Subskrybuj nas na Youtube
Za notoryczne odpowiedzi „nie wiem” oraz „nie pamiętam” na pytania urzędnika skarbowego podatnik może być ukarany kwotą pieniężną.
Unikanie stawienia się do urzędu skarbowego czy organu kontroli skarbowej na wezwanie w charakterze świadka nie pozostaje bezkarne. Przekonał się o tym podatnik w jednej ze spraw rozstrzyganych przez NSA. Był dwukrotnie wzywany jako świadek, ale nie przychodził do urzędu. Wystosował pismo do organu podatkowego, w którym uznał, że jest jednocześnie świadkiem i stroną w prowadzonych wobec niego postępowaniach kontrolnych. Uważał, że w takiej sytuacji przepisy dają mu prawo do odmowy składania wyjaśnień i zeznań oraz udzielania odpowiedzi na pytania. Tym samym, jak stwierdził, nie będzie zeznawał w sprawie dotyczącej zakupu gazu LPG.
/>
Za takie zachowanie dyrektor urzędu kontroli skarbowej wymierzył podatnikowi karę porządkową w wysokości 500 zł. Podatnik złożył zażalenie, a następnie skargę do sądu. Doszedł aż do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który jednak wyrokiem z 19 lipca 2012 r. (sygn. akt II FSK 131/11) uznał, że kara była prawidłowa. Świadek nie stawiał się na wezwania, które były prawidłowo doręczone, a zatem mógł być ukarany.
Z wyroku tego wynikają jednak bardzo ważne wskazówki dla podatników. Otóż ci, którzy zostaną wezwani na przesłuchanie w charakterze świadka, muszą uważać, w jakim zakresie mogą korzystać z prawa odmowy zeznań i odpowiedzi na poszczególne pytania. Świadkiem można być nie tylko przy kontroli dochodów ze sprzedaży paliw, ale także np. przy domowej sprzedaży na Allegro, kiedy przychody z aukcji osiąga faktycznie inna osoba, niż zarejestrowana w serwisie.
Zeznania świadka
Zbigniew Błaszczyk, doradca podatkowy, właściciel Tax-US, tłumaczy, że tzw. dowód z zeznań świadka jest dowodem szczególnym. Stosowany jest najczęściej wtedy, gdy zachodzą wątpliwości co do faktów skutkujących powstaniem obowiązku podatkowego, przekształcającego się następnie w zobowiązanie.
Przepisy Ordynacji podatkowej (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 749 z późn. zm.) wyłączają niektóre osoby z przesłuchania w charakterze świadka. Świadkami nie mogą być jedynie osoby niezdolne do postrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń, a także osoby, obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych na okoliczności objęte tajemnicą, jeżeli nie zostały zwolnione od obowiązku zachowania tej tajemnicy oraz duchowni prawnie uznanych wyznań (co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi).
Odmowa odpowiedzi
W przepisach są określone również pewne uprawnienia przesłuchiwanego: prawo odmowy zeznań oraz prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania.
Artur Oleś, doradca podatkowy z kancelarii Tax Leader Szymik, mówi, że prawo do odmowy zeznań ma charakter generalny, dotyczy dowodu z przesłuchania świadka jako całości. Prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania dotyczy zaś tylko części przesłuchania.
– W praktyce może się jednak zdarzyć, że odmowa odpowiedzi na pytanie sprowadzi się do odmowy odpowiedzi na wszystkie pytania. – dodaje Artur Oleś.
Jeśli chodzi o odmowę składania zeznań, to, jak podkreśla Zbigniew Błaszczyk, świadek nie ma takiego prawa i musi stawiać się w wyznaczonym miejscu i czasie, o ile nie jest osobą bliską strony. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
W zakresie składania zeznań Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie, w prawomocnym wyroku z 10 marca 2010 r. (sygn. akt I Sa/Sz 543/09) stwierdził, że złożenie przez świadka oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań nie zwalnia organu od oceny tego oświadczenia i nie pozbawia organu prawa odmowy takiemu dowodowi wiarygodności.
