Organy podatkowe mają prawo sprawdzić, czy podatnik prawidłowo korzystał z przysługujących mu zwolnień podatkowych. Ma na to czas do końca upływu okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Najważniejszym dowodem przy takiej kontroli będą dokumenty potwierdzające prawo do ulg.
Zwolnienia i ulgi podatkowe to preferencje, z których podatnicy bardzo chętnie korzystają. Pozwalają one bowiem zmniejszyć wysokość należnych podatków. Jednak każda ulga obwarowana jest pewnymi warunkami, po spełnieniu których możliwe jest skorzystanie z niej. Dlatego kontrole fiskusa w zakresie prawidłowości wykorzystanych zwolnień są częste. Organy podatkowe mają sporo czasu na sprawdzenie wykorzystywanych ulg, bo aż do momentu przedawnienia zobowiązania podatkowego. A zobowiązania podatkowe przedawniają się z upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.
Na początek wezwanie
Sprawdzanie wykorzystanych ulg podatkowych zazwyczaj rozpoczyna się od wysłania do podatnika wezwania, by ten złożył wyjaśnienia. Organ podatkowy może wezwać stronę lub inne osoby do złożenia wyjaśnień, zeznań lub dokonania określonej czynności osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie, jeżeli jest to niezbędne dla wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy.
Osoba, która wezwanie otrzyma, powinna wiedzieć, że nie musi natychmiast biec do urzędu składać wyjaśnienia. Jeśli w wezwaniu nie określono celu wyjaśnień, warto zadzwonić do urzędu i zapytać, czego sprawa dotyczy, aby móc przygotować się na rozmowę z urzędnikiem. Warto również podkreślić, że osoba wezwana przez urząd jest zobowiązana do osobistego stawienia się tylko na obszarze województwa, w którym zamieszkuje lub przebywa. Jeżeli właściwym miejscowo do rozpatrzenia sprawy jest organ podatkowy mający siedzibę na obszarze województwa innego niż to, na którym miesza lub przebywa osoba zobowiązana do osobistego stawienia się, może ona zastrzec, że chce stawić się przed organem właściwym do rozpatrzenia sprawy.
W wezwaniu urząd powinien wskazać: nazwę i adres organu podatkowego; imię i nazwisko osoby wzywanej; w jakiej sprawie i w jakim charakterze oraz w jakim celu osoba ta zostaje wezwana; czy osoba wezwana powinna stawić się osobiście lub przez pełnomocnika, czy też może złożyć wyjaśnienie lub zeznanie na piśmie; termin, do którego żądanie powinno być spełnione, albo dzień, godzinę i miejsce zgłoszenia się osoby wzywanej lub jej pełnomocnika; skutki prawne niezastosowania się do wezwania.
Wezwanie powinno być podpisane przez pracownika organu podatkowego, z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego osoby podpisującej.
W sprawach uzasadnionych ważnym interesem adresata lub gdy stan sprawy tego wymaga, wezwania można dokonać telegraficznie lub telefonicznie albo przy użyciu innych środków łączności. Jednak wezwanie przekazane w taki sposób powoduje skutki prawne tylko wtedy, gdy nie ma wątpliwości, że dotarło do adresata we właściwej treści i w odpowiednim terminie.
Czynności sprawdzające
Po wysłaniu wezwania do podatnika rozpoczynają się czynności sprawdzające. Trzeba tu od razu podkreślić, że czynności sprawdzające nie są tożsame ani z kontrolą podatkową, ani postępowaniem podatkowym.
PRZYKŁAD:
CZY FISKUS SPRAWDZI KONTRAHENTÓW
Podatnik prowadzi działalność gospodarczą. Urząd skarbowy prowadzi wobec niego kontrolę podatkową. W jej ramach sprawdza kontrahentów. Niektórzy kontrahenci nie prowadzą już swoich firm. Zdaniem kontrolowanego urząd nie ma prawa sprawdzać osób współpracujących z nim.
Niestety, nie jest to prawda. Organ podatkowy, w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolą podatkową, może zażądać od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą przedstawienia dokumentów, w zakresie objętym kontrolą u podatnika, w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności. Oznacza to, że sprawdzenie prawidłowości i rzetelności dokumentów podatnika u jego kontrahentów będzie się odbywać w organie podatkowym w ramach czynności sprawdzających.
