Podatnicy, którzy kupują użytki rolne – w tym przedsiębiorcy zamierzający zmienić ich przeznaczenie – stracą ulgę w podatku od czynności cywilnoprawnych. A także preferencje w daninie od spadków i darowizn.
Skutki likwidacji zwolnienia z tytułu nabycia gospodarstwa rolnego / Dziennik Gazeta Prawna
W obrocie takimi nieruchomościami trzeba będzie zapłacić podatek, tak jak przy nabyciu każdego innego gruntu (np. budowlanego). Propozycje takich rozwiązań przyjął już rząd, ale ich ocena jest niejednoznaczna. Zyskają samorządy, bo ich dochody wzrosną – jak się szacuje – łącznie o 322 mln zł rocznie. Stracą zaś nabywcy gospodarstw rolnych. Dr Krzysztof Biernacki, doradca podatkowy z kancelarii Initium, przyznaje jednak, że zwolnienia nie spełniły swojego celu, którym była konsolidacja gospodarstw rolnych. Ich likwidacja jest więc uzasadniona.

Warunki zwolnień

Ustawa o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.) oraz ustawa o PCC (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.) zwalniają z obciążeń fiskalnych nabycie nieruchomości, które tworzą gospodarstwo rolne lub wejdą w skład gospodarstwa rolnego.
Jak wskazuje Ireneusz Krawczyk, radca prawny, partner w kancelarii Ożóg i Wspólnicy, chodzi tu o gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 136, poz. 969 z póź. zm.), a więc obszar gruntów sklasyfikowanych w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne i przekraczające 1 ha.
Mariusz Unisk, doradca podatkowy i dyrektor w Instytucie Studiów Podatkowych Modzelewski i Wspólnicy, precyzuje, że grunty gospodarstwa rolnego stanowią nieruchomości w postaci użytków rolnych (oznaczone w ewidencji symbolami: R, S-R, S-Ł, S-Ps, Ł, Ps, B-R, B-Ł, B-Ps, Wsr, W) i gruntów zadrzewionych i zakrzewionych na użytkach rolnych (oznaczone jako Lz-R, Lz-Ł, Lz-Ps), niezajęte w dacie sprzedaży faktycznie na działalność gospodarczą.
Ireneusz Krawczyk podkreśla, że aby skorzystać ze zwolnień, nie trzeba prowadzić na nabywanym obszarze rzeczywistej działalności rolniczej.
– Jeśli jednak w chwili zakupu wykonywana jest aktywność inna niż rolnicza, np. gospodarcza, preferencja nie przysługuje – podkreśla ekspert kancelarii Ożóg.
W przypadku PCC późniejsza zmiana przeznaczenia gruntów nie ma znaczenia.
– Ustawa nie obliguje nabywcy do rolniczego wykorzystywania nabytej nieruchomości. Możliwa jest więc zmiana jej przeznaczenia, co w praktyce może prowadzić do nadużywania zwolnienia – mówi Sebastian Kordowski adwokat, wspólnik w kancelarii prawnej NWS Adwokaci. Nadużywanie polega na nabyciu gospodarstwa rolnego w celu prowadzenia na przejętym terenie np. działalności deweloperskiej.
Jak mówi Mariusz Unisk, poglądy części organów podatkowych i sądów mówiące o konieczności późniejszego prowadzenia gospodarstwa rolnego nie znajdują uzasadnienia w przepisach i są zakazaną interpretacją zawężającą zakres zwolnienia.

Spadek lub darowizna

W podatku od spadków i darowizn, inaczej niż w odniesieniu do PCC, konieczne jest prowadzenie gospodarstwa rolnego przez okres co najmniej 5 lat, licząc od dnia nabycia.
– W praktyce rzadko dochodzi do przejmowania za darmo gruntów lub nieruchomości sąsiadujących ze sobą. Z tego względu to zwolnienie w PCC ma większe znaczenie niż istniejąca ulga w podatku do spadków i darowizn – zwraca uwagę Krzysztof Biernacki.
Podkreślić trzeba, że uchylenie szczególnej preferencji w podatku od spadków i darowizn nie pogorszy sytuacji członków najbliższej rodziny dziedziczących lub otrzymujących w darowiźnie gospodarstwa rolne. Osoby te w dalszym ciągu korzystać będą ze zwolnienia na podstawie art. 4a ustawy.
– Zgodnie z tym przepisem najbliższa rodzina nie płaci podatku bez względu na to, co jest przedmiotem obrotu – przypomina Ireneusz Krawczyk.
Zatem jeśli ktoś będzie chciał scalać grunty gospodarstw rolnych w ramach rodziny, to nawet po zmianach będzie mógł to zrobić bez podatku.

