Nie zawsze, uzyskując dochody, trzeba wypełniać zeznanie podatkowe i płacić podatek. Część dochodów zwolniona jest z podatku. O tym jednak, kiedy podatnik nie musi rozliczać się z fiskusem, decydują przepisy ustaw podatkowych.
Podatnicy poza przychodami z pracy uzyskują również dodatkowe dochody, m.in. z tytułu wygranych w konkursach, zapomogi, odszkodowania, świadczenia od byłych pracodawców. Od części z nich nie muszą płacić podatku. O tym, które dochody korzystają ze zwolnienia i w jakiej wysokości, przesądza art. 21 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.). Zwolnienia zawarte w tym przepisie można podzielić na pewne grupy. Znalazły się tam m.in. zwolnienia dotyczące przychodów z działalności wykonywanej osobiście, zwolnienia dla emerytów i rencistów, zwolnienia pracownicze czy zwolnienia dotyczące nagród i wygranych.
Świadczenia pracownicze
Niektórzy pracodawcy poza wypłatą wynagrodzenia przekazują zatrudnianym pracownikom również inne świadczenia, w tym m.in. świadczenia rzeczowe. Niektóre z nich zwolnione są z podatku dochodowego. Znalazła się tu dosyć duża grupa świadczeń, które pracodawca w określonych warunkach obowiązany jest świadczyć na rzecz pracowników. Najczęściej będzie chodziło tu o świadczenia, do ponoszenia których zobowiązują pracodawcę przepisy kodeksu pracy czy też związane z bezpieczeństwem i higieną pracy.
Jedno ze zwolnień dotyczy świadczeń rzeczowych i ekwiwalentów za te świadczenia, przysługujących na podstawie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, jeżeli zasady ich przyznawania wynikają z odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw. Od podatku wolna jest także wartość otrzymanych przez pracownika od pracodawcy bonów, talonów, kuponów lub innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie posiłków, artykułów spożywczych lub napojów bezalkoholowych, w przypadku gdy pracodawca, mimo ciążącego na nim obowiązku wynikającego z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, nie ma możliwości wydania pracownikom takich świadczeń. Warto jednak pamiętać, że jeśli pracodawca wydaje pracownikom bony (talony lub kupony) mimo braku obowiązku ustawowego świadczenia posiłków i napojów, to zwolnienie podatkowe nie przysługuje.
PRZYKŁAD:
POSIŁKI DLA PRACOWNIKÓW
Podatnik prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usług budowlanych na terenie całego kraju. Podczas wykonywania prac budowlanych w terenie zapewnia pracownikom i zleceniobiorcom całodzienne wyżywienie. Kupuje artykuły spożywcze, z których są sporządzane posiłki, oraz artykuły do bezpośredniego spożycia.
Co prawda zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku dochodowego są świadczenia rzeczowe i ekwiwalenty za te świadczenia, przysługujące na podstawie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy. Zwolnienie to można jednak zastosować tylko wtedy, gdy do wydawania świadczeń w postaci posiłków pracodawcę zobowiązują szczegółowe przepisy prawa pracy. W tym przypadku tak nie jest. Jeżeli zatem pracodawca zapewnia swoim pracownikom całodzienne wyżywienie, mimo braku ustawowego obowiązku, to wówczas posiłki te nie są świadczeniami wynikającymi z przepisów prawa pracy i jako takie nie korzystają ze zwolnienia podatkowego.
Ustawodawca zdecydował również o zwolnieniu od podatku ekwiwalentów pieniężnych za używane przez pracowników przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, stanowiące ich własność.
Od podatku zwolnione zostały również wszelkie świadczenia należne w związku z podróżami służbowymi pracownika. Ustawodawca zwalnia od podatku diety i inne należności za czas podróży służbowej pracownika. To zwolnienie jest jednak limitowane. Przysługuje do wysokości określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju.
Podatku nie trzeba płacić również od zwrotu kosztów poniesionych przez pracownika z tytułu używania pojazdów stanowiących własność pracownika, dla potrzeb zakładu pracy, w jazdach lokalnych, jeżeli obowiązek ponoszenia tych kosztów przez zakład pracy albo możliwość przyznania prawa do zwrotu tych kosztów wynika z przepisów konkretnych ustaw. To zwolnienie również jest limitowane. Przysługuje tylko do wysokości miesięcznego ryczałtu pieniężnego albo do wysokości nieprzekraczającej kwoty ustalonej przy zastosowaniu stawek za 1 kilometr przebiegu pojazdu, określonych w odrębnych przepisach.
Duża część świadczeń otrzymywanych przez pracowników związana jest z ich zakwaterowaniem. Niektóre spośród tych świadczeń korzystają ze zwolnień podatkowych. Zwolnieniem objęta jest m.in. wartość świadczeń ponoszonych przez pracodawcę z tytułu zakwaterowania pracowników w hotelach pracowniczych oraz kwaterach prywatnych wynajmowanych na cele zbiorowego zakwaterowania. Zwolnienie jest limitowane do kwoty 500 zł miesięcznie na osobę. Jeśli zatem wartość świadczenia polegającego na wynajmie kwatery będzie wyższa niż 500 zł, nadwyżka będzie podlegać opodatkowaniu. Ze zwolnienia nie skorzysta też każdy pracownik, a tylko ten, którego miejsce stałego zamieszkania znajduje się poza miejscowością, w której znajduje się zakład pracy, jednakże pod warunkiem, że nie korzysta on z podwyższonych kosztów zyskania przychodów.
