Krajowa Administracja Skarbowa wszczęła w ubiegłym roku o połowę mniej postępowań przygotowawczych w sprawie przestępstw i wykroczeń skarbowych niż w 2019 r. Znacząco spadła też liczba postępowań, które zakończyły się skierowaniem aktu oskarżenia do sądu.

Tych ostatnich było w 2019 r. prawie 11 tys., natomiast w 2020 r. – tylko 4010.
Dane te przedstawiła 17 sierpnia br. zastępca szefa KAS Anna Chałupa w odpowiedzi na poselską interpelację nr 24722.
Na przestrzeni lat 2014 –2020 nastąpił natomiast duży wzrost liczby postępowań przygotowawczych dotyczących poważnych i najpoważniejszych przestępstw „fakturowych”, o czym informowaliśmy już wcześniej na łamach DGP. O ile w 2014 r. postepowań w tych sprawach było 623, to w ubiegłym roku już 1331.
– Wydaje się, że skarbówka trwale już przerzuciła swoje zasoby na prowadzenie postępowań w sprawie poważniejszych przestępstw, w tym fakturowych. W sprawie innych czynów zabronionych często wystarczające są informacje zgromadzone dzięki jednolitym plikom kontrolnym czy innym narzędziom informatycznym oraz prowadzone na ich podstawie czynności sprawdzające. Taka zmiana akcentów powinna być szczególnie istotna właśnie w ubiegłym, koronawirusowym roku, gdy działania KAS musiały zostać mocno ograniczone – komentuje Tomasz Rolewicz, doradca podatkowy i partner w EY.

W sprawach skarbowych…

Z danych przedstawionych przez wiceszefową KAS wynika, że w ubiegłym roku doszło do dużego spadku zarówno liczby postępowań przygotowawczych wszczętych przez urzędy celno-skarbowe, jak i postępowań zakończonych aktem oskarżenia (patrz infografika).
Statystyki te dotyczą wyłącznie postępowań przygotowawczych prowadzonych w sprawie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych. Chodzi więc o czyny zabronione określone w kodeksie karnym skarbowym.
Zdaniem wiceminister Chałupy powodem ubiegłorocznego spadku liczby wszczętych postępowań przygotowawczych były głównie ograniczenia epidemiczne. Utrudniały one wykonywanie niektórych czynności procesowych, takich jak przesłuchanie świadków czy biegłych.
Przyczyną mogła być też – jak dodała wiceszefowa KAS – konsolidacja i obejmowanie wielu spraw zakresem jednego postępowania.

…i fakturowych

Przypomnijmy, że odrębną kategorię postępowań przygotowawczych stanowią te, które są prowadzone w sprawach przestępstw fakturowych, o których mówi kodeks karny. Dane na ten temat przedstawiliśmy w artykule „Fiskus coraz skuteczniej walczy z przestępcami” (DGP nr 86/2021).
Nawiązaliśmy w nim do statystyk przedstawionych przez szefową KAS Magdalenę Rzeczkowską (w odpowiedzi na poselską interpelację nr 21095). Z danych tych wynikało, że w 2020 r. KAS prowadziła 1124 postępowania przygotowawcze w sprawach dotyczących przestępstw finansowych wymienionych w następujących przepisach kodeksu karnego: art. 258, art. 270, art. 270a, art. 271, art. 271a, art. 273, art. 277a, art. 286, art. 299. W tym czasie wszczęte zostało też 606 nowych postępowań przygotowawczych.
Ze statystyk Ministerstwa Sprawiedliwości (na które powołała się szefowa KAS) wynikał duży wzrost liczby postępowań przygotowawczych, dotyczących poważnych i najpoważniejszych przestępstw w VAT na przestrzeni lat 2014–2020. O ile w 2014 r. było ich 623, to w ubiegłym roku już 1331.
58 z prowadzonych w ubiegłym roku postępowań przygotowawczych zakończyło się postawieniem przestępcy przed sądem, z czego aż 56 z nich skazano bądź sąd zgodził się na dobrowolne poddanie się karze. Dominował jednak trend nakładania kary grzywny, a nie kara więzienia. Tylko trzech zostało skazanych na karę bezwzględnego pozbawienia wolności.
opinia
radca prawny i starszy menedżer w kancelarii Domański Zakrzewski Palinka / Materiały prasowe

Przydałaby się wiedza o efektach działań

Niewątpliwie rzuca się w oczy znaczący spadek liczby wszczętych postępowań przygotowawczych i wniesionych aktów oskarżenia. Ciekawie mogłyby wyglądać dane za 2020 r. w ujęciu kwartalnym czy miesięcznym, bowiem stan zagrożenia epidemicznego ogłoszono w połowie marca, a więc I kwartał zapewne nie odbiegał od lat wcześniejszych.
Z kolei po pewnym zastoju spowodowanym koniecznością znalezienia nowego sposobu funkcjonowania w pandemicznej rzeczywistości dane powinny wskazywać odbicie i powrót do w miarę możliwości normalnego funkcjonowania. Ostateczne statystyki wskazują jednak, że odbicie, jeśli było, musiało być niewielkie.
Szkoda, że resort finansów przedstawił łączne dane dotyczące przestępstw i mniejszych wykroczeń skarbowych. To może zaciemniać obraz tych statystyk.
Najciekawsze mogłyby być informacje, o które posłowie nie spytali, tj. co się dalej działo z wniesionymi aktami oskarżenia i jak długo trwały postępowania przygotowawcze. Oby nie okazało się, że wiele z nich było wszczynanych z uwagi na zbliżający się upływ terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych.

