Dochody ze wspólnej własności małżonków opodatkowane są proporcjonalnie według prawa do udziału w zysku. Małżonkowie mogą jednak się rozliczać z pominięciem tej zasady. Darowizny i umowy użyczenia między małżonkami zwolnione są z podatku dochodowego.
W trakcie trwania małżeństwa między mężem i żoną zdarzają się przesunięcia pewnych składników majątku w ramach majątków osobistych małżonków. Często dochodzi też do zbycia (odpłatnego lub nieodpłatnego) rzeczy lub praw majątkowych z majątku wspólnego lub majątków osobistych.
Transfery majątku między małżonkami mogą wywoływać określone skutki podatkowe, przy czym ustawodawca w takich sytuacjach wprowadza wiele podatkowych preferencji.
PRZYKŁAD: MAJĄTEK WSPÓLNY I OSOBISTY
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa). Obejmuje ona przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego należą w szczególności: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe: nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił), nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, a także prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. w zakresie spółki cywilnej).

Zasada proporcji

W przypadku małżonków istotnego znaczenia nabiera opodatkowanie przychodów (dochodów) ze wspólnej własności. Zgodnie z ustawą o PIT przychody m.in. ze wspólnej własności, wspólnego posiadania czy też użytkowania rzeczy i praw majątkowych u każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku i łączy się z pozostałymi przychodami ze źródeł, z których dochód podlega opodatkowaniu według skali podatkowej.
Zasada ta ma zastosowanie do małżonków, między którymi istnieje wspólność majątkowa, wynajmujących lokale i inne rzeczy, osiągających przychody ze wspólnej własności, posiadania czy użytkowania rzeczy.
Istnieje jednak możliwość opodatkowania w całości dochodu przez jednego z małżonków. Należy tylko złożyć oświadczenie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego najpóźniej do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym otrzymano pierwszy w roku podatkowym przychód z najmu rzeczy objętej własnością, wspólnym posiadaniem lub będących we wspólnym użytkowaniu. Wybór opodatkowania całości dochodu przez jednego z małżonków wyrażony w oświadczeniu obowiązuje przy zapłacie zaliczek oraz rocznego zeznania, chyba że w wyniku rozwodu albo orzeczenia separacji nastąpił podział majątku wspólnego i przedmiot umowy przypadł temu małżonkowi, na którym nie ciążył obowiązek opłacania podatku.
PRZYKŁAD: WYNAJEM MIESZKANIA
Małżonkowie w trakcie trwania wspólności małżeńskiej nabyli mieszkanie. Mieszkanie zostało wyremontowane i małżonkowie postanowili je wynająć. Umowa najmu została podpisana we wrześniu i w tym samym miesiącu małżonkowie otrzymali od najemcy pierwszy czynsz. Był to pierwszy przychód z tytułu zawartej umowy w roku podatkowym. Małżonkowie zdecydowali, że całość dochodu będzie opodatkowana po stronie męża. Dochody małżonków uzyskane z wynajmu lokalu mogą być zadeklarowane do opodatkowania przez jednego z nich. W takim wypadku małżonkowie do 20 października powinni złożyć oświadczenie o opodatkowaniu całości dochodu z najmu przez męża.

Darowizna

Małżonkowie często przekazują sobie określone składniki majątku nieodpłatnie, w drodze darowizny. Opodatkowanie takich czynności reguluje ustawa o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z nią darowizna rzeczy lub praw majątkowych między małżonkami, niezależnie od wartości przysporzenia, jest całkowicie zwolniona z podatku. Małżonek, który otrzymał po 1 stycznia 2007 r. darowiznę, nie musi rozliczać się z fiskusem, jeżeli zgłosi nabycie naczelnikowi urzędu skarbowego w ciągu miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Całkowite zwolnienie z podatku występuje również wtedy, gdy mąż lub żona dziedziczy po zmarłym małżonku. Dotyczy to wyłącznie przypadków nabycia rzeczy lub praw majątkowych po 1 stycznia 2007 r. Jeśli nastąpiło ono przed tą datą, małżonkowie mogą korzystać ze zwolnień szczególnych regulowanych w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Chodzi tu przede wszystkim o zwolnienie przy dziedziczeniu nieruchomości do 110 mkw. czy też przedmiotów wyposażenia mieszkania.
PRZYKŁAD: DZIEDZICZENIE MIESZKANIA
Mąż pani Krystyny zmarł w sierpniu 2006 r. Żona jest jedyną spadkobierczynią. W skład masy spadkowej wchodzi mieszkanie o powierzchni użytkowej 60 mkw., które stanowiło odrębną własność męża, jednak oboje małżonkowie w nim zamieszkiwali. Obecnie prowadzone jest postępowanie spadkowe. Ponieważ śmierć małżonka nastąpiła przed 1 stycznia 2007 r., do opodatkowania spadku nie ma zastosowania całkowite zwolnienie małżonka z podatku. Mieszkanie mieści się jednak w limicie 110 mkw., co pozwala żonie w ogóle nie płacić podatku od spadku. Pani Krystyna musi jednak złożyć zeznanie podatkowe w ciągu miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i powołać się na przysługujące zwolnienie (w części H zeznania SD-3).
Szczególne zwolnienie dotyczy również opodatkowania nabycia przedsiębiorstwa, jeżeli darowizna lub śmierć małżonka, który je prowadził, nastąpiła przed 1 stycznia 2007 r. Nabycie zakładu wytwórczego, budowlanego, handlowego, usługowego lub jego części nie podlega opodatkowaniu, jeżeli będzie prowadzony przez nabywcę w stanie niepogorszonym przez co najmniej pięć lat od dnia przyjęcia spadku lub darowizny.