Trzeba podkreślić, że zakończenie wykonywania działalności przez osobę fizyczną (kontrahenta) nie stanowi przeszkody do przeprowadzenia czynności sprawdzających dokumentów dotyczących okresu objętego kontrolą, w którym osoba wykonywała działalność.
Organy podatkowe I instancji dokonują czynności sprawdzających, mających na celu sprawdzenie terminowości: składania deklaracji, wpłacania zadeklarowanych podatków, w tym również pobieranych przez płatników oraz inkasentów. W czasie czynności sprawdzających fiskus sprawdza także formalną poprawność składanych dokumentów oraz ustala stan faktyczny w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami.
Jeżeli ze złożonej deklaracji wynika, że podatnik skorzystał z przysługujących mu ulg podatkowych, organ podatkowy może zwrócić się do niego o okazanie dokumentów lub o złożenie fotokopii dokumentów, których posiadania przez podatni- ka, w określonym czasie, wymaga przepis prawa.
Nie tylko podatnik korzystający z ulg podatkowych musi odpowiadać na wezwania fiskusa. Również banki, na żądanie naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego, są zobowiązane do sporządzania i przekazywania informacji o zdarzeniach stanowiących podstawę do skorzystania przez podatnika z ulg podatkowych, jeżeli zostały wykazane w deklaracji złożonej przez podatnika.
Te zasady mają także zastosowanie do zakładów ubezpieczeń i funduszy inwestycyjnych, w zakresie prowadzonych indywidualnych kont emerytalnych oraz do domów maklerskich, banków prowadzących działalność maklerską, towarzystw funduszy inwestycyjnych i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.
PRZYKŁAD:
CZY URZĄD SKONTROLUJE MAJĄTEK
Małżonkowie w styczniu 2007 r. otrzymali wezwanie z urzędu skarbowego do złożenia wyjaśnień odnośnie do posiadanego stanu majątkowego, zawierające powołanie się jedynie na art. 155 Ordynacji podatkowej (czynności sprawdzające). Zdaniem podatników art. 155 Ordynacji podatkowej ogranicza możliwość wzywania osób do sytuacji, w której jest to niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy. Odnosi się to do postępowania podatkowego, które nie ma miejsca w odniesieniu do podatników.
Podatnicy nie mają racji. Zgodnie z art. 155 Ordynacji podatkowej organ podatkowy może wezwać stronę lub inne osoby do złożenia wyjaśnień, zeznań lub dokonania określonej czynności osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy. Zatem w pojęciu dokonanie określonej czynności osobiście mieści się sformułowanie złożenie wyjaśnień odnośnie do posiadanego stanu majątkowego. Nie można zawężać stosowania art. 155 Ordynacji podatkowej do postępowania podatkowego.
Organ podatkowy I instancji dokonuje czynności sprawdzających, które mają na celu sprawdzenie terminowości składania deklaracji i wpłacania zadeklarowanych podatków oraz stwierdzenia formalnej poprawności dokumentów z tym związanych oraz ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami. Zatem w przypadku dokonywania czynności sprawdzających podstawę prawną do zastosowania wezwania stanowią art. 155 Ordynacji podatkowej oraz art. 272 Ordynacji podatkowej z wyraźnie wskazanym rodzajem czynności sprawdzających, wymienionych w tym przepisie oraz przywołaniem przepisów w zakresie materialnego prawa podatkowego.
Trzeba w tym miejscu wyjaśnić, że sprawdzanie wykorzystanych ulg podatkowych przez organy podatkowe nie musi ograniczać się tylko do poproszenia podatnika o przedstawienie dokumentów uprawniających do skorzystania z ulgi. Organ podatkowy, za zgodą podatnika, może dokonać oględzin lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe.
PRZYKŁAD:
CZY URZĄD MOŻE ŻĄDAĆ DOKUMENTÓW
W 2004 roku rodzice scedowali na podatnika oszczędności z tytułu wpłat na rachunek oszczędnościowo-kredytowy prowadzącym kasę mieszkaniową, wcześniej wykorzystując w całości ulgę podatkową dotyczącą gromadzenia oszczędności na tym rachunku. Podatnik w tym samym czasie uzyskał kredyt hipoteczny przeznaczony na budowę domu jednorodzinnego, który zamierza spłacić środkami zgromadzonymi w kasie mieszkaniowej. Urząd skarbowy żąda od podatnika dokumentów potwierdzających wydatkowanie środków zgromadzonych w kasie mieszkaniowej. Podatnik uważa, że urząd nie ma do tego prawa.