opinia

Doradca podatkowy Independent Tax Advisers / Materiały prasowe

Czas na polską Guardia di Finanza

Resort finansów kilkakrotnie już zapowiadał, że KAS ma działać podobnie do innych służb wyspecjalizowanych w zwalczaniu przestępczości ekonomicznej, takich jak włoska Guardia di Finanza. Analiza danych dotyczących kontroli operacyjnej pokazuje, że mógłby to być dobry pomysł. Stworzenie jednolitej służby, zajmującej się wszystkimi przestępstwami ekonomicznymi, musiałoby niewątpliwie wiązać się z reorganizacją innych służb (policja, ABW, CBA), które także posiadają kompetencje w zakresie przestępczości gospodarczej, w tym podatkowej. Wydaje się jednak, że byłby to krok w dobrym kierunku.

Kontrole operacyjne

Nie zmieniła się natomiast inna prawidłowość – KAS nadal rzadko prowadzi kontrole operacyjne przeciw większym przestępcom skarbowym. W ubiegłym roku przeprowadziła ich 11, co pozwoliło wykryć uszczuplenia podatkowe na prawie 2 mld zł. Zabezpieczono przedmioty przestępstwa o wartości niemal 230 mln zł i zabezpieczono mienie na kwotę 157 mln zł.
Do warszawskiego sądu okręgowego złożono w tym czasie tylko 16 wniosków o zgodę na przeprowadzenie takich kontroli. Dla porównania Żandarmeria Wojskowa złożyła ich w tym czasie 87 – wynika ze składanej co roku w parlamencie informacji prokuratora generalnego „o łącznej liczbie osób, wobec których został skierowany wniosek o zarządzenie kontroli i utrwalania rozmów lub wniosek o zarządzenie kontroli operacyjnej”.
Przypomnijmy, że funkcjonariusze KAS mogą prowadzić tajne czynności operacyjno-rozpoznawcze m.in. wobec podmiotów, w odniesieniu do których zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa (na podstawie kodeksu karnego) albo przestępstwa skarbowego (na podstawie kodeksu karnego skarbowego) lub posiadania mienia zagrożonego przepadkiem. W ramach takich czynności dopuszczalne jest m.in. zakładanie podsłuchów.
Działania skarbówki podlegają nadzorowi Sądu Okręgowego w Warszawie, do którego szef KAS co pół roku musi przesłać odpowiednie sprawozdanie.
Jeśli podjęte czynności operacyjno-rozpoznawcze okażą się bezskuteczne albo byłyby nieprzydatne, to szef KAS może wnioskować do warszawskiego sądu o zarządzenie kontroli operacyjnej (art. 118 ustawy o KAS). Ta może się wiązać m.in. ze śledzeniem podejrzanego, kontrolowaniem treści jego e-maili i korespondencji pocztowej, kontrolą zawartości przesyłek, dostępem do billingów telefonicznych i monitoringu wizyjnego, a także innymi czynnościami niejawnymi.
KAS może złożyć wniosek o zarządzenie kontroli operacyjnej wyłącznie w sprawach poważniejszych przestępstw, np. gdy wartość przedmiotu czynu lub uszczuplenie podatkowe przekraczają w dniu popełnienia czynu zabronionego 50-krotność minimalnej pensji.
Procedura wnioskowania o zgodę na kontrolę operacyjną, jak i samego prowadzenia tej kontroli, jest bardzo sformalizowana. To może wyjaśniać, dlaczego KAS rzadko po nią sięga.
Do wykrywania podatkowych przestępstw fiskus woli wykorzystywać inne procedury i narzędzia, zwłaszcza informatyczne (m.in. takich jak JPK_VAT, SENT, STIR). – Umożliwiają one rozpoznawanie i zwalczanie przestępczości ekonomicznej bez konieczności sięgania po uprawnienia szczególnie ingerujące w konstytucyjne prawa obywateli, takie jak kontrola operacyjna – wyjaśniła wiceminister Anna Chałupa.
Poinformowała również, że KAS współpracuje z innymi służbami, które prowadzą kontrolę operacyjną w zakresie swoich kompetencji. Część z kontroli operacyjnych prowadzonych przez inne służby i ujętych w informacji złożonej przez prokuratora generalnego może więc również dotyczyć oszustów podatkowych. ©℗
Kontrola operacyjna i postępowania przygotowawcze