Nawet jeżeli Polska Agencja Nadzoru Audytowego wychwyci błąd w pracy biegłego rewidenta lub w samym sprawozdaniu finansowym, nieprawidłowy raport pozostaje w rejestrze sądowym

Co więcej, nie pojawia się przy nim żadna adnotacja, że PANA miała uwagi odnośnie do badania przeprowadzonego przez audytora bądź do samego sprawozdania. Agencja może jedynie zawiadomić organy ścigania o naruszeniu prawa, a sama wszcząć postępowanie dyscyplinarne wobec biegłego rewidenta lub nałożyć karę administracyjną na firmę audytorską.
Choć od 2020 r. funkcjonuje nowy system kontrolowania firm audytorskich (co jest konsekwencją głośnej afery z udziałem spółki GetBack), nie ma wystarczających mechanizmów ochrony interesów tych, którzy czerpią wiedzę o podmiotach gospodarczych ze sprawozdań finansowych, a więc inwestorów, banków oraz innych interesariuszy.
Nawet jeżeli Polska Agencja Nadzoru Audytowego wychwyci próbę skrywania kiepskiej kondycji firmy czy wręcz jej koloryzowania, to i tak sprawozdanie nie jest eliminowane z obrotu.
Problem – jak mówią eksperci – wynika z tego, że kontrole audytorów odbywają się w czasie, gdy sprawozdanie finansowe jest już dawno zatwierdzone i opublikowane. Przykładowo jeżeli sprawozdanie za 2020 r. zostało zbadane w 2021 r., PANA skontroluje usługę audytu najwcześniej w 2023 r. Do tego czasu inwestorzy i banki (bądź inni interesariusze) podejmą już decyzje na podstawie tego raportu.
Hurtowe audyty
Na jakość usług audytorskich może mieć wpływ to, kto i w jakim tempie je świadczy. W artykule „Hurtowe usługi audytorów grożą kolejną aferą” (DGP nr 155/2021) wskazywaliśmy na nierzadką praktykę wykonywania przez jednego audytora ponad 50, a bywa że i ponad 100 usług rocznie. Rekordzista miał ich na koncie aż 311, co oznaczałoby, że na wykonanie usługi poświęcił mniej niż dzień roboczy. Wprawdzie duża liczba usług nie zawsze musi oznaczać złą jakość, lecz może na to wskazywać.
Po wykryciu nieprawidłowości w badaniu sprawozdania finansowego PANA może nałożyć na firmę audytorską karę administracyjną – do 10 proc. przychodów netto. W miarę potrzeby może to robić nawet po każdej kontroli. Ponadto biegły rewident może zostać pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej.
– Co do zasady informacja o nałożeniu kary na firmę audytorską oraz biegłego rewidenta jest publikowana na stronie internetowej PANA – mówi Agnieszka Baklarz, dyrektor departamentu kontroli w tej instytucji. Jeśli PANA lub sąd orzeknie o podaniu do publicznej wiadomości nazwy firmy lub imienia i nazwiska biegłego rewidenta, każdy może dowiedzieć się, że audytor, który zbadał sprawozdanie, został ukarany za nierzetelność.
Błędy znaleziono…
Przy informacji o nierzetelności audytora nie ma jednak danych, o które badanie i którego podmiotu chodziło. Nie ma też informacji o wykrytych przez PANA błędach w konkretnym sprawozdaniu finansowym.
Agnieszka Baklarz przyznaje, że podczas nadzorowania pracy firm audytorskich kontrolerzy agencji wyłapują błędy w samych sprawozdaniach finansowych. Zastrzega jednak, że są to nieliczne przypadki.
– Wychwycenie tego jest bardzo trudne, bo PANA może się opierać wyłącznie na dokumentacji zebranej przez firmę audytorską w czasie badania sprawozdania. Agencja nie ma wglądu w dokumentację podmiotu badanego – wyjaśnia dyrektor Baklarz.
Jeżeli kontroler wychwyci błąd w sprawozdaniu finansowym, wtedy PANA analizuje sytuację i podejmuje decyzję, co w takiej sytuacji zrobić. Przykładowo może złożyć zawiadomienie do prokuratury, która po zbadaniu sprawy może wszcząć postępowanie karne i wnieść sprawę do sądu przeciwko kierownikowi jednostki (czyli np. członkom zarządu, właścicielom w spółce niemającej osobowości prawnej). W takiej sytuacji w grę wchodzi art. 77 ustawy o rachunkowości, który przewiduje karę grzywny i więzienia do dwóch lat za nierzetelne sprawozdanie.
