Jeżeli dochody te są wypłacane podatnikowi na podstawie umów zawartych z towarzystwem funduszy inwestycyjnych (TFI) przed grudniem 2001 r. są zwolnione z podatku (tzn. przed wprowadzeniem zasad rozliczania podatku Belki). Do towarzystw zgłaszają się jednak spadkobiercy uczestników funduszy i przedstawiają prawomocne postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Organy podatkowe uważają, że osoby dziedziczące takie jednostki funduszy nie mogą skorzystać ze zwolnienia podatkowego i muszą płacić 19-proc. podatek. Innego zdania są sądy administracyjne (np. WSA w Warszawie w wyroku z 28 lipca 2011 r., sygn. akt III SA/Wa 31/11, nieprawomocny) rozpatrujące skargi podatników na interpretacje fiskusa. Wskazują, że dopuszczalne jest dziedziczenie tego zwolnienia.
Zwolnienie w PIT
Ulga podatkowa dla jednostek funduszy nabytych przed 1 grudnia 2001 r. jest określona w art. 52a ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.).
Jednak zdaniem organów podatkowych (np. interpretacja z 8 września 2010 r., nr IPPB2/415-628/10-4/MS1) zwolnienie jest zawsze uprawnieniem mającym charakter osobisty i nie podlega dziedziczeniu. Tym samym TFI jako płatnik 19-proc. podatku powinien go pobierać, ponieważ spadkobiercom nie przysługuje takie zwolnienie. Dla fiskusa przedmiotem spadku nie są dochody z tytułu uczestnictwa w funduszu kapitałowym, a jednostki uczestnictwa danego funduszu. Pojawia się więc pytanie o zakres sukcesji podatkowej, czyli przejścia prawa i obowiązków podatkowych na osoby dziedziczące po zmarłym podatniku.
Sukcesja podatkowa
Na podstawie art. 97 par. 1 Ordynacji podatkowej (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.) spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego przysługujące majątkowe prawa i obowiązki.
Jak mówi Piotr Chmieliński, radca prawny, doradca podatkowy z Kancelarii Ożóg i Wspólnicy, zarówno w doktrynie, jak i praktyce obrotu gospodarczego przyjmuje się, że w zakres praw majątkowych wchodzą prawa do ulg podatkowych, przez które w myśl przepisów Ordynacji podatkowej należy rozumieć także przewidziane zwolnienia.
– Oznacza to, że zwolnienie powinno przysługiwać również spadkobiercy realizującemu dochód z tytułu sprzedaży jednostek uczestnictwa odziedziczonych po spadkodawcy – dodaje Piotr Chmieliński.
Filip Siwek, doradca podatkowy w Kancelarii Prawnej Skoczyński Wachowiak Strykowski, podkreśla, że celem wprowadzenia zwolnienia do ustawy o PIT w 2001 roku było uregulowanie kwestii praw nabytych w związku z wprowadzeniem nowego podatku od dochodów z funduszy inwestycyjnych. Dochody z tych funduszy nabytych przed 1 stycznia 2001 r. niezależnie od treści zwolnienia nie były opodatkowane w związku z ochroną praw nabytych przewidzianą przez art. 2 Konstytucji RP.
– W konsekwencji, jeżeli dochód spadkodawcy z umorzenia jednostek uczestnictwa korzystał ze zwolnienia, czy to na zasadzie respektowania praw nabytych w zgodzie z konstytucją, czy bezpośrednio na podstawie art. 52a ustawy o PIT, to uprawnienia zgodnie z Ordynacją podatkową przysługują także spadkobiercy – dodaje Filip Siwek.
Korzystne wyroki
Na szczęście dla podatników korzystne rozstrzygnięcia wydają sądy administracyjne.
Warszawski sąd w ustnym uzasadnieniu do wyroku z 28 lipca 2011 r., podkreślił, że niewykorzystanie przez spadkodawcę prawa do zwolnienia nie oznacza, że uprawnienie to przestaje istnieć z chwilą jego śmierci.
Andrzej Paczuski, doradca podatkowy, partner w Kancelarii PT Podatki, podkreśla, że znaczenie tego orzeczenia wykracza poza normę art. 52a ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT. Potwierdza ono, że na gruncie art. 97 par. 1 Ordynacji podatkowej, ustalającego zasady sukcesji podatkowej, dopuszczalne jest dziedziczenie prawa do zwolnienia czy ulgi podatkowej.
W jego ocenie sąd słusznie zakwestionował pogląd organu podatkowego, zgodnie z którym zwolnienie jest zawsze uprawnieniem mającym charakter osobisty i jako takie nie podlega dziedziczeniu. Sąd zauważył, że o ile z charakteru zwolnienia podmiotowego rzeczywiście wynika ścisłe jego powiązanie z osobą podatnika, o tyle istotą zwolnienia przedmiotowego jest uzależnienie możliwości skorzystania z tego zwolnienia od istnienia określonego stanu faktycznego. Tym samym charakter tego zwolnienia przemawia za jego dziedziczeniem.
Wyrok WSA w Warszawie wpisuje się w kształtującą się powoli korzystną linię orzeczniczą w zakresie sukcesji podatkowej od dziedziczonych instrumentów finansowych. Na przykład WSA w Krakowie w wyroku z 24 listopada 2009 r. (sygn. akt I SA/Kr 1201/09) orzekł, że prawo do zwolnienia od podatku z tytułu wykupu jednostek uczestnictwa istniało w chwili śmierci spadkodawcy i jako prawo majątkowe, o którym mowa w art. 97 par. 1 Ordynacji podatkowej, przejął je spadkobierca.
Dla ostatecznego rozstrzygnięcie tego problemu poczekać jednak trzeba będzie na orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego. Organy podatkowe składają bowiem skargi kasacyjne.