Urząd ma do tego prawo. Z uwagi na fakt, że rodzice podatnika dokonywali odliczeń z tytułu systematycznego gromadzenia oszczędności wyłącznie na jednym rachunku oszczędnościowo-kredytowym w jednym banku prowadzącym kasę mieszkaniową, dla zachowania prawa do ulgi podatkowej z tego tytułu, podatnik powinien wydatkować wycofane oszczędności na cele określone w ustawie. Celem mieszkaniowym jest również spłata kredytu bankowego zaciągniętego na budowę budynku mieszkalnego.
W przypadku dokonywanych czynności sprawdzających przez organ podatkowy podatnik powinien przedłożyć m.in.: dokument potwierdzający scedowanie przez rodziców na podatnika wskazanego rachunku; aneks do sporządzonej umowy, w którym strony ustaliły, że środki zgromadzone na rachunku kasy mieszkaniowej mogą być przeznaczone na spłatę kredytu zaciągniętego na cele mieszkaniowe; umowę zawartą z bankiem o kredyt hipoteczny; potwierdzenia spłat rat kredytu hipotecznego.
Gdy dochodzi do oględzin mieszkania lub domu, pracownik organu podatkowego, w porozumieniu z podatnikiem, ustala termin dokonania oględzin. Podpisaną przez podatnika adnotację o ustaleniu terminu oględzin zamieszcza się w aktach sprawy. W razie nieudostępnienia lokalu mieszkalnego w uzgodnionym terminie organ podatkowy może wyznaczyć nowy termin przeprowadzenia oględzin. Pracownik organu podatkowego sporządza protokół przeprowadzonych oględzin, który dołącza do akt sprawy.
Szansa na naprawę pomyłki
W wyniku sprawdzenia wykorzystanych ulg podatkowych może okazać się, że podatnik w nieprawidłowy sposób z nich skorzystał, a tym samym błędnie wypełnił deklarację podatkową. W takiej sytuacji organ podatkowy, w zależności od charakteru i zakresu uchybień:
n koryguje deklarację, dokonując stosownych poprawek lub uzupełnień, jeżeli zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty, kwoty zwrotu podatku lub wysokości straty w wyniku tej korekty nie przekracza 1 tys. zł;
n zwraca się do składającego deklarację o jej skorygowanie oraz złożenie niezbędnych wyjaśnień, wskazując przyczyny, z powodu których informacje zawarte w deklaracji podaje się w wątpliwość.
Jeśli organ podatkowy zdecyduje się sam skorygować zeznanie podatnika, musi, po pierwsze, uwierzytelnić kopię skorygowanej deklaracji. Po drugie, doręczyć podatnikowi uwierzytelnioną kopię skorygowanej deklaracji wraz z informacją o związanej z korektą deklaracji zmianie wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku lub wysokości straty bądź informację o braku takich zmian.
Podatnik oczywiście nie ma obowiązku uwzględnienia poprawek urzędu. Na korektę urzędu podatnik może wnieść sprzeciw do organu, który dokonuje korekty, w terminie 14 dni od dnia doręczenia uwierzytelnionej kopii skorygowanej deklaracji. W przypadku niewniesienia sprzeciwu w ustawowym terminie korekta deklaracji sporządzona przez urząd wywołuje skutki prawne, jak korekta deklaracji złożona przez podatnika.
W razie wątpliwości co do poprawności złożonej deklaracji organ podatkowy może wezwać do udzielenia, w wyznaczonym terminie, niezbędnych wyjaśnień lub uzupełnienia deklaracji, wskazując przyczyny podania w wątpliwość rzetelności danych w niej zawartych.
Ważne!
Jeżeli osoba wezwana do złożenia wyjaśnień nie może stawić się z powodu choroby, kalectwa lub innej ważnej przyczyny, organ podatkowy może przyjąć wyjaśnienie lub zeznanie albo dokonać czynności w miejscu pobytu tej osoby
14 dni ma podatnik na wniesienie sprzeciwu do organu, który dokonał korekty za niego od dnia doręczenia uwierzytelnionej kopii skorygowanej deklaracji
EWA MATYSZEWSKA
Podstawa prawna
■ Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).