W rocznym rozliczeniu podatku dochodowego od osób fizycznych jedną z najpopularniejszych ulg pozwalających na znaczne zmniejszenie obciążeń fiskalnych jest tzw. ulga prorodzinna. W zeznaniach podatkowych za 2009 rok ulgę można odpisać od podatku już po raz trzeci, przy czym tym razem podatnicy skorzystają z odliczenia na nowych zasadach. Przepisy regulujące mechanizm odliczenia ulgi prorodzinnej uległy istotnym zmianom, dlatego nawet podatnicy, którzy korzystali już z odliczenia w latach poprzednich, nie powinni postępować rutynowo, uwzględniając preferencję z tytułu wychowywania dzieci w PIT składanym do 30 kwietnia 2010 r.

Zasady odliczenia

Ulga prorodzinna uregulowana jest w art. 27f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawa o PIT). Należy ona do ulg odliczanych od podatku. Tak jak każda inna ulga podatkowa przysługuje po spełnieniu ustawowo określonych warunków. Zgodnie z przepisami kwotę ulgi można odliczyć od podatku dochodowego obliczonego zgodnie z art. 27 ustawy o PIT, tj. według skali podatkowej, pomniejszonego o kwotę składki zdrowotnej na każde małoletnie dziecko, w stosunku do którego podatnik w roku podatkowym:
● wykonywał władzę rodzicielską,
● pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało,
● sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą.
Oznacza to, że aby skorzystać z ulgi, trzeba spełniać trzy podstawowe warunki. Po pierwsze, osiągać dochody opodatkowane na zasadach ogólnych, tj. według skali podatkowej określonej w art. 27 ustawy o PIT (skala ta ma obecnie dwie stawki 18 proc. i 32 proc.). Po drugie, wykonywać władzę rodzicielską, sprawować opiekę prawną lub funkcję rodziny zastępczej nad dzieckiem małoletnim. Po trzecie, wykazać w zeznaniu PIT podatek (po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne).

Podatek według skali

Odnosząc się do pierwszego z wymienionych warunków należy pamiętać, że podatnik wykazujący dochody opodatkowane według skali podatkowej zawsze ma prawo odliczyć ulgę prorodzinną w zeznaniu PIT-37 lub PIT-36. Jeżeli podatnik jednocześnie uzyskał w roku podatkowym dochody opodatkowane liniowo lub w sposób zryczałtowany (ryczałt ewidencjonowany, karta podatkowa), nie jest to przeszkodą do odliczenia ulgi od podatku obliczonego na ogólnych zasadach, który jest rozliczany w osobnym zeznaniu.
Inaczej będzie w sytuacji, gdy takie dochody opodatkowane na szczególnych zasadach uzyskało dziecko. W takim przypadku ustawa o PIT w art. 27f ust. 7 wyraźnie wyłącza ulgę prorodzinną. Wyłączenie to nie ma jednak zastosowania, jeżeli opodatkowane ryczałtem przychody uzyskiwane są przez dziecko na podstawie umowy najmu, dzierżawy czy innej umowy o podobnym charakterze.



Odliczy więcej podatników

Drugim warunkiem skorzystania z ulgi prorodzinnej jest sprawowanie określonej formy opieki nad dzieckiem małoletnim. Do odliczenia uprawnieni są podatnicy wykonujący władzę rodzicielską, sprawujący opiekę prawną lub funkcję rodziny zastępczej. Oznacza to, że w zeznaniu podatkowym za 2009 rok ulgę odliczają rodzice, zarówno na dzieci własne, jak i przysposobione, a ponadto rodzice zastępczy oraz opiekunowie prawni. W stosunku do poprzednio obowiązujących przepisów grono adresatów ulgi zostało znacznie rozszerzone. W ubiegłych latach ulgę można było odliczać wyłącznie na dzieci własne lub przysposobione, a zatem przysługiwała ona tylko rodzicom.
Pod władzą rodzicielską dziecko pozostaje aż do pełnoletności. Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę. W zeznaniu podatkowym za 2009 rok również opiekunowie prawni zyskali prawo do ulgi. Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, gdy tylko uzyska wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód. Opiekę sprawuje opiekun, natomiast wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom. Opiekun prawny może korzystać z ulgi prorodzinnej, pod warunkiem że w roku podatkowym dziecko z nim zamieszkiwało. Gdy małoletni osiągnie pełnoletność albo gdy przywrócona zostanie nad nim władza rodzicielska, opieka ustaje z mocy prawa, a opiekun traci prawo do ulgi.
Trzecią grupą podatników objętych ulgą prorodzinną są osoby sprawujące funkcję rodziny zastępczej. Opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej zapewnia się dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej. Rodzina zastępcza może być ustanowiona również dla dziecka niedostosowanego społecznie. Istnieją dwie podstawy sprawowania tej funkcji. Zasadą jest, że umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu. Jednak w przypadku pilnej konieczności zapewnienia dziecku opieki zastępczej umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej jest możliwe na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej między rodziną zastępczą a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny. O zawartej umowie starosta zawiadamia niezwłocznie sąd. W rocznym PIT ulgę prorodzinną mogą odliczyć rodziny zastępcze sprawujące tę funkcję zarówno na podstawie orzeczenia sądu, jak i umowy zawartej ze starostą.