Świadek może jednak odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania, o ile jej udzielenie narażałoby jego samego lub bliskich na odpowiedzialność karną czy karną skarbową.
Artur Oleś zaznacza jednak, że organ podatkowy może, na podstawie całokształtu okoliczności sprawy, dowieść, że odmowa była niezasadna – co z kolei mogłoby potencjalnie skutkować nałożeniem kary porządkowej. Odmowa odpowiedzi na poszczególne pytania oznacza, że świadek odmawia wprost odpowiedzi, a nie odpowiada „nie wiem” czy „nie pamiętam” – bowiem takie zachowanie stanowi odpowiedź.
– W kontekście odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań odmowa odpowiedzi, odpowiedź „nie wiem” czy „nie pamiętam”, mogłaby mieć znaczenie. Choć trudno sobie wyobrazić możliwość zweryfikowania przez organ odpowiedzi, że świadek nie pamięta faktów – mówi Artur Oleś.
Można zastanawiać się, czy pretekst w postaci narażenia na odpowiedzialność osób bliskich – będących stroną, przy braku odpowiedzi na wszystkie lub prawie wszystkie pytania, jest równoznaczne z odmową składania zeznań.
– Wydaje się, że nie, choć w praktyce trzeba brać pod uwagę, że przesłuchujący nie potraktuje życzliwie takiego świadka i będzie usiłował doprowadzić do jego ukarania – uważa Zbigniew Błaszczyk.
Dlatego też NSA potwierdził, że odmowa odpowiedzi na jakiekolwiek pytania, które mogłyby zostać sformułowane przez organ w trakcie przesłuchania świadka, może skutkować nałożeniem kary porządkowej. Natomiast wyłączne prawo do odmowy składania zeznań przysługuje temu świadkowi, który jest np. małżonkiem strony, dzieckiem, wnukiem, rodzicem czy dziadkiem albo rodzeństwem. Ponadto, jeśli osoba wezwana jako świadek nie może stawić się do urzędu z powodu choroby, kalectwa lub innej ważnej przyczyny, organ podatkowy może przyjąć wyjaśnienie lub zeznanie w miejscu pobytu tej osoby.
WSA w Łodzi w prawomocnym wyroku z 16 października 2009 r. (sygn. akt I Sa/Łd 508/09) potwierdził, że odmowa odpowiedzi na pytanie jest prawem małżonka strony i nikomu nie wolno wyciągać z niej negatywnych konsekwencji procesowych. Tak stwierdził sąd w sprawie dotyczącej opodatkowania sprzedaży internetowej, w której to żona była właścicielką nicka na Allegro, a rzeczy faktycznie sprzedawał mąż. Małżonka odmówiła składania zeznań i sąd stwierdził, że nie może być to interpretowane przez organ na niekorzyść męża i m.in. z tych powodów uchylił decyzję podatkową.
Pełnomocnik strony
W przypadku braku przesłanek umożliwiających świadkowi odmowę zeznań lub odpowiedzi na poszczególne pytania, należy stawić się na przesłuchanie. W praktyce organy podatkowe usiłują przesłuchać strony w charakterze świadka w obrębie jednego postępowania.
– Jest to niedorzeczne, ale często stosowane. Należy pamiętać, że strona musi wyrazić zgodę na przesłuchanie, niezależnie od tego, czy będzie występowała w charakterze strony, czy świadka w postępowaniu jej dotyczącym – twierdzi Zbigniew Błaszczyk.
W takich sytuacjach nie do przecenienia może okazać się rola pełnomocnika przy dowodzie z zeznań świadka. Artur Oleś dodaje, że pełnomocnik może zadawać pytania jak organ podatkowy, co może w konkretnym przypadku spowodować korzystne dla podatnika rozstrzygnięcie. Oczywiście w sytuacji, gdy zeznania świadka są dla niego korzystne.
Ordynacja podatkowa wyłącza niektóre osoby z przesłuchania w charakterze świadka