Umowa użyczenia

W rodzinie, w tym także między małżonkami, dochodzi również do użyczenia określonych składników majątku osobistego drugiemu małżonkowi. Dotyczy to głównie użyczenia nieruchomości, ale też nieruchomości (np. samochodu) na potrzeby związane z działalnością gospodarczą prowadzoną przez drugiego małżonka.
Użyczenie nieruchomości, mimo że jest czynnością prawną nieodpłatną, zgodnie z przepisami ustawy o PIT podlega opodatkowaniu, zarówno po stronie użyczającego, jak i biorącego w użyczenie. Jednak w przypadku użyczenia w ramach rodziny, w tym między małżonkami, ustawodawca wprowadził podatkowe preferencje.
Zgodnie z zasadą ogólną u podatnika, który na potrzeby prowadzonej działalności korzysta nieodpłatnie z nieruchomości będącej cudzą własnością, występuje przychód w postaci nieodpłatnego świadczenia. Ustala się go według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu. Jednak zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń jest wolna od podatku, w przypadku świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn. Małżonek (obok zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synowej, rodzeństwa, ojczyma i macochy) został zaliczony do I grupy podatkowej. Oznacza to, że dla celów PIT nie ustala się przychodu w przypadku umowy użyczenia zawartej między małżonkami.
W wyniku zawarcia umowy użyczenia nieruchomości przychód powstaje również po stronie użyczającego. Także i tutaj ustawodawca wprowadził określone preferencje dla rodziny. Przychodu po stronie właściciela nieruchomości nie ustala się m.in., w przypadku gdy używa jej na potrzeby własne lub członków rodziny. Również w sytuacji użyczenia ruchomości przychód nie powstanie, jeżeli umowa użyczenia została zawarta między małżonkami.
PRZYKŁAD: UŻYCZENIE MIĘDZY MAŁŻONKAMI
Pani Joanna otrzymała w spadku po mamie mieszkanie, wchodzi ono zatem do jej majątku osobistego. Mąż podatniczki zarejestrował jednoosobową firmę, w ramach której będzie zajmował się tworzeniem oprogramowania. Na potrzeby prowadzonej działalności będzie korzystał z mieszkania żony. Małżonkowie w tym celu zawarli umowę użyczenia nieruchomości. W tej sytuacji mąż nie musi ustalać przychodu z działalności, gdyż umowa została zawartą z żoną, która należy do I grupy podatkowej. Przychód do opodatkowania nie powstanie także u żony, gdyż nieruchomość używana jest na potrzeby członka rodziny.

Odpowiedzialność za długi

W przypadku podatników pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe obejmuje nie tylko majątek odrębny podatnika, ale również majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Problem ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe współmałżonka w ogóle nie powstaje, w przypadku podatników, którzy w drodze umowy jeszcze przed zawarciem małżeństwa zdecydowali się na ustanowienie rozdzielności majątkowej.
Rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wysokości wartości przypadającego podatnikowi udziału w majątku wspólnym.
UMOWA MAJĄTKOWA MAŁŻEŃSKA
Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć. Mogą również ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Umowa majątkowa może być zawarta zarówno przed małżeństwem, jak i w trakcie jego trwania.
Podstawa prawna
• Art. 8, art. 11 ust. 2 i ust. 2a pkt 3 i 4, 14 ust. 2 pkt 8, art. 16, art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
• Art. 4, art. 4a, art. 16 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 142, 1514 z późn. zm.).
• Art. 710-719 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).