Kwota do odliczenia

Ostatnim warunkiem skorzystania z ulgi jest wykazanie w rocznym PIT podatku, od którego można dokonać odliczenia. Ulgę prorodzinną odlicza się od podatku, po uprzednim jego obniżeniu o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Od zeznań podatkowych składanych za 2009 rok zmieniły się zasady ustalania kwoty ulgi, którą podatnik może odliczyć od swojego podatku dochodowego. Obecnie ulga przysługuje za miesiące kalendarzowe, w których dziecko pozostawało pod władzą rodzicielską, opieką prawną lub w rodzinie zastępczej. Za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym podatnik wykonywał władzę rodzicielską, pełnił funkcję rodziny zastępczej albo sprawował opiekę prawną, ma prawo do odliczenia kwoty w wysokości 92,67 zł. Za cały rok podatkowy można odliczyć od podatku maksymalnie 1112,04 zł (92,67 zł x 12). Nowa konstrukcja ulgi ma wyeliminować jej dublowanie w sytuacji, gdy w roku podatkowym zmieniała się forma prawna opieki nad dzieckiem, np. dziecko przez część roku pozostawało pod władzą rodzicielską (2 miesiące), a przez resztę roku (10 miesięcy) miało ustanowionego opiekuna prawnego.
Konsekwencje wprowadzenia miesięcznego naliczania ulgi odczują także podatnicy, którzy w 2009 roku zostali rodzicami lub przysposobili dziecko. Odliczą oni ulgę tylko za te miesiące, w których wykonywali władzę rodzicielską. Rodzice muszą jednak pamiętać, że za miesiąc, w którym dziecko się urodziło czy też zostało adoptowane, przysługuje im pełna miesięczna kwota odliczenia, tj. 92,67 zł. W konsekwencji ulgę za pełne 12 miesięcy odliczą rodzice, którym dzieci urodziły się (zostały przysposobione) w styczniu ubiegłego roku.



Dzienna stawka ulgi

Zasadą jest, że kwotę ulgi nalicza się miesięcznie, a za każdy miesiąc można odliczyć 92,67 zł. Może się jednak zdarzyć, że podatnik odliczy niższą kwotę ulgi, wyliczoną nie za miesiące, ale za dni sprawowania pieczy nad dzieckiem. Taki przypadek został uregulowany w art. 27f ust. 3 ustawy o PIT.
Jeżeli w tym samym miesiącu w stosunku do dziecka wykonywana była władza rodzicielska, pełniona funkcja opiekuna prawnego lub rodziny zastępczej, to za ten miesiąc każdy z podatników (rodzic, opiekun prawny lub rodzic zastępczy) może odliczyć 1/30 kwoty 92,67 zł za każdy dzień sprawowania pieczy nad dzieckiem, tj. 3,09 zł. Również ten przepis zapobiega dublowaniu ulgi, w przypadku gdy przejęcie opieki nad dzieckiem następuje w trakcie miesiąca kalendarzowego.

Dzieci pełnoletnie

Tak jak w latach poprzednich, ulgę prorodzinną w określonych wypadkach można także odliczać na dzieci pełnoletnie. Z ulgi na nowych zasadach może skorzystać podatnik, który – w związku z wykonywaniem ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego oraz w związku ze sprawowaniem funkcji rodziny zastępczej – utrzymywał w roku podatkowym pełnoletnie dziecko:
● które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywało zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
● do ukończenia 25 roku życia uczące się w szkole, o której mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym dziecko nie uzyskało dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b w łącznej wysokości przekraczającej kwotę 3089 zł, z wyjątkiem renty rodzinnej.



Ważne
Z ulgi nie mogą skorzystać podatnicy, których dzieci uzyskują przychody opodatkowane według liniowej stawki PIT lub podlegające przepisom ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym lub podatku tonażowym
Nowe zasady odliczeń
Od zeznań podatkowych za 2009 rok ulga prorodzinna została rozszerzona na opiekunów prawnych i rodziny zastępcze. Ponieważ w tym samym roku podatkowym dziecko może pozostawać pod władzą rodzicielską, opieką prawną innej osoby niż rodzic lub być umieszczone w rodzinie zastępczej, ulga została zmieniona na odliczenie powiązane z miesiącami sprawowania opieki nad dzieckiem. Za każdy miesiąc sprawowania takiej opieki można odliczyć 92,67 zł.
Przykład
Podatnicy mają na utrzymaniu 24-letnią córkę studentkę. Od 11 listopada 2009 r. podatnicy są ustanowieni opiekunami prawnymi 2-letniego wnuka – syna ich drugiej córki, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej. W zeznaniu podatkowym za 2009 rok podatnicy mogą odliczyć ulgę na córkę studentkę w wysokości 1112,04 zł. Ponadto, jako opiekunowie prawni, mają prawo do ulgi na wnuka w wysokości 61,8 zł za listopad i 92,67 zł za grudzień. W sumie mogą odliczyć od podatku 1266,51 zł.
Ważne
Obliczanie kwoty ulgi w wysokości 3,09 zł za każdy dzień sprawowania pieczy nad dzieckiem ma zastosowanie tylko do sytuacji, gdy w miesiącu kalendarzowym zmieniła się prawna forma sprawowania opieki nad dzieckiem, np. dziecko zostało odebrane rodzicom i umieszczone w rodzinie zastępczej. W pozostałych przypadkach kwotę ulgi nalicza się zawsze miesięcznie, w wysokości 92,67 zł za każdy miesiąc
Podstawa prawna
Art. 27f ust. 1–3, ust. 6–7 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307).