Przedsiębiorca może używać auta osobowego niebędącego jego własnością. Powinien jednak pamiętać o aspekcie podatkowym.

Wszystko o VAT 2014. Czytaj w naszym serwisie!

Przykładowo właścicielem auta może być wspólnik, pracownik, zleceniobiorca, wynajmujący, wydzierżawiający, leasingodawca, małżonek, członek rodziny, znajomy albo inna osoba trzecia. Wśród tytułów prawnych stanowiących podstawę używania samochodu można wymienić np. najem, dzierżawę czy użyczenie.
Umowa użyczenia uregulowana w art. 710–719 kodeksu cywilnego polega na tym, że użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Nieodpłatność musi być bezwzględna (nie może być świadczenia w zamian). Umowa dochodzi do skutku z chwilą wydania rzeczy biorącemu.
Do kosztów uzyskania przychodów podatnik ma prawo zaliczyć wydatki związane z używaniem takiego auta. Obowiązują jednak wszelkie wymogi właściwe kilometrówce. Trzeba też prowadzić ewidencję przebiegu pojazdu.
Jednak używanie samochodu na zasadzie użyczenia oprócz generowania kosztów przysparza korzystającemu – co do zasady – również przychodu z nieodpłatnie otrzymanego świadczenia. Należy je wycenić i wykazać w księgach. Przychód ten powstaje właśnie dlatego, że użyczenie ma nieodpłatny charakter. Do tego, aby mówić o wystąpieniu przychodu, niezbędne jest przysporzenie majątkowe po stronie podatnika. Może to nastąpić na dwa sposoby: poprzez zwiększenie majątku albo poprzez zmniejszenie zobowiązań. W tym przypadku ma miejsce to drugie. Podatnik nie musi bowiem płacić za otrzymane świadczenie, podczas gdy przy umowie odpłatnej miałby taki obowiązek. Praktyka pokazuje, że przychody z nieodpłatnych świadczeń są jednymi z najczęściej niewykazywanych. Można przypuszczać, że przyczyna takiego stanu rzeczy tkwi w przekonaniu, że przychód powinien się wiązać z (przynajmniej spodziewaną) należnością. Tymczasem w tym przypadku nawet potencjalnie nie występuje związek z otrzymaniem pieniędzy. Istota nieodpłatnego świadczenia sprowadza się do otrzymania go za darmo. Z tej przyczyny, że za świadczenie to w żaden sposób płacić nie trzeba, po stronie otrzymującego powstaje przychód. Ma on wymiar hipotetyczny, nie wiąże się z rozliczeniem kasowym. W przypadku ksiąg rachunkowych nie jest nawet możliwe jego zwykłe zaksięgowanie, gdyż – ze względu na zasadę podwójnego zapisu – nie ma możliwości powiązania zapisu z innym kontem (wpływ należności nie nastąpi, a konto nie zamknie się). Dlatego należy go wykazywać dla celów podatkowych, odrębnie ewidencjonując.
Regulacje prawne dotyczące przychodu z nieodpłatnych świadczeń w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: u.p.d.o.f.; t.j. Dz.U. z 2012 r. nr 361, z późn. zm.) i od osób prawnych (dalej: u.p.d.o.p.; t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 z późn. zm.) są zbliżone, ale niejednakowe.

Osoby fizyczne

W u.p.d.o.f. zastosowanie znajduje art. 14 ust. 2 pkt 8. Według niego przychodem z działalności gospodarczej jest również wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczonych zgodnie z art. 11 ust. 2–2b, z zastrzeżeniem art. 21 ust. 1 pkt 125. Z kolei wartość pieniężną nieodpłatnych świadczeń tego rodzaju ustala się na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia (art. 11 ust. 2a pkt 4). Innymi słowy świadczenie należy wycenić na poziomie ceny rynkowej, jaka jest stosowana w tym samym miejscu na odpłatne używanie takiego samego samochodu (ta sama marka, model, rocznik produkcji itp.) w tym samym czasie. Chodzi tutaj o znalezienie jak najpełniejszej porównywalności przedmiotu umowy. W razie braku pełnego podobieństwa cech rzeczy, miejsca i czasu świadczenia stosuje się uproszczenia. W każdym razie przepisy nie przewidują odstąpienia od ustalenia przychodu z powodu niemożności ustalenia wartości rynkowej świadczenia.
Z kolei w art. 21 ust. 1 pkt 125 u.p.d.o.f. ustanowione jest zwolnienie od podatku dochodu w postaci wartości świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn. Przynależność do poszczególnych grup podatkowych określona jest w art. 14 ust. 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn. I tak:
- do grupy I zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów,
- do grupy II zalicza się: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków i małżonków innych zstępnych.
Oznacza to, że w przypadku użyczania auta od osoby zaliczanej do ww. kręgu dochód z nieodpłatnie otrzymanego świadczenia korzysta ze zwolnienia od podatku. Nie trzeba go wówczas wyceniać ani wykazywać.

Osoby prawne

W u.p.d.o.p. zastosowanie znajduje art. 12 ust. 1 pkt 2. Wynika z niego, że przychodami są w szczególności wartości otrzymanych odpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub praw, a także wartość innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń. Wartość nieodpłatnego świadczenia wycenia się na podstawie art. 12 ust. 6 pkt 4, tak samo jak u osób fizycznych. Nie ma tutaj jednak podobnego zwolnienia od podatku. Podatek od spadków i darowizn dotyczy bowiem wyłącznie osób fizycznych.

Świadczenie należy wycenić na poziomie obowiązującej ceny rynkowej

1. Do ustalenia podatku jest ważne, od kogo użycza się samochód
Jan Iksiński ukończył studia i założył jednoosobową firmę szkoleniową z zakresu bhp. Auto osobowe jest w działalności niezbędne. Nie mając jeszcze własnego, użyczył takowe od ojca. W takim przypadku nie musi ustalać przychodu z nieodpłatnie otrzymanego świadczenia, gdyż ojciec zalicza się do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn (jest wstępnym, podobnie jak matka, dziadek czy babka). Gdyby użyczył auto od kolegi albo innej osoby niewchodzącej w skład I lub II grupy podatkowej, miałby obowiązek wycenić i wykazać przychód z nieodpłatnego świadczenia.

2. W jaki sposób należy ustalić wartość otrzymanych nieodpłatnie świadczeń
Flota samochodowa spółki z o.o. XYZ jest niewystarczająca do wykonywania jej działalności. Zarząd w porozumieniu ze wspólnikami ustalił, że do czasu wygospodarowania środków na zakup dwaj wspólnicy użyczą spółce swoich aut osobowych: toyotę auris r. prod. 2010 i opla astrę r. prod. 2008. W tym przypadku spółka miała obowiązek ustalić wartość otrzymanych nieodpłatnie świadczeń. W internecie znalazła cennik usług firmy wynajmującej samochody w swoim mieście, z którego wynikało, że toyoty auris roczniki 2009–2011 są wynajmowane za 50 zł dziennie. Nie znalazła jednak ofert dotyczących opli. Takie auta wynajmuje inna firma w oddalonym o 100 km mieście o zbliżonej liczbie mieszkańców za 40 zł. Spółka XYZ powinna ustalić przychód za cały czas korzystania z aut, mnożąc dzienne ceny rynkowe najmu przez liczbę dni w danym miesiącu, a następnie przez liczbę miesięcy.

Leszek Boroch, z-ca naczelnika US w Złotoryi