…ale sprawozdanie niepoprawione
Nawet jeżeli błędy zostaną wykryte, a sprawcy ukarani, to i tak w bazie Krajowego Rejestru Sądowego pozostaje sprawozdanie finansowe, które zostało tam pierwotnie złożone. Nie ma możliwości zmiany w KRS błędnego merytorycznie sprawozdania, choć – jak zauważa radca prawny Łukasz Drożdżowski – funkcjonalność portalu służącego do bezpłatnego składania dokumentów finansowych daje możliwość złożenia korekty dokumentu.
Potwierdza to również Ministerstwo Sprawiedliwości w odpowiedzi na pytanie DGP.
Hurtowe usługi audytorów grożą kolejną aferą
Hurtowe usługi audytorów grożą kolejną aferą

Zobacz również
Łukasz Drożdżowski zwraca jednak uwagę, że nie dotyczy to sytuacji, w której sprawozdanie finansowe jest sporządzone poprawnie co do formy (tj. według odpowiedniej struktury logicznej) i jest podpisane przez wszystkie zobowiązane osoby.
Tylko w przyszłym okresie
Zdaniem Łukasza Drożdżowskiego problem ten jest konsekwencją art. 54 ust. 2 ustawy o rachunkowości. Z przepisu tego wynika, że jeżeli po zatwierdzeniu sprawozdania jednostka (np. spółka) otrzymała informacje o zdarzeniach, które mają istotny wpływ na to sprawozdanie lub powodują, że założenie kontynuowania działalności przez jednostkę nie jest uzasadnione, to ich skutki ujmuje się w księgach rachunkowych roku obrotowego, w którym informacje te otrzymano.
– Nie dochodzi więc do zmiany zatwierdzonego już sprawozdania finansowego. Poprawne informacje ujmuje się dopiero na etapie sporządzania sprawozdania za rok obrotowy, w którym dokonano odpowiednich zmian w księgach rachunkowych – tłumaczy Łukasz Drożdżowski.
Dodaje, że ocena rzetelności tego sprawozdania odbywa się już w ramach kolejnego badania audytorskiego.
Słowem, jeżeli sprawozdanie jest dotknięte błędami merytorycznymi, to ich naprawa następuje dopiero na etapie sporządzania sprawozdania za kolejne okresy.
Usunąć też nie można
Nie da się też w takiej sytuacji usunąć błędnego sprawozdania z Repozytorium Dokumentów Finansowych. Co prawda z art. 12 ust. 4 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 112 ze zm.) wynika, że sąd rejestrowy usuwa dokument z repozytorium dokumentów finansowych, jeżeli stwierdzi, że jego złożenie było niedopuszczalne, ale w tym wypadku również chodzi jedynie o wymogi formalne.
– Tak więc i ten przepis nie stanowi podstawy dla usunięcia z KRS wadliwego sprawozdania finansowego, jeżeli pod względem formalnym zostało ono sporządzone zgodnie z wymogami ustawy. Nawet gdy zawiera ono błędy merytoryczne – przyznaje Łukasz Drożdżowski.
Wystarczyłby sygnał
Jak rozwiązać ten problem? Zdaniem eksperta potrzebne byłoby przynajmniej umieszczenie odpowiedniej informacji w przeglądarce dokumentów finansowych (https://ekrs.ms.gov.pl/rdf/pd/search_df). Chodzi o sygnał, że w odniesieniu do danego sprawozdania finansowego umieszczonego w Repozytorium Dokumentów Finansowych Polska Agencja Nadzoru Audytowego stwierdziła pośrednio jego wadliwość, bo uznała, że sprawozdanie z badania (sporządzone przez biegłego rewidenta) nie spełnia odpowiednich wymogów.
– Ograniczyłbym to jednak tylko do tych sprawozdań finansowych, których wadliwość znacznie zniekształca rzetelny i jasny obraz sytuacji majątkowej i finansowej jednostki – podkreśla ekspert. ©℗
Nawet jeżeli błędy zostaną wykryte, a sprawcy ukarani, to i tak w bazie KRS pozostaje sprawozdanie finansowe, które zostało tam pierwotnie złożone
Poprawianie błędów