudnić lub udaremnić egzekucję”. Podobnie było w sprawie rozstrzygniętej nieprawomocnym na razie wyrokiem WSA w Łodzi – z 6 października 2021 r. (sygn. akt I SA/Łd 544/21).
– Niestety wielu podatników nie broni się przed nadużyciami ze strony organów, i to z różnych powodów – mówi Łukasz Blak. Podaje przykład podatników, którym zablokowano rachunki bankowe i w związku z tym nie mieli oni środków na zaangażowanie profesjonalnych pełnomocników.
Rygor natychmiastowej wykonalności
Statystyki MF nie potwierdzają natomiast wzmożonego nadawania nieprawomocnym decyzjom rygoru natychmiastowej wykonalności oraz powiązanego z tym stosowania środków egzekucyjnych. Od stycznia do listopada 2021 r. doszło do tego 4437 razy. Dla porównania w 2020 r. rygor natychmiastowej wykonalności zastosowano 5521 razy.
Przypomnijmy, że zgodnie z art. 70 par. 4 ordynacji bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony (po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo).
| Okres | Postanowienia o nadaniu rygoru natychmiastowej wykonalności wobec decyzji nieostatecznej | Decyzje o zabezpieczeniu majątkowym |
| 1 stycznia 2020 r. – 31 grudnia 2020 r. | 5521 dokumentów | 10 138 dokumentów |
| 1 stycznia 2021 r. – 30 listopada 2021 r. | 4437 dokumentów | 15 138 dokumentów |
| Źródło: Ministerstwo Finansów | ||