Ocena likwidacji

Eksperci różnie oceniają propozycje zmian.
– Zniesienie zwolnień spowoduje dodatkowe wpływy do budżetów jednostek samorządu terytorialnego szacowane na ok. 322 mln zł, co wpisuje się w aktualne działania mające na celu uszczelnienie systemu podatkowego i likwidację kolejnych ulg i zwolnień – zwraca uwagę Sebastian Kordowski. Adam Hellwig, doradca podatkowy i dyrektor w PwC, również przyznaje, że rezygnacja ze zwolnienia jest korzystna dla fiskusa.
– W przypadku likwidacji zwolnienia w PCC dojdzie więc do zwiększenia kosztów obrotu gospodarstwami rolnymi – stwierdza.
Sebastian Kordowski ocenia, że argumentem za likwidacją zwolnień może być też okoliczność, że w 2016 r. otwarta zostanie możliwość nabywania nieruchomości rolnych przez obcokrajowców.
– Zniesienie zwolnień uniemożliwi także tej grupie osób nabywanie nieruchomości rolnych na cele inwestycyjne bez konieczności zapłaty podatku – mówi.
Eksperci nie są jednak zgodni co do konieczności znoszenia preferencji.
Ireneusz Krawczyk wskazuje, że planowana likwidacja zwolnień nie jest spójna. Po pierwsze w ustawie o PIT w dalszym ciągu zachowano zwolnienie przedmiotowe w przypadku sprzedaży gospodarstw rolnych. Po drugie w ustawach o podatku od spadków i darowizn i o PCC istnieje wiele zwolnień, których rzeczywiste znaczenie się zmniejsza, ale nie są likwidowane (np. zwolnienie dla pożyczek udzielanych przez koleżeńskie kasy oszczędnościowo-pożyczkowe działające w wojsku).
Z kolei w ocenie Mariusza Uniska, właściwszym kierunkiem zmian byłaby nowelizacja ustawy o podatku rolnym, która zawęziłaby definicję gospodarstwa rolnego poprzez wprowadzenie kryterium rolniczego wykorzystania gruntu.
– Automatycznie zawęziłoby to zwolnienie obowiązujące w PCC, a przy okazji podobne zwolnienia w PIT i CIT, które również oparte są na obszarowej (zależnej od wielkości gruntu) definicji gospodarstwa rolnego w podatku rolnym – stwierdza Mariusz Unisk.



Jaki podatek po zmianach

Adam Hellwig dodaje, że po zmianach – jeżeli grunty sprzeda osoba fizyczna, nieprowadząca działalności gospodarczej – transakcja będzie podlegała opodatkowaniu 2-proc. stawką PCC. Tak samo będzie opodatkowana sprzedaż gospodarstwa przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą albo przez spółkę. Ekspert wyjaśnia, że zwolniona z VAT jest sprzedaż gruntów innych niż tereny budowlane, a w przypadku braku VAT powstaje obowiązek podatkowy w PCC.
– Jeżeli przedmiotem sprzedaży będą również inne składniki niż grunt, np. budynki, wtedy należy w pierwszej kolejności ustalić, czy w stosunku do rzeczy innych niż grunt zastosowanie będzie mieć zwolnienie z VAT czy opodatkowanie VAT – radzi ekspert PwC. Zasada jest taka – jeżeli jest opodatkowanie VAT, brak jest PCC. Jeżeli mamy zwolnienie z VAT, wówczas nie ma opodatkowania PCC, chyba że przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość (choćby rolna).

Przyczyny likwidacji zwolnień

Wiesława Dróżdż
rzecznik prasowy ministra finansów
Likwidacja zwolnień wynika z tego, że preferencje te nie spełniają swoich pierwotnych celów i nie mają znaczącego wpływu na obrót gruntami rolnymi. W polskim rolnictwie dominuje model własności rodzinnej, a nabycie, m.in. tytułem dziedziczenia lub darowizny, własności nieruchomości rolnych stanowiących gospodarstwa rolne lub wchodzących w ich skład przez osoby najbliższe jest i pozostanie zwolnione z podatku od spadków i darowizn. W PCC dostrzegamy natomiast problem nadużywania zwolnienia przez przedsiębiorców skupujących grunty rolne na cele inne niż rolnicze np. jako lokatę kapitału, pod budowę autostrad, stacji benzynowych czy działalność deweloperską. Ma to negatywne skutki dla budżetów gmin będących beneficjentami wpływów z PCC. Utrzymywanie zwolnienia nie jest też uzasadnione w aspekcie wynikającej z konstytucji zasady powszechności opodatkowania, w szczególności że stawka podatku w wysokości 2 proc. wartości rynkowej nieruchomości nie stanowi bariery do obrotu tymi gruntami.

Kto może kupić gospodarstwo rolne

Dariusz Mamiński
radca ministra, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
W przypadku obrotu pomiędzy podmiotami prywatnymi zastosowanie ma ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. z 2012 r. poz. 803, z późn.zm.). Określa ona m.in. warunki, jakie należy spełnić, aby nabyć gospodarstwo rolne, i ma zastosowanie do obrotu nieruchomościami rolnymi zarówno pomiędzy podmiotami krajowymi, jak i zagranicznymi. Przed datą wejścia w życie tej ustawy obrót nieruchomościami rolnymi nie podlegał ograniczeniom, a przeniesienie własności nieruchomości wymagało jedynie zawarcia umowy (np. sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości) w formie aktu notarialnego.
Obecnie, zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo rolne prowadzone przez rolnika indywidualnego, w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie mniejsza niż 1 ha i nie większa niż 300 ha. Rolnikiem indywidualnym jest zaś osoba fizyczna będąca właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkała w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadząca przez ten okres osobiście to gospodarstwo.
Bez żadnych ograniczeń mogą nabywać nieruchomości rolne:
1) rolnicy indywidualni na powiększenie gospodarstw rodzinnych,
2) osoby bliskie zbywcy, czyli np. dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie, małżonkowie, rodzeństwo,
3) członkowie spółdzielni produkcji rolnej w przypadku sprzedaży przez tych członków wkładu gruntowego na rzecz innego członka tej spółdzielni,
4) spółdzielnie produkcji rolnej – w przypadku sprzedaży przez ich członków nieruchomości rolnej stanowiącej wkład gruntowy w tej spółdzielni,
5) jednostki samorządu terytorialnego.
W przypadkach zamiaru nabycia nieruchomości rolnej przez innego nabywcę prawo pierwokupu nieruchomości nie mniejszych niż 5 ha przysługuje Agencji Nieruchomości Rolnych.
Etap legislacyjny
Projekt zaakceptowany przez rząd