PRZYKŁAD:
ZAKWATEROWANIE W HOTELU
Spółka w ramach kontraktu wykonuje przez trzy miesiące prace na terenie Niemiec. Nie posiada tam zakładu, oddziału czy jakiejkolwiek innej formy organizacyjnej. Skierowanym do pracy pracownikom dokonuje wypłat w Polsce. Część z pracowników korzysta z uprawnień do podwyższonych kosztów uzyskania przychodu. Spółka wynajmuje kwatery prywatne na cele zbiorowego zakwaterowania w Niemczech i ponosi koszty związane z czasowym zakwaterowaniem pracowników skierowanych do pracy w Niemczech. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku dochodowego są świadczenia ponoszone przez pracodawcę z tytułu zakwaterowania pracowników w hotelach pracowniczych i kwaterach prywatnych wynajmowanych na cele zbiorowego zakwaterowania - do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 500 zł.
Zwolnienie to ma zastosowanie do pracowników, których miejsce zamieszkania jest położone poza miejscowością, w której znajduje się zakład pracy, a podatnik nie korzysta z podwyższonych kosztów uzyskania przychodów. Oznacza to, że przychody pracowników wynikające z wartości świadczeń ponoszonych przez pracodawcę z tytułu zakwaterowania pracowników w kwaterach prywatnych wynajmowanych na cele zbiorowego zakwaterowania na terytorium Niemiec są zwolnione z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych do wysokości nieprzekraczającej 500 zł miesięcznie, o ile do przychodów uzyskanych przez podatników w czasie pracy na terytorium Niemiec nie będą zastosowane podwyższone koszty uzyskania przychodów.
Działalność osobista
Ustawodawca uznał za niecelowe opodatkowanie niektórych przychodów z działalności wykonywanej osobiście. Zwolnił je zatem od podatku. W grupie tej znalazły się diety oraz kwoty stanowiące zwrot kosztów, otrzymane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich. Będą to diety radnych, ławników czy mediatorów. Zwolnienie to przysługuje jednak do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 2280 zł.
Podatku nie muszą płacić podatnicy uzyskujący dochody z wynajmu pokoi gościnnych w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym, osobom przebywającym na wypoczynku. Zwolnione z podatku są również dochody uzyskane z tytułu wyżywienia tych osób. Liczba wynajmowanych pokoi nie może jednak przekraczać pięciu. Chodzi tu o liczbę pokoi wynajmowanych przez jednego podatnika (ewentualnie współmałżonków), niezależnie od tego, czy znajdują się w jednym, czy w wielu budynkach.
PRZYKŁAD:
WYNAJEM POKOI
Podatnik prowadzi działalność agroturystyczną polegającą na wynajmie pokoi gościnnych w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym osobom przebywającym na wypoczynku. To, czy musi płacić podatek, zależy od tego, ile pokoi jest wynajmowanych. Z przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wynika bowiem, że przychody uzyskiwane z tytułu prowadzenia działalności w dziedzinie agroturystyki, polegającej na wynajmie pokoi gościnnych w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym osobom przebywającym na wypoczynku oraz przychody uzyskiwane z tytułu wyżywienia tych osób, jeżeli liczba wynajmowanych pokoi nie przekracza pięciu, korzystają ze zwolnienia od opodatkowania.
Wygrane w konkursach
Nagrody oraz wygrane w grach i konkursach stanowią przychód podatkowy. Nie dolicza się ich jednak do innych źródeł przychodów, lecz płaci od nich podatek zryczałtowany. Nie od wszystkich jednak. Część z nich zwolniona jest z podatku. Dotyczy to m.in. wygranych w kasynach gry, wideoloteriach, grach na automatach, grach na automatach o niskich wygranych oraz grach w bingo pieniężne i fantowe urządzanych i prowadzonych przez uprawniony podmiot na podstawie przepisów o grach i zakładach wzajemnych. Podatku nie trzeba płacić również od wygranych w grach liczbowych, loteriach pieniężnych, grach telebingo, zakładach wzajemnych, loteriach promocyjnych, loteriach audiotekstowych i loteriach fantowych, jeżeli jednorazowa wartość tych wygranych nie przekracza 2280 zł, urządzanych i prowadzonych przez uprawniony podmiot na podstawie przepisów o grach i zakładach wzajemnych.
PRZYKŁAD:
NAGRODA W PIT
Podatnik uczestniczył w konkursie. Wygrał główną nagrodę. Osobą, która w przypadku wygranych i nagród odpowiada za pobór i wpłatę zryczałtowanego 10-proc. podatku dochodowego, jest organizator gry lub konkursu. Jeśli taki podatek został pobrany przez organizatora, wtedy nie trzeba wykazywać go w zeznaniu rocznym składanym przez podatnika. Należy pamiętać o obowiązku zwycięzcy konkursu, który otrzymuje wygraną w formie niepieniężnej. Jeśli jednak podatek od wygranych (nagród niepieniężnych) nie został pobrany przez organizatora (płatnika) lub nie został wpłacony, 10-proc. ryczałt należy wykazać w zeznaniu rocznym.
Zasiłki bez podatku
Podatku nie trzeba płacić nie tylko od niektórych wygranych. W ustawie znajduje się długa lista świadczeń o charakterze zasiłkowym i pomocowym, które również korzystają ze zwolnienia. Wymienić tu można m.in. odprawy pośmiertne i zasiłki pogrzebowe. Zwolnione od podatku są również świadczenia rodzinne wypłacone na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, dodatki rodzinne i pielęgnacyjne, zasiłki alimentacyjne oraz zasiłki porodowe. Podatku nie trzeba płacić również od jednorazowych zasiłków z tytułu urodzenia dziecka wypłaconych z funduszów związków zawodowych. Od podatku zwolnione są również świadczenia z pomocy społecznej.
ANNA WOJDA
Podstawa prawna
■ Art. 21 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
